می دانیم در بیماری سلیاک حذف گلوتن صددرصد ضروری است، آیا در مواردی غیر از سلیاک خودداری از مصرف گلوتن مفید است؟
دست اندرکاران بهداشت، رژیم بدون گلوتن را در بسیاری از عوارض غیر از سلیاک توصیه می کنند. برخی از مردم هم آن را برای درمان بیماری های خود ایمنی، مفید می دانند. در درمان آرتریت روماتوئید گو این که تمامی کارشناسان با آن موافق نیستند با این همه می توان به آن مثبت نگاه کرد و آن را به عنوان یک درمان پذیرفت. امی اسپینوزا ۲۹ ساله، سه سال قبل تشخیص داده شد که به آرتریت روماتوئید مبتلاست. این بیماری هم مانند سلیاک یک بیماری خودایمنی است، اما در این مورد سیستم ایمنی بدن به مفاصلِ خودِ بیمار حمله می کند و درد و التهاب در مفاصل ایجاد می شود و درمانی ندارد، اما اسپینوزا ایمان دارد که رژیم بدون گلوتن به طرز قابل توجهی به او کمک می کند. اسپینوزا می گوید آرتریت روماتوئید یک بیماری است که وضع بدن را تغییر می دهد؛ خستگی مدام، همیشگی و پایدار است، مفاصل همیشه در عذابند، احساس سوزش شدید روی همه سیستم ایمنی اثر می گذارد، در همه جا احساس گر گرفتگی وجود دارد، بیمار هیچوقت نمی تواند بفهمد چه زمانی روز خوبی خواهد داشت. اسپینوزا یک متخصص بازاریابی است که در سانتافه کالیفرنیا زندگی می کند. تا دوره دبیرستان فعال و ورزشکار بود. در دوره تین ایجری احساس درد مزمن را تجربه کرده بود. در دوران بیست سالگی در دوی ماراتن شرکت کرد، اما تشخیص بیماری او را از ورزش دور کرد. او می گوید پزشک معالج من، به من گفت که دویدن برای مفاصل من خوب نیست و به زانوهای من صدمه می زند. این بیماری وضع من را به کلی تغییر داد و توان مرا برای بسیاری از کارها گرفت. دیدم که همه کارها برای مفاصل من خوب نیست و به زانوهای من صدمه می زند. برای یک ماه هیچ کار نکردم. برای رفع عوارض، مصرف دارو را شروع کردم تا سرعت پیشرفت بیماری کند شود. این برای مدتی به من کمک کرد ولی درد به سرعت برگشت. تجسس برای راه حل بهتر شروع شد، به اینترنت مراجعه کردم و مطالعه کردم ببینم سیستم ایمنی چگونه کار می کند.
اسپینوزا می گوید هر غذایی که وارد معده می شود روی سیستم ایمنی اثر دارد. پس از مشورت با پزشک متخصص روماتیسم، درمان دارویی را قطع کرد و یک رژیم ضد التهاب بدون گلوتن را شروع کرد و پس از سه ماه فواید آن را مشاهده کرد. رژیم را ادامه داد، آزمایشات مربوط به التهاب را انجام داد و بهبودی را در نتیجه آزمایشات مشاهده کرد. او می گوید: حالا انرژی بسیاری دارم. ورم مفاصلم کمتر شده، گرگرفتگی کمتر شده، خستگی نیز کمتر شده است و حالا اصلا به دارو وابسته نیستم. کارم را دوباره شروع کرده ام. درک می کنم بدنم میل به حرکت دارد. با حرکت آهسته به جلو و عقب شروع کردم. یوگای ملایم و دویدن در آب را هم شروع کرده ام تا عضلات دور مفاصلم را بهبود بخشم. برنامه ورزشی Cross Fit را شروع کرده ام؛ ورزشی که هر روز کارهای متفاوتی با وزنه و حرکات بدن انجام می شود تا قدرت بیشتری ایجاد شود.
