برخی از اندام های بدن ما مانند خون و دستگاه ادرای و سیستم عصبی باید کاملا عاری از باکتری باشند. برعکس بسیاری از اندام ها میزبان تعداد زیادی میکروب هستند مانند روده ها، پوست، واژن و دهان. وجود این باکتری ها در این اندام ها نه تنها زیانی ندارد، بلکه حضور آنها بسیار ضروری و مفید است. این گروه میکروب ها را فلورنرمال یا میکرو بلوم یا میکروب توما می نامند. تعادل همیشگی فلورنرمال روده ها با سلامت انسان بستگی تنگاتنگی دارد. در این مقاله بیشتر به فوائد آنها و چیزهایی که آنها حتی برای سلامت ما می سازند می پردازیم.
این مسئله از زمان های گذشته مورد توجه بشر بوده است. بقراط پزشک یونانی در چهارصد سال قبل از میلاد مسیح گفته است: “منشا تمام بیماری ها دستگاه گوارش است” امروزه ثابت شده است که اگر می خواهیم از سلامت کامل جسم و روان خود بهره مند باشیم باید مواظب فلورنرمال روده های خود باشیم و نگذاریم تعادل آنها به هم بخورد و از تعداد آنها کاسته شود. زمانی که نوزاد متولد می شود از طریق مادر میکروبلوم در روده های او برقرار می شود. به عبارتی در روده های او ضیافتی ترتیب داده می شود که میزبان تعداد بی نهایت سلول های روده ها، و میهمان تعداد حدود چهل تریلیون موجود ریز میکروسکوپی هستند،. در این میهمانی هم مانند همه مهمانی ها که اشخاص خوب و بد حضور دارند، بعضی مهمانان خوب و برخی بد هستند. این جامعه پرعضو میکروبی شامل باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و مخمرها هستند که مجموعا به آنها “میکروبیوتا” یا “میکروبیوم” می گویند. به دستگاه گوارش با همه ی اهمیتی که دارد، اغلب اندام فراموش شده می گویند. این اندام پرسلول ترین عضو بدن ماست. تحقیق تازه ای می گوید به همان تعداد مهمان میکروبی، در روده میزبان سلول وجود دارد. به عبارتی در مقابل هر باکتری، ویروس و قارچ یک سلول وجود دارد. در خلال یک زایمان طبیعی نوزاد در معرض باکتری های مادر قرار می گیرد و صاحب فلورنرمال می شود و اکو سیستم روده ها در سه سالگی کامل می شود. اکثریت قریب به اتفاق این میکروب ها غیر بیماریزا هستند. ممکن است که اگر وارد جای دیگری مثل دستگاه ادراری شوند بیماری ایجاد کنند ولی در جایی که مهمان هستند نه تنها آزاری ندارند، بلکه بسیار مفید هم هستند.
آنهایی هم که خیلی بیماریزا هستند، بیماریزایی آنها بالقوه است و در این محل بالفعل نیست و فعلا آنتی ژن ویرولانس (VI) ندارند. کار کردن علمی و جدی روی فلورنرمال خیلی هم قدیمی نیست و کار روی آن از سال ۲۰۰۸ شروع شده است که در این سال “طرح انستیتوی میکرو بلوم و رابطه آن با سلامت عمومی” پیاده شد. البته سال هاست که می دانیم در روده های ما میکروبلوم وجود دارد اما فکر می کردیم که این باکتری ها در آن محل موجوداتی خارجی هستند و فکر می کردیم که نباید حضور داشته باشند و تصور می کردیم که باید بدن ما را ترک کنند. تدریجا با پیشرفت و نتیجه گیری تحقیقات فهمیدیم که تا چه اندازه سلامت جسمی و حتی روانی ما به آنها وابسته است و در شناخت این مفهوم به “کتی مک کوی” مدیونیم که او رئیس مرکز میکروبیوم کانادای غربی و استاد مدرسه پزشکی Cumming کلگری است، می گوید: “ما یک چیز را می دانیم و آن این که باکتری خوب به سلامت ما فایده می رساند.” بیش از هزار گونه اجرام میکروبی زنده در روده های ما حضور دارند. مک کوی می گوید: “باکتریها در هضم غذا به ما کمک می کنند، در باز کردن و شکستن ترکیب پیچیده کربوهیدرات ها وارد عمل می شوند و آنها را برای هضم آماده می کنند و ظرفیت متابولیسمی ما را بالا می برند. به علاوه ویتامین هایی را که خودمان نمی توانیم تهیه کنیم، برای ما تهیه می کنند. دستگاه گوارشی که میکروبلوم کافی و متعادل دارد می تواند هوشمند عمل کند و قادر است محاسبه کند چه مواد غذایی جذب شده اند و چه سمومی باید دفع شوند.
