* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
انسفالیت چیست؟
همانطور که گفته شد یک التهاب مغزی است که عفونت های ویروسی عامل اصلی بیماری است. انسفالیت سیمپتوم های شبیه گریپ دارد. یعنی تب و سردرد شدید. همچنین ممکن است باعث تولید افکار مغشوش و حملات یا مشکلات حرکتی بدن شود. ولی در بیشتر مواقع انسفالیت تولید سیمپتوم های سبک می کند و یا اصلا سیمپتومی ندارد.
در مواقعی که بیماری شدید است با این که به ندرت دیده می شود می تواند مرگ آور باشد. پیش آگهی انسفالیت قابل پیش بینی نیست بنابراین مهم است که تشخیص و درمان به موقع انجام شود.
علل تولید انسفالیت
علت اصلی انسفالیت معمولا شناخته شده نیست ولی عاملی که بیشتر شناخته شده یک عفونت ویروسی است. با این حال عفونت های باکتریایی و بیماری های انفلاماتوار غیر عفونی هم می توانند تولید انسفالیت بکنند.
یک عفونت می تواند یکی از دو نوع بیماری را در مغز تولید کند
– انسفالیت اولیه وقتی پیش می آید که یک ویروس یا یک عامل عفونی مستقیما مغز را آلوده می کند. عفونت می تواند در قسمت دیگری از بدن باشد یا در بدن توسط خون یا لنف منتشر شود. یک عفونت اولیه می تواند بر اثر یک ویروس غیر فعال که توسط یک بیماری قبلی در بدن مانده ایجاد شود.
– انسفالیت ثانویه یک عکس العمل نادرست دستگاه ایمنی در مقابل یک عفونت است که به جای حمله به سلول های عفونی شده، دستگاه دفاعی بدن اشتباها به سلول های سالم مغز حمله می کند.
انسفالیت ثانویه معمولا ۲ تا ۳ هفته پس از یک بیماری عفونی و گاهی هم بندرت بر اثر یک مشکل ایجاد شده بر اثر واکسیناسیون به وجود می آید.
علل ویروسی
علل ویروسی انسفالیت که بیشتر دیده می شوند عبارتند از:
ویروس هرپس- دو نوع ویروس هرپس(HSV) وجود دارد و هر دو نوع می توانند تولید انسفالیت کنند. HSV نوع یک معمولا مسئول ایجاد سرماخوردگی و یا جوش های تب دار دور دهان است و HSV نوع دو معمولا هرپس های تناسلی را ایجاد می کنند. انسفالیت تولید شده توسط HSVیک نوع نادر هستند، ولی می توانند صدمات جدی به مغز وارد کرده باعث مرگ بیمار شوند.
– ویروس های دیگر هرپس هم می توانند تولید انسفالیت بکنند. مثل ویروس Epstein- Barrکه معمولا ایجاد مونوکلئوز عفونی می کند و ویروس Varicella-Zoster که معمولا تولید آبله مرغان و زونا می کند.
– Enterovirus این ویروس ها شاملand Poliovirus Coxsackievirus هستند که باعث یک بیماری با سیمپتوم های شبیه گریپ است همراه با انفلاسیون چشم ها و دردهای شکمی
– ویروسهایی که توسط پشه ها به انسان منتقل می شوند. (arbovirus) و ویروس هایی که توسط حشرات خونخوار به انسان انتقال پیدا می کنند. پشه هایی می توانند ویروس هایی را از غیرانسان به انسان منتقل کنند. مثلا از یک پرنده یا یک اسب. سیمپتوم های بیماری می توانند پس از چند روز یا چند هفته پس از ورود یک “اربو ویروس” به وجود آیند.
– ویروس منتقل شده توسط کنه (Ticks) – ویروس Powassan توسط کنه وارد بدن شده و تولید انسفالیت می کند. سیمپتوم ها معمولا یک هفته پس از ورود ویروس به بدن ایجاد می شوند.
– ویروس هاری- انتقال ویروس هاری معمولا پس از گاز گرفته شدن توسط یک حیوان آلوده انجام می شود و پس از شروع سیمپتوم ها پیشرفت انسفالیت شدید می شود. هاری یک عامل نادر انسفالیت در ایالات متحده است.
