* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
اپنه خواب Sleep Apnea
بخش اول
اپنه خواب قطع شدن ناخودآگاه تنفس در خواب است و همیشه هنگام خواب به وجود می آیند. اپنه خواب معمولاً در نزد افرادی که وزن بیشتر از طبیعی دارند، سالمندان و کسانی که به شدت خُروپف می کنند دیده می شود.
فاصله دو تنفس معمولاً بیشتر از ده ثانیه طول می کشد و ممکن است حتی به سی ثانیه هم برسد و چندین بار در شب تکرار شود با فرکانس های متفاوت. پزشکان عقیده دارند که اگر بیش از ۵ بار در ساعت تکرار شود تولید مشکلاتی می کند و اگر سی بار در ساعت بیشتر شود مرحله خطرناک اپنه است.
اپنه ها خواب راحت را بر هم زده و باعث خستگی در هنگام بیدار شدن، سردردها و خواب آلودگی در روز بشوند.
اکثر کسانی که از اپنه های خواب رنج می برند با صدای بلند خُروپف می کنند ولی خُروپف کردن اپنه نیست و مشکل سلامتی به شمار نمی رود و به ندرت ممکن است فاصله دو تنفس را بیشتر کند. دانشمندان عقیده دارند که بین ۳۰ تا ۴۵ درصد بزرگسالان مرتباً خُروپف می کنند.
علت ها
علت این مسئله در اکثر موارد بر اثر شل شدن زبان و عضلات گلو است که باعث بسته شدن مجرای عبور هوا در هنگام تنفس می شود. شخص می خواهد نفس بکشد و به علت بسته بودن مجاری تنفسی هوا عبور نمی کند به همین علت پزشکان به آن اپنه های بسته کننده (SAOS) می گویند.
شل شدن شدید عضلات گلو و زبان بیشتر در نزد سالمندان دیده می شود. افراد چاق نیز زیاد به اپنه خواب مبتلا می شوند، زیرا زیادی چربی در گردن باعث تنگ شدن مجاری تنفسی می شوند. به ندرت ممکن است اپنه بر اثر بدکاری مغز باشد که به عضلات تنفسی دستور نمی دهد که نفس بکشند، در این حال شخص سعی به نفس کشیدن نمی کند و به آن اپنه خواب مرکزی می گوییم. این نوع اپنه بیشتر در نزد کسانی که از یک بیماری شدید مثل بیماری های قلبی عروقی (کم کاری قلبی) یا یک بیماری دستگاه عصبی مانند مننژیت، پارکینسون و… رنج می برند و همین طور پس از سکته مغزی یا در افراد بسیار چاق، ممکن است دیده شود.
استفاده از داروهای خواب آور، نارکوتیک یا الکل نیز از عوامل تولید ریسک هستند افراد زیادی دچار اپنه خواب مرکزی هستند که از هر دوی آنها به نوبت رنج می برند.
تعداد بیماران زیاد است و می توان با بیماری های مزمن دیگر مثل دیابت نوع دو و یا آسم مقایسه کرد و کودک و بزرگسال می توانند به آن مبتلا شوند، ولی فرکانس آن با زیاد شدن سن بیشتر می شود. تا قبل از ۶۰ سالگی این عارضه ۲ تا ۴ بار بیشتر در نزد مردها دیده می شود تا زن ها، ولی بعد از ۶۰ سالگی تعداد بیماران مرد و زن برابر است. مطالعات انجام شده در آمریکای شمالی نشان می دهد که فرکانس اپنه های بسته کننده هنگام خواب که بیشتر از ۵ بار در ساعت باشد در نزد ۲۴ درصد مردان و ۹ درصد زنان وجود دارد و حدود ۹درصد مردان و ۴درصد زنان دچار نوع نیمه شدید و شدید سندروم اپنه خواب بسته کننده مجاری تنفسی هستند.
مشکلاتی که ممکن است پیش بیاید
در کوتاه مدت اپنه خواب تولید خستگی، سردرد، زودرنجی و عصبیت می کند و ممکن است باعث ناراحتی همسر هم بشود، زیرا اکثراً همراه با خُروپف های پر سرو صدا است و در درازمدت اگر درمان نشود مشکلات زیادی برای سلامتی ایجاد می کند مانند:
بیماری های قلبی عروقی ـ اپنه خواب امکان بروز بیماری های قلبی عروقی را زیاد می کند و علت آن هنوز به خوبی مشخص نیست. می دانیم که در مدت فاصله غیر طبیعی بین دو تنفس باعث می شود که به مغز اکسیژن کمتر برسد و هر بار بیدار شدن باعث بالا رفتن فشار خون سرخرگی و تند شدن ضربان قلب می شود و در درازمدت اپنه ها همراه با ریسک بالای ایجاد مشکلات قلبی عروقی است مانند فشار خون بالا، سکته های مغزی، انفارکتوس میوکارد (سکته قلبی)، ضربان های نامنظم قلب (آریتمی کاردیاک) و کم کاری قلبی و بالاخره در اپنه های مهم امکان مرگ ناگهانی در خواب زیاد است.
