آمبولی ریوی چیست؟
یک آمبولی ریوی می تواند بسیار خطرناک باشد و یک درمان سریع با داروهای ضد انعقاد خون می تواند خطر مرگ را به خوبی کاهش دهد.
علل تولید آمبولی ریوی
لخته خونی که در یک سیاهرگ عمقی ساق پا یا باسن یا بازو تولید شده و به آن ترومبوز سیاهرگی عمیق می گویند می تواند کامل یا قسمتی از آن توسط گردش خون به ریه ها برسد و ایجاد وقفه در گردش خون ریوی بکند که به آن آمبولی ریوی می گویند. به ندرت ممکن است آمبولی ریوی بر اثر مواد چرب که از مغز استخوان یک استخوان شکسته شده ایجاد شده، یک حباب هوا یا سلول های جدا شده از یک غده تولید شود.
تشخیص
در نزد اشخاصی که از بیماری های ریوی یا بیماری های قلبی عروقی رنج می برند تشخیص وجود یک آمبولی ریوی ساده نیست و یک سری آزمایشات مختلف از جمله آزمایشات خونی، عکسبرداری ریوی، سنتی گرافی ریوی یا اسکن ریوی به تشخیص علت سیمپتوم های بیماری کمک می کند.
سیمپتوم های آمبولی ریوی
درد شدید در قفسه سینه که می تواند به سیمپتوم های یک حمله قلبی شباهت داشته باشد و با استراحت هم کم نمی شود.
یک تنگی نفس ناگهانی- اشکال در نفس کشیدن یا نفس کشیدن صدادار که ممکن است در حال استراحت یا فعالیت ایجاد شوند
سرفه، گاهی همراه با خلط خون آلود
عرق کردن شدید
تورم معمولا در یک ساق پا
نبض ضعیف، نامرتب و شدید(تاکی کاردی tachycardia)
آبی رنگ شدن اطراف دهان
سرگیجه و سنکوپ(بیهوش شدن)
مشکلاتی که ممکن است ایجاد شود
اگر لخته خونی حجم زیادی داشته باشد باعث بسته شدن جریان خون در ریه می شود و یک آمبولی ریوی می تواند باعث تولید عوارض زیر شود:
مرگ
صدمات ریوی در ریه مبتلا
میزان آکسیژن خون کم شده
صدمات وارد شونده به اعضای دیگر به علت کمبود اکسیژن
چه کسانی در خطر مبتلا شدن به آمبولی ریوی هستند
سالخوردگان بیشتر در خطر تولید آمبولی (لخته شدن خون در سیاهرگ) به دلائل زیر هستند:
شل شدن و بدکاری دریچه هایی که در سیاهرگ های اندام تحتانی وجود دارند و باعث می شوند که خون به راحتی به قلب برگردد
کم آبی بدن که باعث غلظت خون و امکان تولید لخته می شود
سایر مشکلات پزشکی مثل بیماری عروقی- سرطان
یک عمل جراحی یا آرتروپلاتسی(تعویض یک مفصل)
اشخاصی که قبلا دچار خون لختگی یا یک ترومبوز در سیاهرگ های عمقی شده اند
اشخاصی که یکی از افراد فامیل آنها قبلا دچار خون لختگی در سیاهرگ شده
یک بیماری ارثی نیز می تواند عامل بعضی از مشکلات در انعقاد خون بشود.
پیشگیری
بیشتر اشخاص پس از یک آمبولی ریوی بهبودی پیدا می کنند، ولی اگر درمان بلافاصله شروع نشود، آمبولی ریوی شدیدا خطرناک است و می تواند باعث مرگ بشود.
پیشگیری از تولید لخته های خونی که معمولا در ساق پا تولید می شوند، مهم ترین عامل جلوگیری از ایجاد آمبولی ریوی است.
چند راهنمایی اولیه برای پیشگیری
بی حرکتی طولانی به تولید لخته های خونی در ساق پاها کمک می کند. پس فعال باشید. روزانه مقداری راه بروید (بستگی به حال و موقعیت بدنی دارد که چه مقدار راه بروید)
وقتی که مدت زیادی نشسته یا دراز کشیده اید، در همان حال ورزش کنید. مثلا حرکات دورانی مچ پا و عقب و جلو بردن پاها- گذاشتن پاها در یک سطح سخت و فشار دادن- باز و بسته کردن انگشتان پا
اگر مدت طولانی در حالت نشسته هستید مثل یک سفر طولانی در هواپیما یا اتوموبیل هر دو ساعت یک بار بلند شده کمی راه بروید، و کمی آب بنوشید
حتی پس از یک عمل جراحی در تخت خواب نمانید. به محض این که اجازه حرکت به شما داده شد، بلند شده کمی راه بروید.
در حالت دراز کشیده زانوها را تاکرده و کف پاها را به زمین بگذارید
از پوشیدن کفش و جوراب تنگ خودداری کنید
در بعضی از مواقع مثل داشتن واریس از جوراب های فشار دهنده که باعث می شوند خون جریان بهتری داشته باشد و مایعات بهتر حرکت کنند، استفاده کنید. میزان فشار جوراب بر روی بدن را پزشک تعیین می کند
مایعات زیاد بنوشید. کمبود آب در بدن به تولید لخته های خونی کمک می کند. آب بهترین مایع برای جلوگیری از کم آبی بدن است. از نوشیدن الکل و نوشیدنی های حاوی کافئین خودداری کنید
بیماران بستری در بیمارستان برای یک سکته قلبی یا مغزی – بیمارانی که دچار مشکلات سلامتی بر اثر سرطان هستند، یا افرادی که دچار سوختگی شده اند، بیشتر در معرض خطر تولید لخته خون هستند.