مک کوی می گوید زمانی که ما رژیم غذایی خودمان را عوض می کنیم وضع میکروبلوم ما به شدت تغییر می کند، بخصوص وقتی که مقدار کمی فیبر مصرف می کنیم. مصرف غذاهای فرآوری شده و فست فود اثر بسیار بدی روی آرایش مجموعه میکروبلوم ما دارد. بهترین شرایط برای کارکرد خوب میکروبلوم وجود تنوع در باکتری های خوب است. اخیرا تحقیقی نشان داده که چگونه میکروبلوم روی عملکرد سیستم ایمنی ما اثر دارد، همچنین روی وزن بدن ما و رفتار و حالت ما اثر چشمگیری دارد.
مک کوی می گوید: “برخلاف موارد ژنتیکی که قابل تغییر نیستند ما می توانیم دستگاه گوارش خود را مدیریت کنیم و میکروبلوم خودمان را تصحیح کنیم و در نتیجه می توانیم سیستم ایمنی قوی تری داشته باشیم و از این طریق می توانیم در مقابل باکتری های بد (مثل سالمونلا) که عامل حصبه و تب های روده ای است مقاومت کنیم.”
مک کوی می گوید”در ۵۰ سال اخیر با توسعه کشورها شیوع بیماری های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید، دیابت نوع یک و سلیاک بیشتر شده است و برخی از آنها مانند دیابت نوع یک در سنین پائین تر و جوان تری ایجاد می شوند. هم زمان با ایجاد این مشکلات، باوری پیدا شده که تنوع در میکروبیوتا کمتر شده است. با حمایت نکردن و پرورش ندادن میکروبیوم موجب می شویم که آسیب پذیر باشیم.”
مک کوی اضافه می کند که برای این که سیستم ایمنی قوی داشته باشیم به میکروبیوم کامل نیاز داریم تا سیستم ایمنی بتواند در برابر عوامل بیماریزای مهاجم مانند ارتشی قوی و مجهز عمل کند، بتواند موارد خطر را بشناسد و هشدار دهد. اگر مایل هستید وزن مناسبی داشته باشید به میکروبیوم روده ها توجه خاص داشته باشید.
مک کوی می گوید در یک بررسی مشخص شده که چاقی با مصرف کم فیبر و مصرف زیاد چربی و قند ارتباط دارد. همچنین تحقیق نشان می دهد که اگر میکروبیوم متعادل نباشد غذاها متابولیسم کامل نخواهند داشت. اخیرا محققان روی ارتباط بیماری های مغزی، روانی و رفتاری با میکروبیوم کار می کنند و باور پیدا کرده اند که میکروبیوم می تواند جواب تعدادی از علل بیماری های روحی و روانی و رفتاری باشد. آنها عقیده دارند اضطراب، افسردگی، اوتیسم بیش فعالی نیز منشاء از دستگاه گوارش و فلورنرمال آن دارند. ارتباط آلزایمر و پارکینسون هم با میکروبیوم در دست بررسی است و مک کوی احتمال می دهد که این ارتباط وجود داشته باشد.
از مشاهده ارتباط عوارض رفتاری و روانی به یاد سعدی بزرگوار می افتیم که هشت قرن پیش ارتباطی بین دستگاه گوارش و مسائل رفتاری و ذهنی دیده و گفته است: اندرون از طعام خالی دار/ تا در او نور معرفت بینی
که منظور از نور معرفت مسائل فکری، روحی و شناختی است، و منظور او از خالی نگهداشتن اندرون روشن است که غذا نخوردن نبوده است، بلکه سالم و به اندازه خوردن بوده که نمود علمی و امروزی آن همین میکروبیوم است. شاعر بزرگ که به قول صدرالدین الهی در کوچه پس کوچه های زندگی همواره با ما بوده است می دانسته این شکم بی هنر پیچ پیچ صبر ندارد که بسازد به هیچ، یعنی که باید خورد و سالم و به اندازه خورد و انگار سعدی تشریح دستگاه گوارش را می دانسته و اشاره اش به بی هنر پیچ پیچ روده ها و مرکز میکروبیوم است.
