تا شروع یکی از بهترین جشنواره های فیلم تورنتو،که من با اطمینان خاطر آن را یکی از بهترین جشنواره های فیلم آمریکای شمالی می نامم، مدت زمان کمی باقی مانده است. اوایل هفته فرصتی پیش آمد تا با شهرام تابع محمدی، بنیانگذار و مدیر این جشنواره گفت و گوی کوتاهی داشته باشم.
شهرام تابع محمدی در سال ۱۹۸۵ میلادی با سابقه فعالیت در حوزه ی سینما، بازیگری و برنامه ی تلویزیونی و بعد از اخراج شدن از دانشگاه در دوران انقلاب فرهنگی به عنوان پناهنده وارد خاک کانادا شد. او می گوید که در سال های اول مهاجرت و در جدال با سختی ها از اصل خودش که سینماست دور می افتد، اما با بنیان نهادن جشنواره ی فیلم دیاسپورا در سال ۲۰۰۰ میلادی به خواسته اش جامه ی عمل می پوشاند و به اعتقاد من با این کار به اصل خودش که پر از دگردوستی و پذیرش فرهنگ غیر است بازمی گردد.
این جشنواره اولین دوره اش را در ۲۰۰۱ برگزار کرد. دو سال اول تمرکزش بر دیاسپورای ایران بود، ولی از سال سوم بین المللی شد و کم کم محبوبیتی جهانی پیدا کرد تا جایی که امروز در دنیا از اعتبار زیادی برخوردار است.
وقتی از شهرام راجع به کلمه ی دیاسپورا و دلیل انتخاب این نام برای جشنواره پرسیدم او را به سال های دور و درازی بردم که پر بود از دوری و مهاجرت و از خودی بریدن و به دیگری پیوستن. شهرام تابع محمدی به دلیل دغدغه های شخصی که از ایران همراهش بوده و تجربه ی پناهندگی، نام و مفهوم دیاسپورا را برای جشنواره اش انتخاب کرده است و از صمیم قلب اعتقاد دارد که هیچ فرهنگی از فرهنگ دیگر بهتر نیست، چیزی که تعصب ایجاد می کند ناآگاهی از فرهنگ های دیگر است و آشنایی با آنها باعث می شود این تعصب فروبپاشد.
آرمان جشنواره ی دیاسپورا دگردوستی و صلح اندیشی از طریق سینما است و به افراد از فرهنگ های مختلف این امکان را می دهد که ساعاتی دور هم بنشینند و از طریق فیلم به فرهنگ یکدیگر رسوخ کرده و با هم آشنا شوند. شهرام تابع محمدی می گوید خودش با این جشنواره رشد کرده است و از آن آموخته است؛ فرصتی که برای همه ی ما مهیاست و شدیدا به آن نیازمندیم.
در پاسخ به سئوال من که آیا دیاسپورا سیاسی است، برایم توضیح داد که کلمه ی دیاسپورا ریشه ی یهودی دارد و به معنی پراکنده شدن است؛ پراکندگی خودخواسته و یا به اجبار. این پراکندگی می تواند گاهی با مفهوم سیاست همراه باشد، اما جشنواره ی دیاسپورا اصلا سیاسی نیست و سیاست در آن فاکتور اساسی انتخاب فیلم ها نیست و ترغیب یا رد نمی شود، اما در عین حال هیچ سانسور و ممیزی ویژه ای هم در این زمینه صورت نمی گیرد و مانعی برای نشان دادن فیلم های سیاسی هنری و با کیفیت که در مفهوم این سینما بگنجد وجود ندارد.
در سال های ابتدایی، این جشنواره تنها حاوی فیلم های ایرانی بود و در آن سالها برای اولین بار بود که فیلم های ایرانی در کانادا نمایش داده می شد. دیاسپورا اصلا تجاری نیست، بلکه جشنواره ای کاملا هنری است و تاکید شهرام تابع محمدی در تمام این سالها بر کوچک نگه داشتن آن است. در سال های اخیر این تلاش بیشتر شده است زیرا به گفته ی شهرام بزرگ تر شدن جشنواره به معنی استخدام افراد حرفه ای است و با ماهیت داوطلبانه ی آن هماهنگی ندارد.
دیاسپورا تنها بر کیفیت تاکید دارد و افتخارش این است که از جامعه ی معتبر هنری کانادایی و افراد مهم فعال در عرصه ی سینما در این کشور کمک می گیرد. دیاسپورا هم اکنون از اعتبار بسیار ویژه ای در دنیا برخوردار شده است و بلافاصله بعد از پایان جشنواره پخش کننده های مهم دنیا کاتالوگ و لینک فیلم های پیشنهادی برای سال بعد را برای مدیران این جشنواره ارسال می کنند. بسیاری از فیلم های دیاسپورا در جشنواره های مهم دنیا مانند کن، ونیز و برلین نمایش داده شده و جوایز بسیار بزرگی را کسب کرده اند. یکی از ویژگی های مهم این جشنواره این است که فیلم های منتخب آن برای اولین بار است که در آمریکای شمالی نمایش داده می شوند.
