نشست هفتاد و نهم کانون کتاب تورنتو پنجشنبه ۲۵ جولای در سالن اجتماعات شهرداری نورت یورک این بار با همکاری جشنواره تیرگان، میزبان هنرمند برجسته شاهرخ مُشکین قلم بود.
به تعریف فرهنگ نامه اینترنتی ویکی پدیا شاهرخ مُشکین قلم رقصنده باله، بازیگر تئاتر و نمایشنامه نویس و طراح باله ایرانی ـ فرانسوی است. او بازیگر تئاتر ملی فرانسه و عضو “کمدی ـ فرانسز” می باشد. مُشکین قلم در سال ۱۹۹۱ عضو گروه “آریان موشکین” شد. پس از آن در سال ۱۹۹۷، خود گروه رقصی با نام نکیسا پایه گذاری کرد. او تاکنون رقص هایی برپایه متون ادبیات فارسی مانند “خسرو و شیرین” “هفت پیکر” “سهراب و گردآفرید” و”زهره و منوچهر” طراحی و اجرا کرده است.
در آغاز این نشست سعید حریری با معرفی شاهرخ مشکین قلم به اختصار در مورد او و کارهایش اشاره کرد و همین طور در مورد میرزاده عشقی، فعالیت ها و اشعار این شاعر نکته بین کشور که در بسیاری از اوقات مورد بی توجهی و بی مهری قرار گرفته، تاریخچه مختصری ارائه داد. حریری میرزاده عشقی را این چنین بیان کرد:
شاهرخ مشکین قلم ـ عکس محمد تاج دولتی
“میرزاده عشقی زاده ۱۲۷۳ خورشیدی در همدان و درگذشته تیرماه ۱۳۰۳. شاعر دوران مشروطیت و روزنامه نگار و نویسنده ایرانی و مدیر نشریه قرن بیستم. میرزاده عشقی در همدان در مدرسه “آلیانس” درس خوانده سپس به همراه چند هزار مهاجر ایرانی به سوی استانبول رفته و در آنجا مدتی زندگی کرده. در شعبه علوم اجتماعی و فلسفه دارالفنون باب عالی، جزو مستمعین آزاد حضور پیدا می کرده و “اپرای رستاخیز شهریاران ایران” را در استانبول نوشته. در سال ۱۳۳۳ (هجری قمری) روزنامه “عشقی” را در همدان منتشر می کند، “نوروزی نامه” را در سال ۱۳۳۶ (هجری قمری) می نویسد. در آخرین کابینه حسن زرنیا (مشیر الدوله) از طرف وزارت کشور به ریاست شهرداری اصفهان انتخاب می شود ولی نمی پذیرد. شاید شعرهای عشقی به دلیل عمر کوتاهش هیچ گاه مجال پخته شدن پیدا نکرد، اما صراحت لهجه، نکته بینی و تحلیل بسیار فنی او در مورد تحولات سیاسی و اجتماعی دوران خودش بسیار مشهود است. عشقی در مخالفت با به قدرت رسیدن رضا خان مطالبی در روزنامه اش، “روزنامه قرن بیستم” می نویسد که همان باعث ترورش شده، و در سی سالگی کشته می شود” او ادامه داد “عشقی یکی از اولین شعرای مدرن ایران است که بحث زن و عشق را مطرح می کند. تا قبل از او شاید بتوانیم بگوییم که کس دیگری با این نگاه به این دو موضوع نگاه نکرده.”
بعد از این مقدمه شاهرخ مشکین قلم سخنان خود را با ذکر این نکته شروع کرد که قصد معرفی عشقی را به غیر از قرائت اشعارش ندارد، برای این که در صلاحیت خود نمی بیند که بتواند به صورت یک تاریخ نگار یا نویسنده در مورد عشقی و آثارش صحبت کند، بنابراین صرفاً بسنده می کند به بازگو کردن و خوانش اشعارش زیرا به نظرش بسیاری میرزاده عشقی را نمی شناسند و کلامی از ملک الشعرای بهار درباره عشقی که در آن میرزاده عشقی را “پدر شعر نو” ایران می نامد آورد و همچنین افزود که اولین اشعار نیما را عشقی در روزنامه خود چاپ کرد و ایده ال مورد نظر عشقی که “سه تابلو”ی اوست به خوبی معرف سبک نو و فصیح عشقی می باشد. در مورد عشقی اضافه کرد که کلیات اشعار میرزاده عشقی که کامل و بدون سانسور باشد کمتر پیدا می شود، بنابراین تلاشی برای تبدیل متن کامل اشعار عشقی به صورت نسخه الکترونیکی با همکاری دوستانش انجام داده و این نسخه به صورت فایلی با فرمت “پی دی اف” در اختیار مسئولان کانون کتاب تورنتو قرار گرفته که دوستانی که تمایل دارند می توانند از آن بهره گیرند. در این میان با انتخاب اشعاری که به گمان خود او دارای اهمیت بیشتری برای شنیده شدن می باشند دست به انتخاب زده و آنها را برای شنوندگان حاضر در سالن خواند.