از فواید میکروبیوم گفتیم و اضافه می کنیم که:
میکرو بیوم برای ما ویتامین B, B۲ ,B۹ ,B۱۲ و ویتامین Kهم می سازد. سیروتونین که از مغز ترشح می شود و کمبود آن موجب دمانس (فراموشی) و بیماری های قلبی ست، به علاوه ضد ورم هم هست و مقدار کمتری از آن که به وسیله میکروبیوم در روده ها ساخته می شود روی خلق و خوی اثر دارد و کمبودش موجب بیخوابی می شود. دوپامین هم که مربوط به مغز است، قسمت کمی از آن به وسیله میکروبیوم ساخته می شود
همچنین عقیده بر این است که آلرژی ها و سندروم روده تحریک پذیر (IBS) Irritable- Bowel Syndromeهم با کمبود اجرام مفید میکروبیوم رابطه دارند. با توجه به ارزش حمایت همیشگی از فلورنرمال روده ی خود، چهار طریق از حمایت از آن را ذکر می کنیم:
۱- میکروبیوم خود را همیشه پر کنید: یکی از ساده ترین و بهترین راه ها تغذیه سالم است. با زیاد کردن مصرف فیبر شروع کنید. فیبر در غلات، میوه ها و نیز سبزیجات یافت می شود. روزی ۲۵گرم فیبر باید مصرف کنید. از مصرف چربی و قند زیاد اجتناب کنید. غذاهای پر از تنوع مصرف کنید و بیشتر از محصولات تازه استفاده کنید.
۲- از غذاهای تخمیر شده استفاده کنید: جمعیت باکتری های روده را با غذاهایی که کشت زنده و تازه دارند بیشتر کنید. از غذاهایی مثل کفیر و برخی ماست ها و غذاهای خام و تخمیر شده و غیر پاستوریزه مانند Kimchi و کلم خرد شده در سرکه استفاده کنید و از این راه جذب غذاها را تقویت کنید. از غذاهای سهل الهضم استفاده کنید، ماست پروبیوتیک مصرف کنید. می دانیم ماست با افزودن باکتری مفید با سیلوس بولگاریس به شیر تهیه می شود و به همین دلیل موجب افزایش باکتری های مفید روده می شود. حالا می فهمیم که چرا ابوعلی سینا هزار سال پیش می گفت “نمی دانم آنهایی که ماست مصرف می کنند دیگر چرا می میرند” او می دانست که همه می میرند با این جمله غلوآمیز ارزش ماست را یادآور شده و تا حد جلوگیری از مرگ آن را مفید دانسته است. در اسموتی صبحانه ی خود پودر پروتئین بریزید.
۳- “یک پروبیوتیک حاوی ۱۰۰-۵۰ بیلیون باکتری فعال مصرف کنید.” دکتر سارا سلیک که متخصص درمان طبیعی Tarrants-based naturopathic است، می گوید” ما پروبیوتیکی را دوست داریم که ۵۰بیلیون باکتری فعال از ۱۰سوش میکروبی داشته باشد، چرا که این برای تقویت سیستم ایمنی مفید است.”
۴- از مصرف مقادیر زیاد و بی مورد آنتی بیوتیک خودداری کنید، زیرا که از تعداد باکتری های روده می کاهد و مانع توان میکروبیوم در مبارزه با میکروب های بیماریزا می شود.
مک کوی اصرار دارد که آنتی بیوتیک میکروب های بد و خوب را می کشد و فلورنرمال روده را هم نابود می کند. برای همین از مصرف آنتی بیوتیک حتی المقدور باید اجتناب شود.
و البته توصیه می شود که یک اسموتی به شرح زیر تهیه کنید. این یک اسموتی گرمسیری است و برای سلامت و تعادل فلورنرمال روده ها مفید است و به بالا نگاه داشتن تعداد باکتری های خوب در روده کمک می کند.
موز یک عدد- قطعات آناناس ۲ کاپ- آب پرتقال ۲ کاپ- مخلوط میوه های گرمسیری ۲ کاپ(به نام میوه های گرمسیری اشاره ای نشده ولی می تواند Guava-Papaya- سیب و انبه و انبه هندی و خرمای Acai باشد. میوه ها را خرد کرده و در مخلوط کن بریزید. آناناس را اضافه کنید و همه را مخلوط کنید.
ارزش غذایی این اسموتی به شرح زیر است:
کالری ۲۸۴- پروتئین ۲ گرم- کل پربی یک گرم- کربوهیدرات ۷۱گرم- کلسترول صفر- سدیم ۵گرم- پتاسیم صفر- کلسیم ۵دهم درصد- آهن ۹ درصد -VitaA 33درصد-ویتامینC 167درصد- فولات(املاح اسید فولیک) ۴۰درصد
*دکتر خسرو نیستانی متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی
