برای حصول اطمینان از زنده بودن سلول های اولیه و بالغ در میمون و به دست آوردن تعداد زیادی تخمک، هیاشی فکر می کند باید کار بیشتری با انتقال سلول های تخمدان به روی “پتری دیش” انجام دهد. او نیاز دارد رابطه سلول های تخمدانی را به طور اختصاصی شناسایی کند. سورانی رئیس و مدیر تحقیق germ- line and epigenomics در گوردن و یک فرد پیشگام در این زمینه در تجربیاتش متوجه شده که سلول های کمک کننده (Helper Cell) حمایت می کنند تا جرم سل ها بالغ شوند و ارتباط برقرار کنند. سورانی شرح می دهد: جرم سل ها که به طرف یک نقطه واقعی پیش می روند، به یک چیز اختصاصی نیاز دارند تا به سمت نقطه بعدی بروند. او و گروهش یاد گرفته اند که حدس بزنند چه سلولی اهمیت خاصی در این روند دارد، اما این یک کار کند و سخت است. آنها برای یافتن سر نخ هایی در مورد هر مرحله از بلوغ سلول تخمک دارند روی جنین سقط شده انسانی کار می کنند. همچنین آزمایشگاه شروع کرده است به جای موش از خوک استفاده کند که بسیار نزدیک تر و شبیه تر به انسان است و نسبت به میمون ارزان تر هم در دسترس است. غیر از استفاده از پتری دیش آزمایشگاهی باید راه دیگری وجود داشته باشد تا طرح پیش برود. برخی محققین فکر می کنند با انتقال سلول به دست آمده به داخل بدن زنده به عنوان کنترل کیفی که گامت های ناقص را از بین ببرد می توانند گامت های سالم بیشتری به دست آورند.”رنی ریپر پرا” یک متخصص سلول های بنیادی در دانشگاه ایالت مونتانا که روی اسپرم کار می کند، می گوید در طبیعت فقط بی عیب ترین اسپرم قادر است تخمک را بارور کند، در طبیعت برای رسیدن به تخمک، اسپرماتوزوئید ها رقابت می کنند و سالم ترین و پر تحرک ترین و عالی ترین آنها موفق می شود. در صورتی که در نمونه هایی که در آزمایشگاه تولید می شوند این مسابقه بین اسپرماتوزوئیدها وجود ندارد بنابراین خطر بارور شدن با یک اسپرماتوزوئید معیوب وجود دارد. بدن انسان طوری عمل می کند که اسپرم معیوب را کنار می زند. “پرا” بیشتر روی ایجاد اسپرم اولیه کار می کند. او می گوید تولید اسپرم و تخمک در پتری دیش باعث نگرانی است زیرا که قادر نیستیم همه جوانب آن را مثل طبیعت پیش ببریم و تخمک و اسپرم مصنوعی هرگز قادر نیستند برای ایجاد یک زندگی انسانی مفید و بی عیب باشند، بنابراین با پیاده کردن این روش روی انسان، پرا موافق نیست. Marcy Darnovsky رئیس اجرائی مرکز ژنتیک و جامعه که یک سازمان عام المنفعه است، می گوید: فکر نمی کنم جرم سل های تولید شده درآزمایشگاه بتوانند به اندازه کافی ایمنی داشته باشند و بدون خطر باشند. اما از تحقیقی که به فهم بیشتر تکمیل انسان و حیوان منجر می شود، حمایت می کند. اما او جلوی استفاده از تخمک و اسپرم مهندسی شده، برای ایجاد یک زندگی نو بخصوص برای انسان یک خط می کشد.
او می گوید: من فکر می کنم این کار روی پستانداران برای به دست آوردن نوزادان بیشتر از نظر بیولوژیکی ما را با خطر بسیار زیادی مواجه می کند و می تواند بسیاری از جنین ها مرحله جنینی را سالم به پایان نرسانند، و برخی حیوانات با مشکلات وحشتناکی از نظر سلامت متولد شوند. ِDarnovsky می گوید دنیا نیاز دارد از نتیجه کارهای هیاشی، سورانی، پرا و دیگران اطمینان حاصل کند که با استفاده از طرح آنها و عملی شدن روی انسان لطمه ای به انسان وارد نشود و زوج ها صاحب فرزندان معیوب نشوند. اگر سلول های هر فردی دستکاری شوند و تبدیل به اسپرم و تخمک شوند آیا نوزاد ایجاد شده که از سلول پوست یا خون یک نفر ایجاد شده پدر و مادرش یک نفر نیست؟
عیب دیگر این است که هر کسی می تواند سلول پوست یک نفر را از روی ملافه و دستمال سفره او بردارد و بدون موافقت او اسپرم و تخمک بسازد و بچه ای به وجود آورد که بدون رضایت و اطلاع صاحب سلول تولید شده است. به علاوه همانطور که George Daley رئیس دانشکده پزشکی هاروارد و همکارانش در سال (۲۰۱۷) در Translational Medicine نوشتند: چنین روشی می تواند تولید جنین را در مقیاس غیرقابل تصوری بالا ببرد و این عامل در کاهش ارزش زندگی انسان چالش های فراوانی ایجاد خواهد کرد. جنبه های اخلاقی این طرح موجب می شود که محدودیت هایی در گامتو ژنز آزمایشگاهی ایجاد شود. محققین می گویند علم مربوط به جنین در امریکا و برخی کشورها از نظر بودجه محدودتر شده است. بعلاوه برداشت نمونه سلول از جنین طبیعی برای مقایسه، مشکلاتی دارد. سورانی وHelen Picton در دانشگاه لیدز انگلستان که کارهایی مرتبط با هم داشته اند از مشکلات و موانع کارخود حرف می زنند. سورانی می گوید: در جامعه بومی و فرهنگی خاص ژاپن کار کردن روی جرم سل انسانی بسیار مشکل است. به علاوه قانون ژاپن باروری انسان با جرم سل حتی برای تحقیق را مجاز نمی داند. از طرف دیگر حتی اگر هیچگاه موفق به تولید نوزادی از این راه نشوند، پیگیری این روش مزایایی دارد چرا که در تحقیقات ناباروری می توان به اثر عواملی روی وراثت پی برد.
