از ۴ تا ۲۷ ماه مه / ۱۴ اردیبهشت تا ۵ خرداد / امسال سومین دوره نمایشگاه کتاب بدون سانسور ناشران ایرانی در خارج از کشور، به رغم نخستین خبرها – از نمایشگاه پاریس – ، با استقبال قابل توجه فارسی زبانان همراه بوده است. به احتمال اعمال چند نکته فنی و تکنیکی در پی تجربه دو ساله، توانست جمع وسیع تری از عموما ایرانیان را متوجه نمایشگاه های کتاب ۱۲ ناشر مستقل ایرانی در شهرهای مختلف اروپا، امریکای شمالی و امریکا سازد. رویداد سالانه کتاب بدون سانسور که به چالش سانسور کتاب در ایران و نمایشگاه بزرگ کتاب تهران برخاسته، امسال توانسته با بهره گیری بیش تر از ظرفیت های اطلاع رسانی به روز، پخش ویدئو ها، در اختیار گرفتن سالن های مناسب نمایشگاه و اعلام حضور نویسندگان و امضای کتاب، صدای سانسور در ایران با بانگ بلند تری پژواک دهد.
راهبرد نمایشگاه کتاب بدون سانسور در خارج، گشایش موضوع و معضل سانسور حکومتی در اذهان اهل کتاب و جلب توجه عموم در داخل کشور به مشکل سانسور و وضعیت ناشران مستقل است که ناگزیرند در نمایشگاه سالانه و بزرگ کتاب تهران که با حضور صدها ناشر برگزار می شود، کتاب های قابل توجه خود را با مشقت چانه زنی نویسنده و ناشر با ممیزان بر سر کلمات، در نهایت با حذف و تحریف در پیشخوان غرفه های خود بچینند.
افزون بر این، راهبرد ایده آلی “کتاب بدون سانسور” حذف سانسور به طور کلی از سیما و محتوای کتاب است که البته جدا از سانسور حکومتی می بایست چنین پدیده ای را در بنیه فرهنگی یک اجتماع هم مورد توجه قرار داد.
راهکاری که بجز سمت و سو یافتن هماهنگ تبلیغی و افزایش آن از طریق فضای مجازی به طور آشکاری توانست بر توجه و استقبال دوستداران کتاب از نمایشگاه های کتاب بدون سانسور بیفزاید، دعوت از نویسندگان مشهور و حضور چهره های شناخته شده در روزهای نمایشگاه در شهرهای مختلف بود. قادر عبدالله نویسنده مشهور ایرانی تبار که نویسنده ای محبوب در کشور هلند محسوب می شود و رمان هایش از پرفروش ترین کتاب های داستانی در این کشور است به دعوت نمایشگاه کتاب بدون سانسور در هلند در یکی از روزهای نمایشگاه در شهر آمستردام در یک فضای باز در جمع استقبال کنندگان زیادی درباره لزوم کار و پشتکار فرهنگی و ادبی دیاسپورای ایرانی، سخنرانی کوتاهی به زبان فارسی داشت که حرف هایش با تشویق و استقبال جمع حاضر همراه بود.
اعلام حضور نظریه پرداز و فیلسوف ایرانی آرامش دوستدار در نشست انتشارات فروغ کلن با کتاب تازه اش “زبان و شبه زبان، فرهنگ و شبه فرهنگ”؛ و نیز حضور شاهین نجفی خواننده و ترانه سرا نیز که خود کتابی را همزمان با نمایشگاه کتاب بدون سانسور منتشر کرده، در اجتماع و استقبال دوستدارانشان در محل نمایشگاه کلن و چند شهر دیگر در بازدید مردم از نمایشگاه کتاب بدون سانسور بسیار موثر بود.
بجز سه مورد یاد شده، هر روز نویسندگان دیگری هم در نمایشگاه های شهر های مختلف با حضور و سخن و امضای کتاب خود به گسترش صدا علیه سانسور در ایران و کتاب بدون سانسور نقش قابل ملاحظه ای داشتند و در یکی از نشست ها نویسنده و روزنامه نگار تاجیک شهزاده سمرقندی به عنوان نویسنده و نماینده انتشارات عقل سرخ از کشور تاجیکستان درباره نامه های مادرش که از روایت داستانی و ارزش تاریخی بهره مند است سخن گفت. این در حالی است که در میان ۱۲ ناشر شرکت کننده در کتاب بدون سانسور هیچ ناشری به نمایندگی از کشور افغانستان حضور نداشت.
اخبار و ویدئو هایی که از نشر بامداد و نشریه شهروند از تورنتو نیز منتشر شد حکایت از استقبال دوستداران ایرانی کتاب از نمایشگاه کتاب بدون سانسور در این شهر داشت. سعید چوبک مدیر کتابفروشی بامداد در کانادا و از مسئولان برگزاری نمایشگاه کتاب بدون سانسور در تورنتو با انتشار عکس هایی در فیس بوک از بازدید مردم از نمایشگاه، استقبال از کتاب بدون سانسور در تورنتو را “بی نظیر” دانست.
از تعدادی از شهرها مثل کپنهاگ، اپسالا، اروبرو، لاهه و بخصوص از لس آنجلس که ایرانی های بسیار زیادی را در خود جا داده از برگزاری و چگونگی نمایشگاه جهانی کتاب بدون سانسور ایرانیان، خبر و عکس و یا ویدئویی به چشم نیامده اما از شهر استکهلم پایتخت سوئد نعمت علیمرادی مدیر انتشارات ارزان در پاسخ پرسش نگارنده، از نمایشگاه امسال کاملا راضی بود و می گفت امسال استقبال از نمایشگاه کتاب بدون سانسور در استکهلم به مراتب نسبت به دوره های پیشین بیشتر بوده و بهتر از قبل هم برگزار شده است.
در این میان اما موضوع این پارادوکس که نمایشگاه بدون سانسور آیا مجاز است خود آثاری را از انتشارات داخل ایران که معتقد است به سانسور تن می دهند و یا سانسور بر آن ها اعمال می شود در نمایشگاه های خود عرضه کند، در بعضی از نمایشگاه های کتاب بدون سانسور مورد بحث بود که به نظر می رسد باید بین یک خواست و ایده (هر چند اجرایی در خارج از کشور) و نیاز خواننده کتاب برون مرز به آثار انتشار یافته داخل و دقت پژوهشگرانه در تحول ادبی و فرهنگی و غیره تفاوت قائل شد.
با وجود این، مخاطب کتاب بدون سانسور انتظار دارد در هر نمایشگاه سالانه دریابد که ناشران چیزی نو و اثری برجسته و فاقد سانسور را ارایه می دهند یا خیر؛ در این راه، گاه ناشران می توانند موضوعاتی را به نویسندگان و اهل قلم سفارش دهند تا چنان که می باید به چاپ و نشر برسد.
یک نمونه ممنوع و تابو در ادبیات عموما پیشامعاصر ما موضوع همجنسخواهی مردانه است که در کتابی از سوی انتشارات ارزان سوئد با عنوان ” شواهدی بر شاهد بازی و بازی های دیگر در ادبیات هزار ساله ی ایران” همزمان با نمایشگاه کتاب بدون سانسور به بازار آمده که هفته آینده به آن خواهیم پرداخت.
