ختلال خواب چیست؟
اختلال خواب همانی‌ست که عموم مردم به آن «بدخوابی» می‌گویند و وقتی فردی به آسانی و در زمان نسبتا کوتاهی به خواب نمی‌رود یا اگر به‌آسانی به خواب برود، زود از خواب بیدار می‌شود و یا هر دو مشکل را با هم دارد، دچار اختلال خواب یا بدخوابی‌ست. اختلال خواب گستره‌ی بسیار وسیعی دارد و از عدم خواب با کیفیت خوب تا عدم خواب با کمیت خوب را در برمی‌گیرد. زیرا خواب کوتاه‌مدت با کیفیت خوب اختلال خواب نامیده نمی‌شود. میزان نیاز هر فرد به خواب با دیگری متفاوت است و اگر کسی حتا پس از فقط چهار ساعت خواب احساس کند سرحال است اختلال خواب ندارد.
سالمندان بسیاری هستند که به راحتی نمی توانند بخوابند
اختلال خواب یا بدخوابی اغلب به سه نمونه تقسیم می‌شود: اختلال خواب گذرا که از چند روز تا یک هفته طول می‌کشد. اختلال خواب کوتاه‌مدت که تا چندین هفته ادامه می‌یابد و اختلال خواب مزمن که برای ماه‌ها یا سال‌ها فرد را رها نمی‌کند.
بدخوابی در همه‌ی گروه‌های سنی دیده می‌شود ولی در زنان شایع‌تر از مردان است. اختلال خواب مزمن معمولا در سنین بالا بیش‌تر رخ می‌دهد. زیرا با گذر عمر تعادل و توازن خواب تغییر می‌کند. افراد مسن‌تر به طور طبیعی خواب سبک‌تری دارند و معمولا یکسره نمی‌خوابند. به عبارت دیگر خواب‌شان بریده بریده است. اما در سالمندان اختلال خواب بیش‌تر به خاطر بیماری‌ها و مشکلات جسمی‌ای‌ست که با گذر عمر پیش می‌آید تا خود سن.
علل بدخوابی یا اختلال خواب
گاهی بدخوابی به‌دنبال یک علت و گاهی از پی چند علت ایجاد می‌شود. عواملی مثل تغییر موقعیت، نامناسب بودن فضای اتاق خواب، بیماری یا مشکلات جسمی و مشکلات روانی می‌توانند سبب بدخواب شدن افراد شوند که بسته به نوع بدخوابی علل آن فرق می‌کند.
علل بدخوابی گذرا یا کوتاه‌مدت:
ـ عوض شدن جای خواب یا زمان خواب
ـ تغییر در شیفت کاری
ـ صداهای مزاحم
ـ گرما یا سرمای اتاق
ـ موقعیت تنش‌زا در زندگی مثل از دست دادن کار، عزیز یا جدایی و طلاق یا مثلا انتظار برای جواب آزمایش پزشکی
ـ رخداد یک بیماری، جراحی
ـ ترک سیگار، الکل، قرص‌های خواب‌آور یا دیگر داروهای محرک
ـ بی‌خوابی ناشی از ارتفاعات، مثل سفر به کوهستان
ـ برخی ناراحتی‌های جسمی مثل گرفتگی بینی، تب، درد، سرفه و ناراحتی‌های دستگاه گوارشی نیز می‌توانند سبب بدخوابی گذرا شوند.
علل بدخوابی مزمن:
عمده علل این نوع بدخوابی ناراحتی‌های روانی‌ست مثل: اضطراب، افسردگی، بیماری اسکیزوفرنی یا دوقطبی.
بدخوابی شاید نشانه‌ی افسردگی باشد. بسیاری از بیماری‌های روانی در آغاز با بدخوابی شروع می‌شوند، به‌ویژه افسردگی و اضطراب. علل دیگر بدخوابی مزمن عبارتند از:
ـ دردهای مزمن
ـ خستگی مزمن
ـ نارسایی قلبی
ـ دردهای شبانه‌ی قلب
ـ افزایش میزان اسید معده و ترش کردن
ـ بیماری‌های مزمن ریوی
ـ ایست‌های موقتی تنفسی هنگام خواب
ـ بیماری‌هایی چون پارکینسون و آلزایمر
ـ آسمی که سبب اختلال تنفسی شبانه می‌شود.
ـ تومور مغزی، حمله‌ی مغزی و ضربه به مغز
ـ برخی از داروها نیز سبب بدخوابی می‌شوند، مثل بعضی از داروهای بیماری فشار خون و بعضی از داروهای افسردگی و اضطراب.
علائم بدخوابی:
علاوه بر علائم شبانگاهی مثل دیر به خواب رفتن یا زود بیدار شدن، بدخوابی سبب بروز علائمی در روز هم می‌شود:
ـ قدرت تمرکز ضعیف
ـ حافظه‌ی ضعیف
ـ اختلال در هماهنگی اعضا
ـ تندخویی، حساسیت زیاد و ضعف در ایجاد روابط اجتماعی مناسب
ـ تصادف با وسایل نقلیه‌ی دیگر به دلیل خستگی و خواب‌آلودگی هنگام رانندگی
ـ گاهی افراد بدخواب برای درمان این علائم داروهایی مثل آنتی‌هیستامین مصرف می‌کنند که همین می‌تواند مشکلات‌شان را بیش‌تر کند.