اسپینوزا مدت سه سال بدون دارو بود و فقط به ورزش و رژیم غذایی تکیه داشت و سایر مبتلایان جوان به آرتریت روماتوئید را تشویق می کرد که مثل او عمل کنند و سالم بمانند. توصیه می کرد از حمایت موسسات مربوط به آرتریت روماتوئید بهره مند شوند. او توصیه می کند که بهترین غذاها را بخورید تا بدن تان انرژی داشته باشد، بیرون کار کنید تا احساس خوبی داشته باشید، با سلامتی کامل زندگی کنید و کیفیت زندگی خودتان را ارتقاء دهید.
برخی کارشناسان در مورد تأثیر رژیم بدون گلوتن در موارد غیر از سلیاک تردید دارند و حتی برخی از آنها مخالف اند و آن را مخصوص سلیاک می دانند و می گویند در مصرف رژیم بدون گلوتن ممکن است سلیاک وجود داشته باشد و ما ندانیم و با نخوردن گلوتن آن را مخفی کنیم.
دکتر جوزف موری متخصص بیماری های معده و روده کلینیک مایو در روچستر مینه سوتا می گوید سردرد، خستگی، درد مفاصل، مشکلات عضلانی و انقباض عضلانی علایم معمولی سلیاک هستند و وقتی که آنها را با رژیم بدون گلوتن درمان می کنیم بهبودی حاصل می شود، شرایط نادری مانند مشکلات ریه و خارش پوست به علت ورم پوستی تبخال گونهDermatitis herpetiformis علائم دیگر سلیاک هستند.”موری” می گوید به دلیل این که گاهی علائم مخفی می شوند تشخیص مشکل می شود و در این حالت ما به خیال این که بیماری دیگری را با روش بدون گلوتن درمان کرده ایم در حقیقت همان سلیاک را ظاهرا مخفی کرده ایم و ثابت کرده ایم درمان کسانی که سلیاک ندارند با رژیم Gluten Free ارزشی ندارد.
موری بحث می کند در این موارد سلیاک پوشیده و بدون تشخیص می ماند. با این همه تفکر تجویز رژیم بدون گلوتن در موارد غیر از سلیاک را به طور کامل مردود و دور انداختنی نمی داند و می گوید اگر آن را صحیح انجام دهیم روش خوبی است.
او تکیه زیادی بر روی هر شخص و هر فامیل دارد. موری می گوید: به عنوان یک پزشک هیچگاه به بیماری نمی گوییم از رژیم بدون گلوتن استفاده کند، بدون این که از او شناخت اساسی و خوبی داشته باشیم. در واقع برای کاری که انجام می دهید باید هدف روشنی داشته باشید. اگر پزشکانی مثل متخصصان روماتیسم از تجویز روش بدون گلوتن نتایجی می گیرند وظیفه دارند یک تحقیق کور برای تعیین ارزش کار انجام دهند که در آن شرکت کننده نداند چه درمانی روی او انجام می شود. چنین تحقیقی یا نادر است یا به کلی انجام نشده است. روی بیمارانی که درد عضلانی دارند با رژیم بدون گلوتن چند بررسی انجام شده بدون اینکه از دارونما برای اطمینان از دقت نتیجه و اختصاصی بودن اثر روش استفاده شده باشد. به عنوان مثال در یک بررسی در سال ۲۰۱۳ در استرالیا ۳۷ بیمار را که خودشان می گفتند حساسیت گلوتن بدون سلیاک را دارند، درمان کردند. همه آنها قبلا با رژیم بدون گلوتن شسته شده آزمایش شده بودند. وقتی که تحت رژیم پرگلوتن- کم گلوتن و بدون گلوتن قرار گرفتند و بدون این که بدانند چه چیزی مصرف کرده اند همه گزارش کردند که درد و تورم در آنها افزایش پیدا کرده است.
موری می گوید که بیماران ممکن است فواید رژیم بدون گلوتن را به عنوان یک تغییر کامل زندگی خود تجربه کنند. مثلا وقتی که چربی کمتری مصرف کنند و اصولا غذای کمتری بخورند شاهد سلامت بیشتر خود خواهند بود که این مختص حذف گلوتن نیست. موری می گوید طبیعی ست که ده پوند کم شدن وزن، درد زانو را کاهش می دهد.
بخش دوم و پایانی هفته آینده
* دکتر خسرو نیستانی متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی است.
