* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
Stroke
سکته ی مغزی یک حمله ی مغزی ناگهانی و خطرناک است و بر اثر بسته شدن و یا پاره شدن یکی از عروقی که خون را به مغز می رساند، تولید می شود و باعث کمبود اکسیژن در مغز شده و گاهی باعث مرگ می شود. در نزد بیشتر افراد علامتی قبل از حمله ی بیماری وجود ندارد.
سکته ی مغزی عوارض مختلفی دارد و بیش از نیمی از افراد دچار عوارض دائمی آن می شوند و تقریبا از بین ده بیمار یکی کاملا خوب می شود. عوارض باقی مانده بستگی به محلی از مغز که صدمه دیده دارد. بعضی ها دچار مشکلاتی در حرف زدن و نوشتن پیدا می کنند. بعضی دچار فلج ناقص یا کامل نیمی از بدن می شوند و یا اختلال در حافظه پیدا می کنند. هرچه مقدار بیشتری از مغز دچار کمبود اکسیژن شده باشد، عارضه ی تولید شده بدتر خواهد بود.
وقتی که به سلول های عصبی اکسیژن نرسد در عرض چند دقیقه می میرند و سلول دیگری جای آنها تولید نمی شود. هرچه شخص زودتر به بیمارستان برسد احتمال اینکه دچار عوارض صدمه ی مغزی بشوند، کمتر است.
مغز انسان آمادگی دارد که خود را با وضع جدید عادت بدهد و بعضی از سلول های عصبی سالم گاهی می توانند مسئولیت سلول های مرده را به عهده بگیرند اگر آنها را با بعضی از تمرینات تقویت کنیم.
علل سکته مغزی
به طور عمومی فشار خون بالا یکی از عوامل مهم است. وقتی فشار خون در سرخرگها بالاست به تدریج باعث تضعیف آنها می شود و مویرگها می توانند بترکند. عامل خطرناک دیگر آتریواسکلروز یا رسوب ذرات چربی بر روی جدار سرخرگها و ایجاد پلاک می باشد که باعث بسته شدن یکی از سرخرگهای مغز می شود.
علت اصلی یک سکته ی مغزی را همیشه نمی توان یافت، بنابراین مهم است که پزشک شما با آزمایشات مختلف عوامل خطر را برطرف کند تا از سکته های بعدی جلوگیری شود.
پیشگیری
به علت پیشرفت پیشگیری در افرادی که در خطر هستند، میزان سکته ی مغزی به مقدار قابل ملاحظه ای کم شده، با این حال متأسفانه امروز در کانادا سالیانه بیش از پنجاه هزار نفر دچار سکته ی مغزی می شوند و حدود شانزده هزار نفرشان می میرند. با اینکه میزان مبتلایان به سکته ی مغزی خیلی کمتر از سکته ی قلبی است، ولی بیشتر از آن باعث مرگ و صدمات ثانویه می شود.
سه چهارم سکته های مغزی در نزد افراد ۶۵ سال به بالا پیش می آید و میزان آن در زن و مرد یکسان است و به ندرت ممکن است در کودکان و جوانان نیز دیده شود.
انواع سکته های مغزی
سه نوع سکته ی مغزی وجود دارد. دو نوع اول بر اثر بسته شدن یک سرخرگ مغزی تولید می شود و نوع سوم بر اثر خونریزی داخل جمجمه.
ـ ترومبوز مغزی ۴۰ تا ۵۰ درصد سکته های مغزی را تشکیل می دهد و بر اثر رسوب چربی ها به صورت یک پلاک در جدار یک سرخرگ و بالاخره بسته شدن کامل آن تولید می شود و در نتیجه اکسیژن و مواد غذایی لازم برای فعالیت نرون هایی (سلول های عصبی) که با این سرخرگ تغذیه می شدند، نمی رسد و باعث مرگ آنها می شود.
ـ آمبولی مغزی حدود ۳۰ درصد سکته های مغزی را تشکیل می دهد و مانند ترومبوز مغزی یک سرخرگ بسته شده و فرقش با ترومبوز این است که لخته ی خونی که سرخرگ را بسته در جای دیگری از بدن تولید شده و توسط گردش خون به سرخرگ مغزی رسیده و آن را مسدود کرده و معمولا از یکی از سرخرگ های قلبی و یا سرخرگ گردنی (کاروتید) به مغز رسیده است.