در سال حدود ۳۰۰ فیلم به دست کمیته ی انتخاب فیلم این جشنواره می رسد و در آخر تنها ۲۵ فیلم برای اکران انتخاب می شود. اعضای کمیته ی انتخاب فیلم ها در کشورهای مختلف دنیا هستند و ترکیب آنها هر سال کمی عوض می شود، اما همگی سینمای دیاسپورا را به خوبی می شناسند و اغلب با این جشنواره سالها کار کرده اند. این کمیته فیلم ها را بعد از دیدن و بررسی به لحاظ هنری پیشنهاد و یا رد می کند و در نهایت سبدی از پیشنهاد شده ها متشکل از حدود ۵۰ فیلم به مرحله ی نهایی می رود. در این مرحله ۲۵ فیلم که به لحاظ قومیتی دارای تعادل باشد انتخاب می شود، زیرا هدف دگردوستی و صلح از طریق سینماست و قرار است بینندگان فیلم های دیگران را ببینند نه فیلم های خودشان را.
شهرام تابع محمدی به طنز که البته واقعیتی قطعی پشت آن نهفته است می گوید که قبول شدن یک فیلم در دیاسپورا به شدت سخت تر از قبول شدن یک فیلم در TIFF است، زیرا دیاسپورا جشنواره ی بسیار کوچکی است و باید دقت زیادی در انتخاب به خرج داده شود و از هر دوازده فیلم تنها یک فیلم به اکران این جشنواره راه می یابد. دلیل اصلی این که فیلمی از سینمای حال حاضر ایران در این جشنواره حضور ندارد این است که ایران فیلم دیاسپوریک ندارد، زیرا یکی از مشخصه های این نوع فیلم این است که باید در خارج از کشور مادر اتفاق بیفتد، فیلمی که مال خود ایران و درباره ی ایران باشد در این سینما جایی ندارد. در سینمای دیاسپورا باید حداقل دوتا فرهنگ در کنار هم قرار بگیرند.
تأمین مالی این جشنواره به کمک نهادهای فرهنگی کانادا، سفارت ها و کنسولگری های کشورهایی که فیلم هایی از آنها نمایش داده می شود انجام می گیرد و تمام کمک های مالی مشخص، قابل پیگیری و علنی است. رسانه های اصلی و قومی درون کانادا مانند شهروند نیز از حامیان اصلی این جشنواره هستند و شهرام تابع محمدی شهروند را نیز جزو حامیان مالی خود برمی شمرد، زیرا به کم شدن هزینه ها کمک می کند.
امسال کیفیت فیلم ها بسیار بالاست و به گفته ی شهرام در مرحله ی دوم فیلم ها بسیار به سختی رد شدند. شهرام تابع محمدی دلش می خواهد در سال های آینده نیز دیاسپورا همین قدر کوچک و به دور از دنیای تجارت و با کیفیتی بالاتر ارائه شود.
دیاسپورا به خودش می بالد، زیرا بسیاری از افراد مشهور قبل از رسیدن به شهرت و محبوبیت جهانی، فیلم هایشان در این جشنواره معرفی شده است و این جشنواره به کشف استعداد ها کمک بزرگی کرده است.
به شهرام تابع محمدی می گویم برای نکته ی دیگری نیز باید دیاسپورا به خودش ببالد. به اعتقاد من دیاسپورا بسیار هوشمندانه و نرم تابوهایی بسیار اساسی را برای بیننده بویژه ایرانیان می شکند و در طی چند ساعت از بیننده آدم بهتر، با درک و پذیرش بالاتری از دنیای اطراف می سازد.
شهرام مرد فمینیستی است و از صمیم قلب به برابری زن و مرد معتقد است. از او می پرسم که آیا دیاسپورا زنانه است؟ می گوید گروه انتخاب کننده به طور برابر متشکل از زنان و مردان است و سعی می شود که افراد دید برابر و فمینسیتی داشته باشند.
در نهایت شهرام تابع محمدی از لوون هفتوان، بهترین دوستش در کانادا و به لحاظ حرفه ای یکی از بهترین همکارانش، برایم گفت و با بغضی که صادقانه و ساده از چشمانش فروریخت اعتراف کرد که هنوز به نبودن لوون عادت نکرده است و اعلام کرد که برنامه ی افتتاحیه ی امسال به این هنرمند دوست داشتنی که به تازگی از میان ما رفته است اختصاص دارد و این کمترین کاری است که دیاسپورا می تواند برای لوون هفتوان انجام دهد.
اگر از اول تا چهارم نوامبر در تورنتو حضور دارید فرصت آموختن از این جشنواره را از دست ندهید. می توانید با مراجعه به لینک http://diasporafilmfest.com/schedule-2018 به برنامه ی اکران فیلم های جشنواره دسترسی پیدا کرده و برای خرید بلیت های جشنواره به لینک https://www.eventbrite.com/e/diaspora-film-festival-18-tickets-51444824856 مراجعه کنید.
* آزاده داودی دارای لیسانس حسابداری از دانشگاه تهران و لیسانس ادبیات زبان انگلیسی از دانشگاه علامه طباطبایی است. او اکنون در تورنتو همزمان در دو رشته ادبیات زبان انگلیسی و مدیریت منابع انسانی در دانشگاه یورک مشغول به تحصیل است.
