* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
مچ پا یکی از آسیب پذیرترین مفاصل بدن است. رگ به رگ در اثر آسیب به رباط های مچ پا ایجاد می شود که بر اثر یک کشیدگی ناگهانی باعث پارگی قسمتی یا پارگی کامل یک یا چند رباط (لیگامان) می شود و ممکن است در یک طرف یا هر دو طرف مچ پا ایجاد شود. رباط ها از فیبرهای بسیار مقاوم درست شده اند و امکان کشش زیاد ندارند و باعث همکاری استخوان ها و مفاصل می شوند.
سایر مفاصل مانند مفصل زانو، آرنج و مچ دست هم می توانند دچار کشیدگی و صدمات لیگامانی بشوند، این گونه رگ به رگ شدن ها بیشتر در نزد ورزشکاران دیده می شود.
درد و تورم و اشکال در تحرک از سمپتوم های مهم رگ به رگ شدن است.
رگ به رگ شدن مچ پا بیشتر در فعالیت های ورزشی در یک زمین ناهموار پیش می آید و مچ پا ناگهان پیچ می خورد، البته بیشتر در نزد کسانی که از ناحیه مچ پا دچار ضعف عضلانی هستند یا سابقه آن را داشته اند. در اکثر موارد پزشک پس از سئوال و جواب و معاینه تشخیص می دهد و اگر امکان شکستگی وجود داشت درخواست عکسبرداری های ساده را تجویز می کند و در مواقعی هم ممکن است برای مطالعه دقیق در وضع رباط ها درخواست MRI بکند.
درجه بندی رگ به رگ شدن
ـ رگ به رگ شدن سبک: یک کشیدگی تاندون ها و لیگامان هاست که کمی بیشتر از تحمل معمولی آنهاست و مفصل در این حالت فعالیت طبیعی خودش را دارد.
ـ رگ به رگ شدن متوسط کشیدگی لیگامان ها همراه با پارگی ناکامل
ـ لیگامان ها کاملاً پاره شده و دو قسمت شده اند و امکان کنده شدن لیگامان همراه با قسمتی از استخوان هم هست.
علل
ـ پیچ خوردن پا و کشیدگی ناگهانی و فشار زیاد بیش از حد تحمل آنها بر روی لیگامان ها و تاندون هاست و معمولاً در روی یک سطح ناهموار پیش می آید.
ـ یک فشار شدید و ناگهانی بر روی یک مفصل مثل یک تغییر جهت ناگهانی یک فوتبالیست یا بسکتبالیست.
ـ ضربه مستقیم بر روی یک مفصل
ـ پیچ خوردگی های قبلی که باعث ضعف لیگامان ها شده است.
مشکلاتی که ممکن است تولید شوند
در درازمدت اگر پیچ خوردگی ها تکرار شوند می توانند باعث تولید آرتروز بشوند که بر اثر تخریب غضروفی که سطح خارجی استخوان در مفصل را می پوشاند تولید می شود.
سیمپتوم های رگ به رگ شدن مچ پا
رگ به رگ شدن سبک: درد در مفصل، مفصل حرکت می کند.
تورم در محل مفصل در ساعات بعد یا روز بعد.
پوست تغییر رنگ نمی دهد( آبی نمی شود).
رگ به رگ شدن متوسط: درد در مفصل، مفصل حرکت می کند، اما حرکاتش محدود است.
تورم در محل مفصل قبل از ۴ ساعت.
رنگ پوست عوض شده (آبی رنگ شده)
رگ به رگ شدن شدید:
شنیدن صدای پاره شدن یا احساس پاره شدن لیگامان.
درد شدید همراه با اشکال حرکت مفصل.
معمولاً غیرممکن است که وزن بدن را مفصل صدمه دیده تحمل کند.
تورم سریع در عرض چند دقیقه.
اکی موز (تغییر رنگ پوست)
افراد در معرض خطر
افرادی که در خطر رگ به رگ شدن و پارگی لیگامان و شکستن استخوان هستند:
ـ ورزشکاران حرفه ای، ورزشکاران آماتور و کسانی که یک برنامه تمرین بدنی دارند.
ـ کسانی که قبلاً یک رگ به رگ شدگی یا صدمات مفصلی دیگری داشته اند.
ـ کسانی که سنگینی وزن دارند و یا وضع بدنی خوبی ندارند.
ـ اشخاص مسن، رفلکس ها در پیری کم می شوند به طوری که پایشان را بد روی زمین می گذارند. رگ به رگ شدن در اشخاص مسن زیاد دیده می شود.
پیشگیری
برای پیشگیری باید از عواملی که باعث تولید رگ به رگ شدن می شود، جلوگیری کرد. این عوامل عبارتند از:
ـ گرم نکردن بدن قبل از ورزش
ـ تمرین ورزشی ناکامل و یا بد انجام دادن آنها
ـ خستگی عضلات، فشار بر روی مفاصل بسیار مهم تر است وقتی که عضلات خسته باشند.
ـ کفش نامناسب برای نوع ورزش، مثلاً از کفش بسکتبال به جای پوتین کوهنوری موقع بالا و پائین آمدن از کوه بر روی سطح ناهموار استفاده شود.
ـ زمین بازی در وضع بسیار بد.
چند راهنمایی اولیه
ـ ورزش کردن مرتب باعث تقویت مفاصل می شود.
