با وجود پیشرفت های چشمگیر علوم پزشکی، با تأسف هنوز هم ناباروری یکی از مشکلات جوامع بشری است و زوج های نابارور از داشتن فرزند محروم هستند و برای تحقق آرزویشان نیاز به کمک جامعه پزشکی دارند و به تحقیقات جدید در این زمینه چشم دوخته اند.
ناباروری علل گوناگونی دارد که درصدی از آنها اگر دقیق شناخته شوند قابل درمان هستند و درمان آنها نتیجه خوبی دارد. متاسفانه آن دسته از ناباروری هایی که علت شان معایبی در اسپرم مردان و تخمک زنان است، درمان شان بسیار سخت و پرهزینه است و حتی در مواری غیرممکن می باشد.
امروزه بیش از ده درصد مردان و زنان امریکایی نابارور شناخته شده اند. آخرین روش های درمان این دسته عقیمی ها- IUI IVFو میکرو اینجکشن(Micro injection) هستند، مثلا درIVF باید یک تا دو هفته به زن هورمون محرک اوول(تخمک) تزریق شود تا تعداد زیادی تخمک از تخمدان آزاد شوند، بعد باید اسپرم مرد را اگر کیفیت خوبی داشته باشد در محیط خارج از بدن روی این تخمک ها بریزند و در انتظار تقسیم شدن تخمک و تولید جنین بمانند و اگر جنین ایجاد شد آن را در رحم زن قرار دهند. بررسی این که آیا جنین تشکیل شده یا نه، در آزمایشگاه ویژه ناباروری با میکروسکوپ های با بزرگنمایی بسیار بالا انجام می شود. متأسفانه از آن همه تخمک تعداد انگشت شماری بارور می شوند. این روش مخارج سنگینی حدود بیست هزار دلار دارد و با این همه خرج و زحمت و گرفتاری و صرف وقتIVF65درصد عدم موفقیت دارد و تنها ۳۵درصد آنها منجر به تولید جنین و تولد نوزاد می شوند که به علت ضعف و کیفیت بد تخمک است. علاوه بر این IVF به کسانی که اسپرم و تخمک سالم ندارند هیچ کمکی نمی کند. خوشبختانه دانشمندان هیچگاه از پای نیفتاده اند و لحظه ای دست از تحقیق نکشیده اند و در گوشه آزمایشگاه های خود همواره در پی یافتن راه هایی بهتر و نتیجه بخش تر از IVF بوده اند.
دانشمندانی که اخیرا مشغول پیدا کردن راه جدیدی هستند بر پایه موفقیت های سال ۱۹۷۰ روی قورباغه و کارهای شگفت انگیز سال ۱۹۹۷ روی گوسفند و ایجاد گوسفند “دالی”بسیار امید دارند که کارهای تازه تر و شگفت آنگیزتری انجام دهند و حتی در درمان ناباروری های بدون درمان نتیجه صددرصد بگیرند. در به وجود آوردن گوسفند”دالی” دانشمندان یک سلول پستانی گوسفند را به حیوان زنده تلقیج کردند و با این عمل و نتیجه گیری از آن نشان دادند که هر سلولی می تواند خاصیت باروری داشته باشد، از کسانی که به این موارد توجه داشت Katsuhiko Hayashi (کاتسو هیکو هیاشی) محقق ژاپنی بود. هیاشی متخصص ناباروری و باروری و زیست شناس دانشگاه Kyushu ژاپن بود. او دو سال قبل در صفحات Nature گزارشی از کارهای خود نوشت که واقعا شگفت انگیز بود. او توانسته بود از سلول پوست موش، تخمک و اسپرماتوزوئید تولید کند و بدون دخالت تخمک و اسپرم طبیعی موش، با لقاح این تخمک و اسپرماتوزوئید تولید شده از سلول پوست نوزاد موش به وجود آورد. موش هایی که او تولید کرده بود هیچ فرقی با سایر موش ها نداشتند و مثل آنها در قفس خود می خوردند و می خوابیدند و زندگی می کردند. هشت موش به وجود آمده با این روش، داستان غیر متداولی برای تولد داشتند. تعداد کمی از محققان در دنیا که هیاشی هم از