– عفونت های کودکان- عفونت هایی که در کودکان زیاد دیده می شوند، مثل سرخک- اوریون و سرخجه از عواملی هستند که باعث انسفالیت های ثانویه می شوند که امروز به علت واکسیناسیون علیه این بیماری ها، کمیاب هستند.
تشخیص انسفالیت
برای تشخیص انسفالیت پزشک سئوالاتی درباره سیمپتوم ها، عوامل خطر و سابقه بیماری شخص می کند. آزمایش هایی که لازم هستند عبارتند از:
– معاینه نورولوژیک که باعث می شود تشخیص داده شود که شخص خواب آلود و گیج است.
– تصویربرداری از مغز- اگر سئوالات پزشک او را مشکوک به انسفالیت بکند تصویربرداری از مغز مثل “سی تی اسکن” و MRI اولین آزمایش درخواست شونده است که تورم مغزی یا دیگر عواملی که می تواند سیمپتوم های مشابه داشته باشد، مثل یک غده مغزی را، نشان بدهد.
– پونکسیون لومبار- پزشک یک سوزن را در ناحیه کمری وارد نخاع کرده مایع سفالو راشدین را خارج می کند. این مایع محافظت کننده در اطراف مغز و نخاع جریان دارد و تغییرات ایجاد شده در آن نشان دهنده یک عفونت و یا انفلاسیون در مغز است و در صورت لزوم مایع به آزمایشگاه فرستاده می شود تا نوع ویروس و عامل عفونت مشخص شود.
– آزمایش های دیگر مثل خون و ادرار و مخاط ته گلو هم ممکن است درخواست شود تا نوع ویروس یا سایر تولیدکنندگان عفونت ها شناخته و درمان شوند.
-الکتروانسفالوگرام (EEG)- پزشک ممکن است درخواست کند که این آزمایش انجام شود. برای این کار یک سری الکترود روی پوست سر نصب می شود و فعالیت های الکتریکی مغز را ثبت می کند. فعالیت های غیرطبیعی می تواند بر اثر انسفالیت باشد.
– بیوپسی از مغز- مقدار کمی از نسج مغز را برداشته و مطالعه می کنند. این آزمایش فقط وقتی انجام می شود که سیمپتوم ها شدیدتر شده و درمان ها بی اثر بوده باشند.
پیشرفت بیماری و مشکلاتی که ممکن است تولید کند
مشکلاتی که بر اثر انسفالیت تولید می شوند بستگی به عوامل مختلفی مثل سن بیمار- عامل تولید کننده عفونت و زمانی که درمان شروع شده، دارند.
بیماران خیلی جوان بدون مشکلات زیاد درمان و خوب می شوند، در صورتی که بیماران مسن تر احتمال داشتن مشکلات مهم و حتی مرگشان هست.
در بیشتر موارد افرادی که دچار انسفالیت سبک شده اند در درازمدت مشکلی نخواهند داشت. مشکلات مهمی که می توانند تولید شوند و چندین ماه و یا حتی دائمی وجود داشته باشند عبارتند از:
– خستگی دائمی
– ضعف یا عدم کنترل عضلانی
-تغییرات اخلاقی(بد اخلاق شدن- ناامیدی- عضبناک بودن)
– اشکالات در حافظه
– فلج شدن
– اشکالات بینایی و شنوایی
– اشکال در حرف زدن
بیمار باید به این سئوالات جواب بدهد، یا اگر کودکش مبتلا شده به جای او جواب بدهد مثل:
– سیمپتوم ها چه زمانی شروع شده؟
– آیا اخیرا داروهای جدیدی دریافت کرده اید؟ اگر جواب مثبت است اسم داروها را بگویید
– آیا در هفته گذشته دچار گزیدگی توسط پشه یا کنه شده اید؟
– آیا اخیرا سفر رفته اید؟ اگر جواب مثبت است به کجاها رفته اید؟
آیا اخیرا دچار سرماخوردگی و گریپ شده اید؟
آیا اخیرا واکسن زده اید؟ آیا همه واکسن های لازمه را دریافت کرده اید؟