ـ گرم کردن و آماده کردن بدن، گرم کردن تدریجی عضلات و تاندون ها به مدت حدود ۱۰ دقیقه قبل از ورزش مثل آرام دویدن و داشتن مربی وارد در ورزش مورد نظر و مشورت با او.
ـ به محض این که احساس خستگی کردید ورزش را قطع کنید، وقتی بدن خسته است شخص توجه کمتری دارد.
ـ پس از هر بازی یا مسابقه، زمان لازم برای این که بدن قدرت اولیه را به دست بیاورد را فراموش نکنید.
ـ فعالیت ورزشی باید متناسب با اندام بدن شما باشد.
ـ از وسایل ورزشی خوب استفاده کنید مخصوصاً کفش های شما باید حتما متناسب با نوع ورزش مورد علاقه شما باشد.
ـ داشتن تغذیه متعادل که بتواند مواد غذایی لازم را به عضلات برساند.
پیشگیری از صدمات تکرار شونده
بهترین راه پیشگیری از تکرار مشکل رگ به رگ شدن مفصل درمان و توان بخشی سریع و کامل آن است.
استفاده از اُرتز مخصوص یا تی پینگ ممکن است لازم باشد، استفاده از باند معمولی یا کشدار بی فایده است، زیرا به اندازه کافی قدرت محافظتی ندارند.
استفاده از یخ هر چه زودتر که امکان داشته باشد، زیرا باعث آرامش درد، کم شدن انفلاماسیون، تنگ شدن عروق خونی و تورم می شود همین طور کم شدن خونریزی اگر پارگی در لیگامان وجود داشته باشد.
محل صدمه دیده را با بانداژ کش دار (آلاستیک) ببندید که از لیگامان ها محافظت کرده و تورم و اکی موز را کم کند، فشار نباید زیاد باشد که از گردش خون جلوگیری کند.
بالا نگه داشتن عضو صدمه دیده که باید ۱۰ سانتی متر بالاتر از قلب قرار بگیرد، در صورت امکان ۲ ـ ۳ ساعت هر روز تا موقعی که تورم و درد کم بشود، بالا نگه داشتن باعث می شود که بازگشت خون در سیاهرگها بهتر انجام شده و مایع انفلاماتوار در اطراف محل صدمه کمتر شود.
راهنمایی برای استفاده از یخ
از یخ باید طوری استفاده کرد که کاملاً روی عضو صدمه دیده را بپوشاند و باید در یک کیسه قرار داشته باشد و با بانداژ روی عضو بماند فشار بانداژ نباید زیاد باشد که از گردش خون جلوگیری کند ولی به اندازه کافی که از خونریزی جلوگیری کند، می شود یک حوله خیس را بین کیسه یخ و عضو قرار داد.
یخ باید ۱۰ تا ۱۲ دقیقه روی عضو بماند، بیشتر فایده ندارد، زیرا یخ باعث تنگی رگها در حدود ۱۰ دقیقه می شود و بعد رگها به حالت اولیه برمی گردند.
از یخ می شود هر ساعت یا هر دو ساعت در حالی که عضو بالاتر از بدن است استفاده کرد در دو روز اولیه بعد از صدمه و پس از آن ۳ تا ۴ بار در روز تا موقعی که درد هست در هنگام استراحت و یا حرکت ورزشی.
داروها
از داروهای ضد درد مثل Tylenol و Atasol برای کمک به آرامش درد می شود استفاده کرد. داروهای انفلاماتوار مثل Advil و Motrin در مرحله حاد برای ۲ ـ ۳ روز همراه با یخ و فشار برای آرامش درد مفیدند ولی دلیلی نداریم که کمک به بهبودی هم می کنند و عکس العمل انفلاماتوار جزو مراحل ترمیم نسوج می باشد. کسانی که داروهای آنتی انفلاماتوار مصرف می کنند باید توجه داشته باشند که دارای آثار ناخواسته بر روی معده هستند که ممکن است مهم باشد مثل دردهای معده، خونریزی در دستگاه گوارش، تولید زخم و غیره بنابراین نباید از میزان مصرف مورد لزوم بیشتر مصرف شود.
عدم تحرک
اگر مفصل آرنج و یا مفصل شانه صدمه دیده، باید دست را از گردن آویزان کرد ولی این عدم حرکت نباید بیشتر از ۲ ـ ۳ روز بیشتر بشود، زیرا این دو مفصل خیلی سریع آنکیلوزه می شوند (خشک می شوند). در یک رگ به رگ شدن متوسط یا شدید باید از اترز مخصوص استفاده بشود که وضعیت مفصل بدتر نشود و باعث شود که حرکت مفصل در روی لیگامان صدمه دیده انجام نشود ولی مانع از حرکات دیگر نمی شود. این ارتزها برای انواع مفاصل وجود دارند. یک متاآنالیز نشان داده که استفاده از مچ بند باعث جذب سریع تورم مچ پا در مدت کوتاه تر از بانداژ الاستیک و taping می شود.
در رگ به رگ شدن های شدید ممکن است از گچ گرفتن و بی حرکت کردن کامل مچ پا به مدت ۱۲ روز استفاده کرد.
جراحی
در موارد شدید مخصوصاً در ورزشکاران که می خواهند از مفصل صدمه دیده دوباره به شدت استفاده کنند و یا در عدم استواری مفصل می شود باید از اعمال جراحی استفاده کرد.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است