در انتخاب اول از سه تابلوی عشقی تابلوی اول آن را که روایت داستانی عاشقانه است و در آن “عشقی” با انتخاب تیزبینانه و زیبای کلمات، محاوره ای عاشقانه را برای ما به تصویر می کشد، خواند. در ضمن تاکیدی کرد به نحوه پژوهشی در باب استفاده از اِعراب و علامت گذاری کلمات که آن چه را که برای ادای کلمات داخل اشعار استفاده می کند، صحت آن مطابق با منابع مختلفی است که در آن جستجو کرده مانند لغت نامه دهخدا و فرهنگ معین تا بتواند کلمات را با کمترین اشتباه تلفظ کند و در آخر این ترجیع بند به این اشاره کرد که ابیات پایانی تابلوی اول خبر از وزیدن باد سردی از طرف توچال می دهد که نشان از خبر بدی است که شعر تابلوی دوم به آن می پردازد و در آن تحولات سیاسی جاری زمان خود را به تصویر می کشد. در ادامه شعر “کفن سیاه” عشقی را خواند که در آن قصیده، میرزاده عشقی با دیدن طاق کسری دچار دگرگونی شده و این قصیده الهامی است از این بنای تاریخی و یادآوری تاریخ گذشته ایران و مهمتر از همه این که در آخر این قصیده ابیات آخر به زنان و مسئله حجاب پرداخته شده که این نشان از نگاه دقیق میرزاده عشقی در حدود یک صد سال پیش به این دو موضوع می باشد.
“آتشین طبع تو عشقی که روان است چو آب
رخ دوشیزه بکر از چه فکنده ست نقاب
در حجاب است سخن گرچه بود ضد حجاب
پس خرابی ز حجاب است که ناید به حساب…
شرم چه، مرد یکی بنده و زن یک بنده
زن چه کرده است کز مرد شود شرمنده
چیست این چادر و روبنده نا زیبنده
گر کفن نیست بگو چیست پس این روبنده
مرده باد آن که زنان زنده بگور افکنده…
ورنه تازند به کفن سربرده
نیمی از ملت ایران مرده”
سپس او شعر معروف “دریغ از راه دور و رنج بسیار” (جمهوری نامه) را خواند، شعری که در آن میرزاده عشقی با تندی خاصی به اعتراض به رضاشاه می پردازد و همین شعر است که منجر به ترور میرزاده عشقی می شود. سپس شعر “باور نکن” او را خواند و یک نکته را یادآور شد که چرا “پدران روشن فکر ما این اشعار را قبل از انقلاب اسلامی نخوانده بودند.” او با اضافه کردن این مطلب که تنها شعر تمجیدی میرزاده در مورد سید ضیاءالدین طباطبایی است که به جهت سوءبرداشت اصرار داشته که بعد از دوران صدارت او به چاپ برسد که آن را به جهت به کارگیری ظریف و دقیق کلمات زیبا در کنار هم برای مخاطبان خواند.
پایان بخش شعرخوانی او شعری بود که راجع به مجلس چهارم مشروطه سروده شده.
در تمام این یک ساعت و نیم که شاهرخ مشکین قلم به شعرخوانی پرداخت نحوه ی خوانش دراماتیک این اشعار که ناشی از ذوق و استعداد هنری این هنرمند برجسته ی کشورمان است، مجلسی که می توانست به راحتی دچار خمودی و کسالت شود را بر سر ذوق نگه داشت تا این بار متفاوت از همیشه، ما مردم با تفکرات و تلاش های شاعری آشنا شویم که در عرصه ی ادبیات ایران، بویژه ادبیات معاصر، مورد بی مهری و سانسور بسیار قرار گرفته، و یادآوری این نکته که با ارائه ی چنین جلساتی می توان با داشته های مان آشنا شد و از آنها بسیار آموخت تا شاید بتوان فردای بهتر و مناسب تری برای ایران متصور شد.
گفتنی ست که در این نشست مشکین قلم تعدادی جزوه ی پژوهشی که به کوشش خود و همکارانش درباره ی خودسانسوری مردم ایران نوشته شده را به کانون کتاب تورنتو اهدا کرد که فروش آن در جهت کمک به برگزاری جلسات این کانون قرار بگیرد.
ویدیوی شعرخوانی شاهرخ مشکین قلم را که به همت فرهنگخانه ی ایرانی بر روی یوتیوب قرار گرفته است، در لینک زیر ببینید:
نشست بعدی کانون کتاب تورنتو در ۱۳ سپتامبر با سخنرانی دکتر رامین جهانبگلو در مورد کتاب جدیدش “دموکراسی در ایران” برگزار می شود.
۱ـ برای دریافت فایل پی دی اف کلیات اشعار میرزاده عشقی می توانید به سایت کانون کتاب تورنتو مراجعه کنید.