ـ خونریزی مغزی در حدود ۲۰درصد سکته های مغزی را تشکیل می دهد و کشنده ترین نوع سکته های مغزی است و بر اثر پاره شدن یک آنوریسم می باشد. آنوریسم قسمت کوچکی از سرخرگ است که بر اثر اتریواسکلروز و یا فشار خون گشاد و صدمه پذیر شده و می ترکد و در نتیجه به غیر از اینکه قسمتی از مغز دچار بی اکسیژنی و بی غذایی می شود، خونریزی باعث می شود که فشار به نسج مغز وارد شده و سلول های دیگری را نیز نابود کند. خونریزی مغزی می تواند در مرکز و یا کناره های مغز در داخل جمجمه پیش بیاید.
پیش بینی می شود که یک تا پنج درصد بزرگسالان دارای آنوریسم در مغز هستند و به طور تصادفی در آزمایش هایی که برای مشکلات دیگر سلامتی وجود داشته، تشخیص داده می شود. امکان خونریزی مغزی بر اثر فشار خون بالا یا خونریزی یک غده داخل جمجمه و یا بر اثر مشکلات انعقاد خون نیز به وجود بیاید.
امکان دارد که بسته شدن یک سرخرگ به طور موقتی باشد و لخته به طور طبیعی از بین برود و هیچ گونه اثر بدی هم باقی نگذارد که به آن سکته کوچک می گویند و علائم آن مانند علائم سکته ی واقعی است ولی در عرض چند دقیقه از بین می رود ـ یعنی مدتی که لخته جذب بشود و حرکت کند. سکته کوچک علامت خطرناکی است و باید جدی گرفته شود و نشاندهنده آنست که امکان سکته ی واقعی زیاد است و بسیار مهم است که هر چه زودتر با پزشک مشورت شود.
علائم سکته مغزی
سکته ی مغزی می تواند تولید فلج در بدن و حالت اغما بکند و بعضی وقت ها با وجود یکی از علائم زیر تشخیص داده می شود:
ـ سرگیجه و از دست دادن ناگهانی تعادل بدن.
ـ از دست دادن حس ـ یا فلج صورت ـ یا یک دست (از کتف تا انگشتان) یک پا و یا یک طرف کامل بدن.
ـ یک اشکال ناگهانی در حرف زدن و فهماندن منظور.
ـ از دست دادن ناگهانی بینایی یک چشم و یا مشکل در بینایی یک چشم.
ـ سردرد ناگهانی بسیار شدید و گاهی همراه با استفراغ.
در صورت بروز هر یک از این علائم باید بلافاصله بدون از دست دادن وقت با آمبولانس به سرویس اورژانس بیمارستان مراجعه کرد.
چه کسانی در خطر هستند
ـ کسانی که قبلا دچار سکته ی کوچک و یا سکته ی واقعی شده بودند.
ـ کسانی که دچار یک بیماری قلبی مانند دریچه ی غیرطبیعی، کم کاری قلبی و یا آرتیمی قلبی هستند و کسانی که اخیرا دچار سکته ی قلبی شده اند(انفارکتوس میوکارد).
نوعی آریتمی (اختلالات ریتم قلب) به نام فیبریلاسیون اوریکولر از همه خطرناک تر است، زیرا باعث توقف خون در قلب می شود و می تواند تولید لخته خونی بکند و اگر این لخته تا رگ های مغزی حرکت کند تولید سکته ی مغزی می کند.
ـ اشخاص دیابتیک ـ بیماری قند تولید اتریواسکلروز می کند و باعث می شود که قدرت حل کردن لخته توسط بدن کم بشود.
ـ کسانی که اشکالات گردش خون در سرخرگهای ساق پا دارند که علامت آن درد در هنگام راه رفتن و سنگینی ساق پا می باشد. گردش خون می تواند در بعضی نقاط کاملا قطع شده باشد.
ـ اشخاصی که از میگرن رنج می برند.
ـ اشخاصی که دچار اپنه در خواب هستند. اپنه می تواند باعث بالا رفتن فشار خون شده و به تولید لخته های خونی کمک کند.
ـ اشخاصی که دارای تعداد بسیار زیادی گلبول قرمز در خون (پلی گلوبولی) هستند.
ـ اشخاصی که یکی از والدین یا فامیل نزدیک دچار این بیماری بوده اند.
چه عواملی باعث خطر هستند
دو عامل اصلی
ـ فشار خون بالا مهمترین عامل خطر است. فشار خون بالا باعث ضعف جدار عروق خونی در تمام بدن و همین طور در مغز می شود.
ـ کلسترول بالا ـ بالا بودن مقدار کلسترول بد LDL و یا تری گلیسیرید بالا به آتریواسکلروز و سختی جدار عروق کمک می کند.
بخش دوم و پایانی هفته ی آینده
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانیKisanganiاست.