یک درمان ضد انعقاد خون مثل تزریق هپارین ممکن است تجویز شود. برای پیشگیری از ایجاد لخته های خونی برای بعضی از اشخاصی که در خطر زیاد تولید آمبولی و تولید مشکلات وابسته به آن و یا تکرار آمبولی ریوی هستند یک فیلتر در ورید اجوف تحتانی آنها نصب می شود که از پیشرفت لخته های خونی تولید شده در سیاهرگ های ساق پا به طرف قلب و ریه جلوگیری می کند.
چه عواملی باعث ایجاد خطر می شوند
مدت طولانی بی حرکت بودن: مثل مدت طولانی در تخت خواب بودن بر اثر یک عمل جراحی، یک شکستگی یا یک بیماری سخت، سفرهای طولانی با هواپیما یا اتوموبیل. بی حرکت ماندن باعث آهسته شدن گردش خون در سیاهرگ ها می شود و این مسئله به تولید لخته خونی در ساق پا کمک می کند.
عمل جراحی: عمل جراحی یکی از عوامل اصلی ایجاد لخته های خونی است. مخصوصا تعویض مفاصل زانو، یا سر استخوان ران. بی حرکت ماندن بر اثر هر نوع عمل جراحی می تواند عامل تولید لخته خونی باشد. هر چه مدت بیهوشی طولانی تر باشد امکان خطر تولید لخته خونی بیشتر است.
بعضی از بیماری های قلبی عروقی و فشار خون بالا: به تولید لخته های خونی کمک می کند.
بارداری: وزن جنین باعث فشار بر روی سیاهرگهای باسن شده در نتیجه سرعت بازگشت خون از سیاهرگهای ساق پا را کم می کند و این مسئله به تولید لخته خون در پاها و باسن منجر می شود.
بعضی از سرطان ها: مخصوصا سرطان های پانکراس، تخمدان و ریه. شیمی درمانی می تواند به تولید لخته های خونی کمک کند.
بانوانی که تحت درمان سرطان پستان با Tamoxifen یا Raloxifene هستند در معرض خطر بیشتری برای تولید لخته های خونی هستند.
مصرف دخانیات
چاقی بیش از حد
مکمل های حاوی استروژن: استروژن موجود در قرص های ضدبارداری و هورمون های جایگزین کننده، پس از یائسگی می توانند امکان خطر تولید لخته ها را بیشتر کنند.
داروها
داروهای ضد انعقاد خون- هپارین اثر سریع دارد و معمولا به طور تزریقی تجویز می شود.Warfarin(Coumadin) به صورت قرص مصرف می شود و اثرش پس از چند روز مشخص می شود. این داروها کمک به حل شدن لخته خونی و همین طور جلوگیری از تولید لخته های خونی می کنند. مدت درمان معمولا ۳ تا ۶ ماه طول می کشد.
ترومبولیتیک ها: داروهای ترومبولیتیک Thrombolytic برای حل شدن سریع لخته ها به کار می روند. این نوع داروها در بعضی مواقع می توانند باعث خونریزی های ناگهانی و شدید بشوند و معمولا در مواقع اورژانس که جان بیمار در خطر است، به کار می روند.
جراحی
برداشتن لخته خون- وقتی که لخته خون موجود در ریه حجمش زیاد است و بیمار در حال شوک می باشد، پزشک می تواند تصمیم بگیرد که لخته خون را بردارد. برای این کار یک کانتر (لوله باریکی که قابلیت ارتجاعی دارد و می تواند خم بشود) را از طریق عروق خونی وارد ریه می کنند تا لخته خونی را مکیده بیرون بکشد. متأسفانه این روش همیشه موفق آمیز نیست.
نصب یک فیلتر در داخل ورید اجوف تحتانی- در نزد بیمارانی که نمی توانند داروهای ضد انعقاد خون مصرف کنند، یا دارو روی آنها اثر ندارد می شود یک فیلتر در داخل ورید اجوف تحتانی نصب کرد که توسط یک کانتر انجام می شود. این فیلتر از عبور لخته خونی تولید شده در ساق پا به طرف قلب و ریه ها جلوگیری می کند.
جراحی آمبولکتومی- وقتی که بیمار در حالت شوک است و داروهای ترومبولیتیک سریع عمل نمی کند، یک عمل جراحی اورژانس لازم می شود و جراح سریع تا حد ممکن لخته های خونی را برمی دارد. این حالت به ندرت اتفاق می افتد.
در خاتمه
آمبولی ریوی بیماری شایعی نیست، ولی یک بیماری بسیار جدی است که می تواند مرگ آور باشد و در اکثر موارد بر اثر ایجاد لخته خونی در سیاهرگ های عمیق ساق پا یا باسن و حرکت آن ها به سوی قلب و ریه ایجاد می شود.
برای پیشگیری از تولید لخته ها و در نتیجه ایجاد آمبولی از بی حرکت ماندن در چند ساعت خودداری کنید. مخصوصا در مسافرت های طولانی. اگر دچار کم کاری وریدی هستید (واریس دارید) با پزشک مشورت کنید تا در صورت لزوم برای شما جوراب های فشاردهنده برای بهتر شدن گردش خون سیاهرگی تجویز کند.
اگر دچار تنگی نفس ناگهانی شدید که همراه با درد قفسه سینه و سرفه همراه با خلط خون آلود شدید بود، بالافاصله آمبولانس خبر کنید. داروهای ضد انعقاد، خطر مرگ را کم می کنند.