افسردگی ـ بی خوابی، خستگی، احتیاج به خواب بعدازظهر که امکان پذیر نیست و خواب آلودگی تولید شده بر اثر اپنه خواب باعث کم شدن کیفیت زندگی بیمار می شود و اغلب از افسردگی و تنهایی رنج می برد. یک مطالعه علمی که اخیراً انجام شده نشان می دهد که رابطه ای بین اپنه خواب و اختلال حواس در نزد بانوان سالمند وجود دارد.
تصادفات ـ بی خوابی بر اثر اپنه خواب امکان تولید تصادفات را زیاد می کند مخصوصاً تصادفات در محیط کار و در هنگام رانندگی. کسانی که از سندروم اپنه خواب رنج می برند ۲ تا ۷ بار بیشتر امکان تصادف رانندگی دارند.
مشکلاتی که بر اثر عمل جراحی ممکن است پیش بیاید ـ اپنه خواب مخصوصاً اگر هنوز تشخیص داده نشده باشد در موقع بیهوشی عمومی برای عمل های جراحی می تواند تولید خطر کند، زیرا بیهوشی باعث شل شدن بیشتر عضلات گلو شده و اثر اپنه را شدیدتر کند. داروهای ضد درد که پس از عمل جراحی به کار می روند هم می توانند امکان تولید اپنه های خطرناک بکنند. بنابراین بسیار مهم است که پزشک جراح از اپنه بیمار خبر داشته باشد.
چه موقع باید با پزشک مشورت کرد
پزشکان تصور می کنند که اکثر کسانی که از اپنه خواب رنج می برند از آن مطلع نیستند و در بیشتر مواقع همسرشان متوجه خُروپف شدید و قطع موقت تنفس آنها می شود. بنابراین بهتر است با در نظر گرفتن موارد زیر با پزشک مشورت شود:
ـ اگر خُروپف شما با صدای بلند همراه است و خواب همسرتان را به هم می زند.
ـ اگر شب ها چند بار به علت نفس کشیدن بد بیدار می شوید و یا چند بار به دستشویی می روید.
ـ همسرتان متوجه قطع تنفس شما در خواب می شود.
ـ هنگام روز خسته هستید و روزها احتیاج به خواب دارید. آزمایش خواب آلودگی نشان دهنده میزان خواب آلودگی در روز است.
پزشک شما می تواند شما را به یک مرکز تخصصی مطالعه خواب معرفی کند در این صورت آزمایشی به نام Polysomnographie بر روی شما انجام می شود که فازهای مختلف خواب و پارامترهای تشخیص اپنه خواب و شدت آنها را نشان می دهد. برای این آزمایش بیمار باید یک شب را در بیمارستان یا مرکز تخصصی خواب بگذراند و الکترودهایی در نقاط مختلف بدن وصل می شود که نشان دهنده پارامترهای فعالیت های مغز و عضلات، میزان اکسیژن خون برای اطمینان از این که تنفس بد باعث کمبود اکسیژن نمی شود و فازهای مختلف خواب برای این که مشخص شود که آیا شخص به مرحله خواب عمیق می رسد و یا این که اپنه ها از آن جلوگیری می کنند.
نشانه های اپنه خواب
به طورکلی اشخاصی که از اپنه خواب رنج می برند متوجه نمی شوند که در مدت خواب شب تنفس آنها موقتاً قطع می شود ولی اپنه باعث بیدار شدن های بسیار کوتاه مدت می شود که کیفیت خواب را به هم می زند بنابراین نشانه هایی (سیمپتوم) که زیاد دیده می شوند آنهایی هستند که بر اثر خواب تکه تکه شده و بد کیفیت است مانند:
ـ خستگی مفرط هنگام بیدار شدن و در طی روز
ـ خواب آلود بودن و خوابیدن های غیرقابل کنترل (در جلوی تلویزیون، در محل کار، هنگام رانندگی و غیره)
ـ خُروپف شدید
ـ سردرد موقع بیدار شدن
ـ افسرده و زودرنج بودن و عکس العمل نشان دادن
ـ مشکلات حافظه
ـ در نزد کودکان و نوجوانان مدرسه رو نتیجه امتحانات رضایت بخش نیست
ـ احساس قطع نفس و خفگی در شب
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