آیا روابط جنسی محافظت نشده یا یک پارنتر جدید داشته اید؟
آیا دچار یک بیماری شده اید یا داروهای ضعیف کننده دستگاه ایمنی را مصرف می کنید؟
سیمپتوم های انسفالیت
اکثر بیماران مبتلا به انسفالیت ویروسی دچار عوارض (سیمپتوم های) زیر هستند:
– سر درد
– تب
– دردهای مفصلی و عضلانی
– خستگی و خواب آلودگی
-حساسیت به نور
-انقباض گردن
در مواردی که بیماری شدیدتر است باید درمان های دارویی سریع انجام شوند. انسفالیت می تواند خطرناک بشود و عوارض و سیمپتوم های دیگری داشته باشد مثل:
گیج بودن- تحریک پذیری- هالوسیناسیون (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند)
از دست دادن حس یا فلج بعضی از مناطق صورت یا بدن
ضعف عضلانی
دو بینی
احساس بوهای بد
اشکال در حرف زدن و شنیدن
عدم هوشیاری و از دست دادن حافظه
علائم و سیمپتوم هایی که در شیرخواران یا کودکان جوان دیده می شوند
فونتانل فرورفته
تهوع و استفراغ
گرفتگی اعضای بدن
گریه دائمی
تغذیه بد
تحریک پذیری (عکس العمل شدید نشان دادن)
اگر شخص یکی از سیمپتوم های مربوطه به انسفالیت شدید را داشت مثل سردرد شدید مقاوم- تب و عدم هوشیاری باید بلافاصله تحت درمان اورژانس قرار بگیرد.
عوامل تولید خطر بیماری
همه افراد می توانند دچار انسفالیت بشوند عواملی که می توانند امکان مبتلا شدن را بیشتر کنند عبارتند از:
سن- بعضی از انواع انسفالیت ها در بعضی از گروه های سنی بیشتر دیده می شوند و یا شدیدتر هستند. به طور کلی کودکان جوان و سالخوردگان بیشتر در معرض مبتلا شدن به انسفالیت های ویروسی هستند.
انسفالیت بر اثر ویروس هرپس– بیشتر در نزد افراد بین ۲۰تا ۴۰ سالگی دیده می شود.
سیستم دفاعی ضعیف شده- افرادی که دچار ایدز هستند- آنهایی که داروهای ضعیف کننده سیستم دفاعی مصرف می کنند یا دچار یک بیماری باشند که سیستم دفاعی را ضعیف کرده، در خطر بیشتری هستند.
محل زندگی- ویروس منتقل شده توسط پشه یا کنه در بعضی مناطق جغرافیایی دیده می شوند.
فصل سال- بیماری های قابل انتقال توسط پشه یا کنه بیشتر در بهار، تابستان و اوائل پائیز دیده می شوند.
پیشگیری
بهترین راه برای پیشگیری از انسفالیت های ویروسی این است که در معرض ویروس قرار نگیریم. مثل:
داشتن یک بهداشت خوب- شستن دست ها با آب و صابون، مخصوصا پس از رفتن به توالت و قبل و بعد از غذا،
یاد دادن عادات بهداشتی به کودکان،
واکسن زدن طبق جدول بهداشتی مخصوصا قبل از رفتن به کشورهایی که امکان بیمار شدن وجود دارد.
محافظت در مقابل پشه ها و کنه
برای این که کمتر در معرض نیش پشه و کنه قرار بگیریم راهنمایی های زیر مفید هستند:
از پیراهن های آستین بلند و شلوار بلند در سحرگاه و صبح که پشه ها فعال ترند استفاده کنیم
استفاده از پشه بند حاوی مواد فعال شناخته شده ضد پشه مثل DEET و اوکالیپتوس یا Picardie
استفاده از حشره کش های حاوی permethrin که باعث فرار و مرگ پشه ها و کنه ها می شوند. روی لباس ها و پشه بند اسپری کنید. Permethrin نباید روی پوست استفاده شود.
از فعالیت های غیرضروری در مناطقی که پشه زیاد است خودداری کنید. مخصوصا سحرگاه که پشه ها فعال ترند.