آنها بود این میراث محققان گذشته را برای تولید گامت (سلول های جنینی مذکر و مؤنث) (گامتوژنز) در آزمایشگاه و در اصطلاح علمی in vitro (درشیشه) به کار گرفتند و توانستند تخمک و اسپرماتوزوئید را از سلول های بالغ به وجود آورند. با این تحقیقات زوج هایی که ناباروری غیرقابل درمان دارند به آینده خود امیدوار شده اند و روند این بررسی ها را دنبال می کنند. با وجود موفقیت این روش در مورد جوندگان، هنوز برای پیاده کردن آن روی انسان فاصله زیادی داریم. اگر این روش برای انسان هم جواب بدهد و یک روزی در آینده انجام شود دیگر هیچ مردی که اسپرماتوزوئید در اسپرم خود ندارد، نگرانی نخواهد داشت زیرا که می تواند با یک سلول از پوست خود بارور شود. همین طور زنانی که تخمک گذاری ندارند در هر سنی می توانند با سلول پوست یا خون خود بارور شوند. حتی زوج های همجنس (مرد با مرد و زن با زن) هم می توانند با دادن کمی از خون خود یا با سلول پوست خود صاحب فرزند شوند که البته در مورد مرد با مرد جنین ایجاد شده باید در رحم مادر اجاره ای پرورش پیدا کند و پس از تولد به زوج دو مرد داده شود و مطمئن خواهند بود که فرزند تولید شده فرزند بیولوژیکی آنهاست. برای پیاده کردن این روش روی پستانداران غیر از انسان تحقیقات ادامه دارد و امید هست که روی انسان هم جواب بدهد.
روش تولید اسپرم و تخمک از سلول پوست یا خون بسیار علمی، پیچیده و مفصل است که در آزمایشگاه باروری در ظروف آزمایشگاهی مخصوص در محفظه ای شیشه ای به نام Petri Dish (پتری دیش) انجام می شود و چهار مرحله دارد و دانشمندان می توانند سلول پوست جدا شده یا سلول خون را با روش های خاصی به مراحل اولیه برگردانند و از سلول بالغ، سلول بنیادی تهیه کنند و از این سلول بنیادی، تخمک یا اسپرماتوزوئید بسازند و با لقاح این دو جنین را تولید کنند و از این مرحله به بعد مانند IVF عمل کنند. شرح مفصل این روند، بسیار آکادمیک، دانشگاهی و تحقیقاتی است که شرح آن در یک مجله غیر تخصصی پزشکی ممکن است موجب کسالت مخاطبین بشود. فقط اشاره می کنم که هیاشی در کارهای خود روی موش، سلول پوست را از دم موش برداشت کرده است ولی در مورد انسان می گوید اگر در آینده این روش پیاده شود استفاده از خون بسیار ساده تر است. همانطور که در آزمایشگاه برای چک آپ خون می دهیم، از فرد متقاضی برای این طرح مقدار کمی خون گرفته می شود، دانشمندان سلول های خون گرفته شده را (گلبول سفید، قرمز، پلاکت) هر کدام را که مناسب بدانند به مرحله قبلی که جوان تر است تا مرحله اولیه که سلول بنیادی است تبدیل می کنند و از آن اسپرم و تخمک تهیه می کنند. تخمک به دست آمده را با اسپرم سالم، و عکس آن، اسپرم به دست آمده را با تخمک سالم لقاح می دهند و داخل رحم زن می کارند. البته پس از تأیید تولید جنین زیر میکروسکوپ که کاملا این مرحله شبیه IVF است. نوزاد حاصل کاملا دارای صفات ژنتیکی والدین خواهد بود.
یادآور می شود موش های تولید شده در تحقیق هیاشی بزرگ شدند و خودشان صاحب فرزند هم شدند و همه چیز بی عیب بود. محققان دنبال این قضییه هم هستند که بتوانند تخمک ایجاد شده را در درازمدت فعال نگاه دارند و در زمان لازم هر وقت که بخواهند از آن استفاده کنند.