درمان و پیشگیری از بدخوابی:
اگر ثابت شود که علت بدخوابی و بی‌خوابی بیماری زمینه‌ای یا یکی از علل بالاست آشکار است که درمان بیماری زمینه‌ای یا رفع عامل موثر لازم است.
برای پیشگیری و حتا درمان توصیه می‌شود که الگوی ثابتی برای خواب خود انتخاب کنید:
ـ برنامه‌ی منظم برای خواب و بیداری خود داشته باشید. سر ساعت مشخص به رختخواب بروید و بیش از هفت تا هشت ساعت در رختخواب نمانید.
ـ روزانه حتما راه بروید یا ورزش کنید، ولی ساعت ورزش و راه رفتن بهتر است بعد از ساعت یازده صبح و پیش از غروب باشد، دست‌کم چهار ساعت قبل از رفتن به رختخواب.
ـ اتاق خواب باید تاریک و ساکت باشد و هوای مناسب داشته باشد.
ـ پیش از خواب انجام دادن کارهای آرامش‌بخش به خوابِ بهتر کمک می‌کند، مثل حمام کردن با آب گرم یا گوش دادن به موسیقی ملایم یا مطالعه.
ـ دست‌کم سه ساعت پیش از خواب از خوردن قهوه و الکل خودداری کنید. اگر بدخوابی مزمن دارید، بهتر است مصرف الکل و قهوه را در طول شبانه‌روز کم کنید.
ـ خوردن غذای سنگین، تند و فلفلی و نوشیدن مایعات زیاد پیش از خواب توصیه نمی‌شود. نوشیدن یک لیوان شیر گرم مناسب‌تر است.
ـ از چرت زدن‌های بی‌موقع و بدموقع در طول روز خودداری کنید. اگر به استراحت بعد از ناهار عادت دارید سعی کنید بیش از بیست دقیقه تا نیم‌ساعت نباشد.
ـ تماشای تلویزیون در رختخواب توصیه نمی‌شود.
ـ ذهن انسان انعطاف‌پذیر است، هنگام خواب می‌توانید افکار هیجانی و استرس‌زا را از ذهن‌تان دور کنید و به چیزهای معمول و آرام‌کننده بیاندیشید.
آیا مصرف قرص‌های آرام‌بخش یا خواب‌آور درست است؟
مطالعه‌ای که روی ۱۰۵۰۰ نفر مصرف‌کننده‌ی قرص‌های آرام‌بخش و خواب‌آور انجام شد و نتایج آن در فوریه ۲۰۱۲ در نشریه «بی‌ام‌جی اپن» منتشر شد، نشان داد که مردم (در هر گروه سنی) بهتر است به‌جای مصرف داروهای خواب‌آور از شیوه‌های دیگر استفاده کنند. در این مطالعه به همان تعداد افرادی شرکت داشتند که سبک زندگی‌شان شبیه سبک زندگی گروه اول بود، فقط داروهای آرام‌بخش نمی‌خوردند. نتیجه: آن‌هایی که دوزهای بالایی از قرص‌های خواب‌آور مصرف می‌کنند پنج برابر احتمال مرگ‌شان بیش از دیگران است و یک سوم از آن‌ها احتمالا به سرطان مبتلا می‌شوند. آن‌هایی که دوزهای بالاتر می‌خوردند، ۶ برابر احتمال مرگ‌شان تا دو و نیم سال آینده بالاتر از دیگران بود.
در مطالعه‌ی مشابهی در سال ۲۰۱۰ در آمریکا پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که ممکن است مرگ ۰۰۰,۳۲۰ تا ۰۰۰,۵۰۷ نفر از آمریکایی‌ها به مصرف قرص‌های خواب‌آور مربوط باشد.
مطالعه‌ی دیگری که در دانشگاه هاروارد و دانشگاه بوردو در فرانسه انجام گرفت و در بریتیش مدیکال ژورنال منتشر شد، نشان داد که میان مصرف قرص‌های خواب‌آور (بنزودیازپین‌ها) در افراد میانسال به بالا و ابتلا به بیماری فراموشی رابطه وجود دارد.
به دلیل ابتلا به بیماری فراموشی خطر افتادن و شکستگی‌های استخوان در افراد سالمند نیز بالا می‌رود.
انجمن آلزایمر به شدت با مصرف نادرست داروهای آرام‌بخش برای بیماران فراموشی مخالفت می‌کند. در نتیجه اگر پزشکی برای درمان بی‌خوابی یا بدخوابی‌های گذرا در میان افراد میانسال یا سالمند قرص آرام‌بخش تجویز کرد باید از مصرف این قرص‌ها برای درازمدت پرهیز کرد. نکته‌ی دیگر اگر شما مدتی‌ست که از قرص‌های خواب‌آور استفاده می‌کنید، پیش از قطع دارو حتما با پزشک‌تان مشورت کنید.
دکتر دنیل کریپکه، رئیس گروه مطالعه‌ی قرص‌های آرام‌بخش معتقد است که مصرف این قرص‌ها به اندازه‌ی مصرف سیگار خطرناک است.
* اکرم پدرام نیا، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و پزشک ایرانی ساکن تورنتو ـ کانادا و از همکاران تحریریه ی شهروند است.