نصب توری هایی در پنجره ها که از ورود پشه ها جلوگیری می کنند. اگر روی توری های پنجره یا پشه بند سوراخی وجود دارد آن را ترمیم کنید.
در صورت امکان نقاطی را که در نزدیکی محل اقامت شما قرار دارند و حاوی آب هستند خشک کنید. مثل جمع شدن آن در تشت و مناطق گل کاری که پشه ها می توانند در آن جا تخم گذاری کنند.
مواظب عوامل خارج از منزل که ممکن است بیماری های ویروسی ایجاد کنند باشید. مثل پرندگان و حیوانات مریض یا مرده در نزدیکی محل اقامت تان. این موارد را به سازمان های بهداشتی محلی گزارش کنید.
محافظت برای نوجوانان
برای شیرخواران قبل از دو ماهگی نباید از حشره کش ها استفاده شود. به جای آن از کالسکه پشه بند دار استفاده کنید.
به کودکان یاد بدهید از یک ضد پشه استفاده کنند
از اسپری های ضد پشه روی لباس استفاده کنید
از حشره کش ها در خارج از منزل استفاده کنید تا امکان ورود آنها در تنفس وجود نداشته باشد
از یک اسپری فراری دهنده پشه روی دست هایتان بپاشید و سپس دست ها را روی صورت کودک بمالید. مواظب باشید وارد چشم ها و گوش هایش نشود.
از حشره کش ها روی دست کودکان جوان استفاده نکنید زیرا معمولا دست ها را به دهان می برند.
درمان ها
درمان ها وقتی که بیماری سبک است:
استراحت در رختخواب
نوشیدن زیاد آب و مایعات
استفاده از آنتی انفلاماتوارها مثل استامینوفن و ایبوپروفن( تایلنول و ادویل) برای آرامش سر درد و تب
بعضی از انسفالیت های ایجاد شده بر اثر ویروس معمولا با داروهای ضد ویروس داخل وریدی درمان می شوند. داروهایی که بیشتر از آنها استفاده می شودGanciclovir و acyclovir هستند.
بعضی از ویروس ها مثل ویروس هایی که توسط حشرات وارد بدن شده اند به این درمان جواب نمی دهند. ولی به علت این که شناختن نوع ویروس بزودی ممکن نیست یا اصلا ممکن نیست درمان با acyclovir باید فورا شروع شود. این دارو می تواند برای درمان ویروس هرپس هم موثر باشد.
آثار ناخواسته ثانویه داروهای ضد ویروس می تواند- تهوع و استفراغ- اسهال- دردهای مفصلی و عضلانی و مشکلات جدی خطرناک مثل فعالیت های غیرطبیعی کلیه ها و کبد و یا کم کردن فعالیت های مغز استخوان باشد. آزمایشات مخصوص برای تحت نظر داشتن آثار ناخواسته شدید انجام می شود.
درمان های بیشتری در بیمارستان باید برای بیمارانی که بیماری شان شدید است انجام شود. مثل کمک های تنفسی و تحت نظر بودن بیمار از نظر تنفسی و فعالیت قلب
تزریق محلول های داخل وریدی برای این که دچار کم آبی و کمبود مواد معدنی نشود
استفاده از آنتی انفلاماتوارها مثل کورتیکو استروئیدها برای کم شدن فشار داخل جمجمه مخصوصا در مواقعی که انسفالیت بعد از عفونت یعنی ثانویه ایجاد شده.
داروهای ضد تشنج مثل Phenytoin برای پیشگیری با درمان نسج
درمان های بعدی
بعد از درمان بیماری- ممکن است درمان های دیگری لازم باشد، مثل:
فیزیوتراپی – برای بهبودی قدرت عضلانی و حرکات مفاصل – تعادل- همکاری فعالیت های بدنی و حرکات آنها
درمان برای پیشرفت در فعالیت های روزانه
دوباره یادگیری حرف زدن
روان درمانی اخلاقی برای آرامش مشکلات خلق و خوی بیمار و برطرف شدن مشکلات شخصیتی و در صورت لزوم همراه با دارو درمانی