در موش سلول تخمک در ۵ روز بالغ می شود ولی در مورد زنان ۳۰ روز وقت لازم دارد. برای پیاده کردن روش روی انسان دانشمندان باید آن را بارها روی حیوانات نزدیک به انسان بررسی کنند. در کاربرد این روش روی موش ها گروه هیاشی نیاز داشتند چند روش اولیه را با روش خود گره بزنند. در سال ۲۰۱۰ توانستند سلول پوست یا خون را به مرحله قبلی برگردانند به مرحله ای که هنوز هویت خود را پیدا نکرده بودند. گروه هیاشی با پیروی از یک روند پیشرفته توسط “شی نیا یاماناکا” از دانشگاه کیوتو ژاپن، برنده جایزه نوبل پزشکی برای این تحقیق در سال ۲۰۱۲، شروع کردند. بعدا از نظر ژنتیکی به اصلی که در سال ۲۰۰۰ به وسیله عظیم سورانی پایه گذاری شده استفاده کردند. سورانی امروزه در انستیتوی گوردن انگلستان است.
“می تی نوری سی تو” هم بعدا به سورانی ملحق شد و در آزمایشگاه او کار شروع به کار کرد. این دو بعدا مربی و مرشد هیاشی شدند. این کار و تجربیات نزدیک به آن روی سلول های جنین معمولی موش به گروه هیاشی کمک کرد تا بفهمند کدام ژن برای ایجاد سلول بنیادی مورد نیاز است تا سلول اولیه تولید تخمک که آن را Germ Cell می نامیم ایجاد شود. سلول اولیه تخمک که می تواند به تخمک یا اسپرم تبدیل شود هنوز دو مرحله با هدف نهایی فاصله دارد تا مانند هر سلول معمولی حیوانی دارای کروموزم مربوطه بشود. برای شکل گرفتن سلول های جنسی که فقط یک سری ژن از پدر و مادر دارند، هنوز در مرحله ای که میئوز نام دارد نیاز دارند در جنس ماده تقسیم اول در جنین اتفاق افتد تا جرم سل اولیه وارد سیستم باروری شود. تقسیم دوم در خلال تخمک گذاری، وقتی که تخمک به طور کامل بالغ شده بعد از روبرو شدن با تعدادی از هورمون ها اتفاق می افتد که این مراحل از نظر انتقال خصوصیت ژنیتکی پدر و مادر به نوزاد بسیار اهمیت دارد. برای پیاده شدن بهتر طرح دانشمندان فهمیدند که کار آنها هر چه بیشتر باید شبیه و تقلید کاملی از طبیعت باشد، همه محیط های داخل پتری دیش حتی المقدور ترکیبی شبیه داخل بدن موجود زنده داشته باشند تا سلول واقعا فریب بخورد و تصور کند داخل بدن است. بنابراین محققان ویسکوزیته (چسبندگی و غلظت) محیط های داخل پتری دیش را حتی المقدور به ویسکوزیته طبیعی بدن موش نزدیک کردند. برای پیروزی بر مشکلات و حصول نتیجه برای انسان گروه هیاشی قبلا روی پستانداران اولیه، میمون و بوزینه کوچک امریکایی کار کردند، اما چند چالش بزرگ مانع موفقیت آنها شد. موش برای تحقیق موجود مناسبی است زیرا دوره تخمک گذاریش ۵ روز است و دوره حامگلی اش نیز ۲۰ روز است، دوره حاملگی بوزینه کوچک ۱۴۰ روز است بنابراین به دست آوردن نوزاد روی این موجود خیلی طول می کشد. همین طور خیلی طول می کشد تا جرم سل ها در بوزینه به تخمک بالغ تبدیل شوند. برای حصول اطمینان از زنده بودن سلول های اولیه و بالغ در میمون و به دست آوردن تعداد زیادی تخمک، هیاشی فکر می کند باید کار بیشتری با انتقال سلول های تخمدان به روی پتری دیش انجام دهد. او نیاز دارد رابطه سلول های تخمدانی را به طور اختصاصی شناسایی کند.
ادامه دارد