پیکتون می گوید: این یک سفر مکاشفه ای است که منحصر می شود به کار روی فیبرولوژی تخمدان و تولید مثل، راهی است که به کیفیت بالای تخمک و اسپرم پی ببریم و این ما را برای انتخاب بهتر در IVFکمک می کند و روند تصفیه روش ایجاد گامت بهبود می یابد و گسترش پیدا می کند و مشخص می شود کجا سلول ها به خطا می روند و موجب ایجاد بیماری می شود و علت کاستن تولد یا مرگ سلولی روشن می شود. این که بدانیم چگونه از سلول پوست یا گلبول خون تخمک و اسپرم می توان ساخت به دانشمندان کمک می کند که بیماری های ژنیتیکی را بهتر بشناسند، شناخت اسپرم و تخمک در اولین روزهای ایجادشان به ما اجازه می دهد که منبع هر گروه متیل یا سایر تغییراتی را که موجب انباشت آنها در ژن می شود بشناسیم. در بررسی سال ۲۰۱۶ تغییرات ژنتیکی ایجاد شده تحت تأثیر هورمون ها در کودکانی که از هولوکاست جان سالم بدر برده بودند روشن شد، این کودکان سال ها قبل والدینشان صدمه دیده بودند. تولید تخمک و اسپرم از سلول بنیادی به دانشمندان اجازه می دهد که به علت این گونه مسائل راه پیدا کنند، این نظر سورانی است. او اضافه می کند، دانشمندان می توانند بینشی در مورد بیماری های وابسته به سن پیدا کنند که اغلب به علت انباشت نشانگرهای ژنتیکی ایجاد می شوند. سورانی مشغول بررسی این مسئله است که میتوکندری (سلول های منبع انرژی) چگونه در روند ساختن تخمک شکل می گیرند. در باروری میتو کندری دنبال انتخاب یک روند خاص می رود، در حالی که کودک ابزار ژنتیکی مادری را می گیرد و البته روند اصلاح کاستی در متیوکندری هنوز شناخته نشده است. اما سورانی امیدوار است که با بررسی این که چگونه جرم سل چنین خطاهایی را اصلاح می کند، مسئله را روشن کند. سورانی و همکارانش توانستند مقدار زیادی مطلب درباره انرژی سلولی و بیماری های وابسته به آن به دست آورند.
سورانی می گوید: در خلال راه بررسی هایمان بالاخره توانستیم تأثیرات بزرگی در مورد سلامت انسان کشف کنیم. هیاشی امید دارد که بررسی هایش به نجات و بازگردانیدن برخی گونه های در حال انقراض مانند کرگدن سفید منجر شود. با این تجربیات دانشمندان می توانند روی گونه هایی که نابود شده اند، کار کنند. سورانی اکنون به جای موش کارش را روی سلول های کرگدن انجام می دهد ولی پیشرفت او کند است. هیاشی می گوید وقتی که درباره کارهایش روی کرگدن سفید حرف می زند مخاطبینش خوشحال به نظر می رسند اما وقتی که از پیاده کردن این روش روی انسان حرف می زند، بسیاری از مردم با شک و تردید می شنوند و برخی هم دچار ترس و نگرانی می شوند. پرا باور دارد در صورتی که روش روی انسان نتیجه بدهد، مخالفین با آن کنار خواهند آمد و آن را حمایت خواهند کرد.
پرا ایمان دارد خانمی که از سرطان جان سالم به در برده اگر با این روش صاحب فرزند شود به او کمک بزرگی شده است و این تحقیق از راه چنین مواردی توصیه خواهد شد. روش های IVF و (CRISPR)هم اوائل مخالفین زیادی داشتند ولی بالاخره جا افتادند و همان ۳۵درصد موفقیت IVF هم غنیمت است. در مورد گامتوژنز آزمایشگاهی هم محققیان و مخالفان به تفاهم خواهند رسید.Daley و همکارانش در ژانویه ۲۰۱۷ ، نوشتند:”علم پزشکی با سرعت اعجاب انگیز پیشرفتش در زمینه باروری هم، در آینده برای بشریت مژده بزرگی خواهد داشت.
دکتر خسرو نیستانی متخصص علوم آزمایشگاهی
