* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
در این مقاله درباره صدمات مختلف وارده به عضلات از کرامپ تا پارگی کامل یک عضله که ممکن است در یک فعالیت ورزشی پیش بیاید بحث می کنیم. این صدمات ممکن است باعث به هم خوردن برنامه تفریحی یا ورزشی شخص آسیب دیده شود.
درمان صدمات عضلانی سه هدف را در نظر دارد:
ـ درمان بهتر و سریعتر
ـ پیشگیری از این که صدمه وارده مزمن بشود
ـ کم شدن امکان بازگشت صدمات عضلانی
همه ساله ۹ درصد اهالی استان کبک از کودک تا سالمند، با ورزش دچار صدمات بدنی می شوند که شامل همه نوع صدمات از جمله شکستگی و آسیب عضلانی است.
انواع صدمات عضلانی
ـ کرامپ یا انقباض دردناک عضله یا عضلات که غیرقابل کنترل و موقتی است و می تواند در هنگام فعالیت عضله یا در استراحت تولید شود. انقباض هایی که هنگام ورزش تولید می شوند علل پیچیده ای دارند. تصور می شود به علت کمبود اکسیژن و یا الکترولیت های موجود در خون باشد و معمولاً علامت خستگی شدید و یا کمبود آب در عضله می باشد و بعضی وقت ها این انقباض می تواند شدید و طولانی باشد.
ـ پارگی سطحی بر اثر یک ضربه بر روی عضله در مرحله انقباض تولید می شود و همراه درد عضلانی در محل ضربه، تورم و گاهی همراه خونریزی زیرپوست بر اثر پاره شدن رگ هاست. هر چه ضربه شدیدتر باشد این علائم هم بیشتر دیده می شوند.
ـ پارگی عمیق عضله وقتی تولید می شود که فشار بسیار زیاد و بیشتر از حد تحمل عضله به آن وارد شود و بیشتر عضلات پشت ران ممکن است مورد صدمه قرار بگیرند. اگر صدای پارگی را بشنوید، نشانه یک صدمه بسیار مهم است که مقداری از فیبرهای عضلانی یا تمام آنها پاره شده اند.
اکوگرافی و MRI بهترین سیستم های تصویربرداری تشخیص یک پارگی کامل عضله است.
علل
اکثر صدمات عضلانی مربوط به ساق پا بستگی به نوع ورزش دارد مخصوصاً ورزش های تماسی مانند فوتبال آمریکایی ـ هاکی ـ بوکس ـ رگبی و ورزش های اکروباتیک مثل اسکی اکروباتیک و ورزش های با حرکات سریع مثل تنیس، بسکتبال، شمشیربازی و غیره که ممکن است در مواقع زیر شروع شود:
ـ در شروع ورزش یا تمرین های شدید یا نرمش های ناکامل (گرم کردن ناکامل) یا یک تکنیک غلط
ـ در آخر ورزش بر اثر خستگی، کمبود آمادگی و نرمی عضله
ـ یک حرکت سریع، خشن
ـ بر اثر یک ضربه مستقیم
ـ یک صدمه عضلانی قدیمی که بد درمان شده
کمی هم از آسیب های اسکلتی بدانیم
آسیب ها و صدمات اسکلتی اغلب به دو علت تولید می شوند:
۱ ـ ضربات مستقیم در همان محل ضربه
۲ ـ ضربات غیرمستقیم به دلیل انتقال ضربه در طول استخوان، باعث آسیب در قسمت دیگر استخوان یا حتی استخوان مجاور می شود.
شکستگی ها به خودی خود مشکل ساز نیستند، بلکه صدماتی که به نسوج مجاور خود می زنند می تواند مشکل ساز بشود.
شکستگی ها به دو دسته ی باز و بسته تقسیم می شوند. در شکستگی بسته، پوست پاره نشده و هیچ زخمی در ناحیه شکستگی وجود ندارد. در شکستگی باز پوست پاره شده و استخوان یا از پوست بیرون زده و یا نزده.
هر نوع شکستگی جزو اورژانس پزشکی است و باید توسط پزشک درمان شود.
در ورزش هم دو نوع شکستگی داریم:
شکستگی حاد مانند آن چه که گفته شد و باید به سرعت درمان شود.
شکستگی مزمن یا شکستگی استرس که عمدتاً در پا و ساق پا بخصوص در ورزش هائی که تماس های تکرار شونده با زمین وجود دارد دیده می شود مثل ورزش های رزمی و دویدن. این یک شکستگی واضح استخوانی نیست بلکه ترک خوردگی و شکستگی های ریز هستند و هنگام فشار بر روی استخوان درد مشخص می شود و ممکن است همراه تورم هم باشد.
