* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
یبوست یا خشکی مزاج یک عارضه دستگاه گوارش است که بر اثر تأخیر و یا اشکال در دفع مدفوع است، و به علت کند بودن حرکات گوارشی و سخت شدن مواد دفعی در روده بزرگ تولید می شود که دفع آن به سختی و گاهی با درد همراه است. یبوست حاد ممکن است باعث بستگی روده بشود، وقتی می گوییم یبوست حاد یعنی مشکل بیش از ۶ تا ۱۲ ماه طول کشیده باشد.
دفع مدفوع در همه افراد یکسان نیست و بین سه بار در روز تا سه بار در هفته طبیعی محسوب می شود. اگر مدفوع سفت بود و دفع آن به سختی انجام شد، کمتر از سه بار در هفته طبیعی محسوب می شود. اگر مدفوع سفت بود و دفع آن به سختی انجام شد و کمتر از سه بار در هفته بود آن وقت می شود گفت که یبوست وجود دارد.
یبوست می تواند ترانزیت باشد یعنی مواد دفعی به مدت طولانی تری در قسمت افقی روده بزرگ بماند و یا در قسمت تحتانی یعنی در رکتوم جمع شود، امکان این که هر دو مشکل در یک شخص باشد هم هست. به نظر می رسد که در آمریکای شمالی بین ۱۲ تا ۱۹ درصد مردم از کوچک و بزرگ از یبوست مزمن رنج می برند.
علل بیماری
در هنگام هضم غذاها روده ها برای به جلو راندن مواد خورده شده در لوله گوارش حرکاتی را انجام می دهند. این حرکات بر اثر انقباضات ماهیچه ای روده ها انجام می شود. در یبوست این حرکات به آرامی انجام می شود و مواد دفعی مدت بیشتری در روده باقی می مانند که به آن یبوست فونکسیونل می گوییم و در بیشتر موارد بر اثر عادات بد تغذیه ای، داشتن زندگی بی تحرک، استرس، نگرانی و وجود هموروئید یا ترک خوردگی مقعد است که باعث می شود بیمار عمل تخلیه را به تأخیر بیاندازد و این عمل خودش باعث می شود که مواد دفعی مدت طولانی تر در روده بزرگ باقی مانده و آب بیشتری جذب شده و یبوست تولید کند و مدفوع سفت و شبیه سنگ شده و دفعش سخت شود. این مدفوع سخت می تواند باعث ترک خوردن اسفنگتر مقعد و درد هم بشود.
در بعضی اشخاص بنا به دلایل روانی رفلکس های عضلانی که بیشتر در ماهیچه های تحتانی لگن دیده می شود بد تنظیم می شود که در نتیجه هنگام دفع اسفنگتر مقعد به جای این که شل شده و اجازه عبور بدهد منقبض شده و عبور را مسدود می کند.
بعضی وقت ها یبوست می تواند بر اثر بیماری های پیچیده تر و یا همراه با آنها باشد مثل بیماری روده ملتهب، دیورتیکولیت، سرطان روده بزرگ، غیرطبیعی بودن متابولیسم بدن، مثل هایپر کلسیمی و هایپر کالمی یا یک مشکل هورمونی غدد داخلی مثل هایپرتیروئیدی، یک مشکل نورولوژی (عصبی) مثل نوروپاتی دیابتیک، بیماری پارکینسون، مصرف مواد مخدر و خوردن قرص های حاوی مواد مخدر مثل ترامادول و متادون و از همه مهمتر بالا رفتن سن و کمبود حرکت و عدم احساس تشنگی و کم نوشی. عوامل دیگری هم موثرند مثل جراحت هایی در هسته نخاعی که می توانند بر اعصابی که به روده منتهی می شوند اثر بگذارند، همین طور بیماری های اتوایمیون.
اگر یبوست در بچه ها وجود دارد ممکن است نشان دهنده بیماری هیرشپرونگ باشد که بعضی از سلول های عصبی مربوط به روده بزرگ از بین رفته اند، البته فراموش نشود که اگر کودکان از توالت بترسند یا دوست نداشته باشند دچار یبوست می شوند باید به آنها یاد داد که به محض احساس نیاز به دست شویی بروند و بی توجهی نکنند.
داروهای زیادی می توانند عامل تولید یبوست باشند: داروهای ملین که به مدت طولانی مصرف شوند، داروهای ضد نگرانی، آنتی دپرسورها، مرفین، کدئین و سایر داروهای مشابه که منشاء شبیه به تریاک دارند. بعضی از داروهای ضد اسپاسم، داروهای ضد التهاب، داروهای شل کننده عضلات، داروهای ضد فشار خون، داروهای ادرار آورنده، داروهای ضد اسید معده که حاوی آلومینیوم هستند و بعضی از مکمل های حاوی آهن.
یبوست می تواند بر اثر آلرژی یا عدم تحمل بعضی از خوراکی ها باشد مثل لاکتوز شیر گاو که در کودکان جوان باعث یبوست مزمن می شود.
چه موقع به پزشک مراجعه شود
یبوست مخصوصاً اگر ناگهانی تولید شود می تواند علامت یک بیماری مهم باشد مثل سرطان روده بزرگ، بنابراین نباید این مسئله را پشت گوش انداخت. اگر علائم زیر مشاهده شد باید با پزشک مشورت کرد:
ـ یبوست اخیراً به وجود آمده همراه وجود خون در مدفوع
ـ وجود گاز زیاد، درد، یبوست متناوب با اسهال
ـ از دست دادن وزن
ـ یبوستی که بیش از سه هفته طول کشیده
ـ یبوست نوزاد یا کودک جوان
پزشک شما ممکن است شما را به پزشک متخصص جهاز هاضمه معرفی کند در این صورت خود را برای ملاقات با او آماده کنید و بعضی مسائل را یادداشت کنید تا فراموش نکنید، مثل این که استرس های مهمی داشته اید، اخیراً باردار شده اید، کارتان را از دست داده اید، به مسافرت رفته اید، لیستی از همه داروها و مکمل ها، ویتامین ها، داروهای گیاهی که مصرف می کنید و تمام سئوالاتی را که فکر می کنید لازم است بپرسید همراه داشته باشید.
مشکلاتی که ممکن است پیش بیاید
به طور کلی یبوست یک مسئله خوش خیم است و با یک رژیم غذایی درست خودبخود برطرف می شود. اگر برطرف نشد بعضی از مشکلات زیر ممکن است تولید شود:
ـ هموروئید (بواسیر) یا ترک خوردن اسفنگتر مقعد (فیسور)
ـ بسته شدن روده
ـ عدم کنترل نگهداری مدفوع
ـ فکالوم، یعنی جمع شدن و فشرده و سخت شدن مدفوع در رکتوم که بیشتر در نوزادان و سالخوردگان دیده می شود.
ـ زیاده روی در مصرف ملین ها
ادامه دارد