در رفتگی ها: جابجا شدن استخوان های دو طرف مفصل را در رفتگی می گویند و بیشتر در ورزش هایی که کشش های شدید به اندام وارد می شود یا ورزش های تماسی دیده می شوند و به ترتیب شیوع مفصل های شایع عبارتند از شانه، آرنج، مچ دست و انگشتان.
صدمات دیگر
ـ آسیب های تاندون آشیل که در پشت مچ پا قرار دارد و به علت درد از آن پا کمتر استفاده می شود و در نتیجه آن پا دچار تحلیل عضلانی شده و مستعد صدمات دیگر ورزشی در ناحیه پا می شود.
صدمات ورزشی تاندون آشیل بیشتر در افراد میانسال و سالخورده که مرتب ورزش نمی کنند دیده می شود.
ـ درد ساق پا در هنگام ورزش
درد شایعی است که معمولاً در جلوی قسمت تحتانی ساق پا نزدیک مچ پا و یا در سمت داخلی ساق پا تولید می شود بیشتر در نزد دوندگان و ورزش های پر حرکت دیده می شود و علت آن ممکن است بر اثر شکستگی استرسی و یا خون رسانی ناکافی باشد و علل تولید آن عبارتند از:
ـ کف پای صاف
ـ تمرین بیش از حد
ـ روش غلط دویدن
ـ تمرین های کششی غلط
ـ گرم کردن ناکافی
ـ دویدن و پریدن بر روی سطح سخت
ـ کفش نامناسب ورزشی
پیشگیری از صدمات ورزشی
ـ قبل از ورزش، در هنگام ورزش و بعد از آن مقدار کمی آب بنوشید. آب باعث می شود که گردش خون در عضلات بهتر انجام شود.
ـ بین دو جرعه آب یک جرعه نوشیدنی مخصوص ورزشکاران بنوشید، زیرا شامل نمک و املاح است که از کمبود سدیم و پتاسیم در عضله جلوگیری می کند. پیشنهاد می شود این نوشیدنی را رقیق کنید زیرا دارای مقدار زیادی قند است. مقدار مصرف این نوشیدنی در ورزش هایی که بیشتر از یکساعت طول می کشد باید محدود باشد.
ـ علائم خستگی خود را بشناسید و قبل از اینکه کرامپ شروع بشود ورزش را قطع کنید.
ـ به تدریج در ورزش مورد نظرتان پیشرفت کنید. خستگی عضلانی وقتی تولید می شود که عضله قادر نیست فشاری را که شما می خواهید بر او وارد کنید تحمل کند.
ـ از وسائل محافظتی مثل مچ بند، ساق بند و زانو بند استفاده کنید.
ـ گرم کردن کافی قبل از حرکات ورزشی.
ـ عدم وادار کردن کودکان به تمرین بیش از حد.
ـ عدم حرکات ورزشی بیش از حد که در آنها زانوها به طرفین کشیده می شوند.
ـ انجام حرکات کششی مخصوصاً برای تاندون آشیل، عضلات پشت ران و عضله چهار سر جلوی ران.
ـ انجام حرکات برای سرد کردن بدن بعد از فعالیت ورزشی مثل راه رفتن پس از دومیدانی و عدم قطع ناگهانی فعالیت.
ـ استفاده از کفش های مناسب ورزشی.
ـ هرگز ناگهانی و متناوب ورزش نکنید، مثلاً یک روز در هفته آنهم شدید، سعی کنید پیوسته و مداوم تمرین کنید. صدمات تاندون آشیل که بسیار هم شایع است در افرادی که ناپیوسته تمرین می کنند پیش می آید.
ـ تکنیک های ورزشی را که انجام می دهید به خوبی یاد بگیرید. انجام صحیح حرکات مهمترین روش برای جلوگیری از آسیب ورزشی است.
ـ بیش از حد توان فشار نیاورید و بیش از اندازه تمرین نکنید.
ـ محدودیت بدن خودتان را بشناسید، هرگز توانایی شخص میانسال مثل جوانی اش نیست. فعالیت های خود را متناسب با سن و وضعیت بدنی طراحی کنید.
ـ بر شدت تمرین خود آهسته آهسته بیفزائید.
ـ تمرکز خود را بر بهبود وضعیت قلبی عروقی، انعطاف پذیری و افزایش قدرت همزمان بگذارید. توجه به یک بعد مثلاً افزایش قدرت، از کارآئی شما کم می کند و شما را مستعد صدمه می سازد.
ـ برای جلوگیری از آسیب های ورزشی بانوان تاکید بر روی افزایش قدرت عضلانی اولین توصیه است. ورزش های سنگین و بیش از حد می تواند باعث اختلال در پریود و یا قطع آن بشود. زنانی که میزان چربی بدن آنها کمتر از ۲۵ درصد وزن بدنشان باشد دچار قطع سیکل ماهانه می شوند.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است
