روز ۲۵ سپتامبر به دعوت نهاد “قرارداد اجتماعی” کنفرانسی در دانشگاه ملاردالن با حضور حدود دویست و سی تن برگزار شد که در آن از مجموعه کتاب “تجربه جوانان تنها آمده و مسئولین درباره هم پیوستگی، جذب و برابری جنسیتی” به ویراستاری مهرداد درویش پور استاد جامعه شناسی و دانشیار در مددکاری اجتماعی از دانشگاه ملاردالن و نیکلاس مونسون پرفسور در پداگوژی از دانشگاه سودرتورن رونمایی شد. در این کنفرانس نه نفر از نویسندگان کتاب به معرفی پژوهش های خود پرداختند. دو جوان پناهجو تنها آمده نیز درباره موقعیت خود سخنرانی کردند.
نخست مهرداد درویش پور و نیکلاس مونسون به معرفی محتوای کتاب که شامل یک مقدمه و ۱۳ پژوهش تازه توسط ۲۱ پژوهشگر از ۸ دانشگاه و مدارس عالی سوئد در رشته های جامعه شناسی، اقتصاد ملی، پداگوژی، مددکاری اجتماعی و کودکان گرد آمده و توسط نشر دانشگاهی لیبر انتشار یافته، پرداختند.
سپس ویراستاران مضامین هربخش از کتاب را مختصر معرفی کردند. در فصل مقدماتی کتاب به موج گسترده پناهجویی در سال ۲۰۱۵ اشاره شده که طی آن تنها بیش از ۱۶۳ هزار پناهجو به سوئد آمده که نزدیک به نیمی از آنان نوجوان زیر ۱۸ سال و بیش از ۳۵ هزار نفر نوجوانان تنها آمده بودند که ۸۷ درصد آنان را پسران و باقی را دختران تشکیل می دادند. در میان آنان بیشترین پناهجویان افغانستانی تبار بودند که یا از ایران یا از افغانستان مهاجرت کرده اند و پس از آن بیشترین رقم مربوط به پناهجویان جوان از کشورهایی همچون سوریه، اریتره، سومالی و عراق می باشد. این کتاب تصویر رایج منفی در رسانه ها از این جوانان پناهجو را در بسیاری از زمینه ها به زیر سئوال می برد.
همچنین درباره گسترش گفتمان امنیت گرایی از سال ۲۰۱۵ به این سو سخن گفت که مهاجرت و پناهجویی را تهدیدی برای امنیت ملی سوئد و دیگر کشورهای اروپایی تلقی کرده است. بنا برآن گفتمان، پناهجویان یا سربار جامعه یا تهدیدی علیه فرهنگ و هویت ملی به شمار رفته و عامل گسترش بزهکاری، حاشیه نشینی و تنش های اتنیکی خوانده می شوند.
او گفت، کتاب ضمن بررسی زمینه ها و نتایج سختگیرانه تر شدن سیاست پناهجویی، به تاثیر مخرب گفتمان امنیت گرایی در رسانه ها و نزد سیاستمداران در قربانی کردن حقوق انسانی کودکان و پناهجویان و افزایش طرز تلقی منفی مردم نسبت به آنان، پرداخته است.
درویش پور افزود نمی توان نخست با برچسپ های اجتماعی منفی یا پیشدواری اتنیکی نخست گروهی از مردم را طرد کرد و اعتماد به نفس شان را در هم شکست و سپس در پی چاره جویی برای جذب آنان برآمد. باید با توجه به توانایی این جوانان پناهجو در بازسازی خود به رغم آسیب های روانی بسیار، بر توانمند سازی آنان به جای”مسئله دار” خواندن شان تمرکز کرد تا زمینه پیشرفت و جذب شان در جامعه فراهم شود.
درویش پور در سخنان خود به روند شکل گیری کتاب و کنجکاوی اش به مسئله نوجوانان تنها آمده از سال ۲۰۱۵ اشاره کرد و این که چگونه پس از پایان تحقیقات او و تیم تحت سرپرستی اش از ۲۰۱۶ تا پایان ۲۰۱۸ تصمیم به چاپ کتابی گرفتند که نه تنها نتایج تحقیقات آنها بلکه اصلی ترین تحقیقات در این زمینه را گردآوری کند.
ویراستاران درباره این که چرا به جای سخن گفتن درباره نیازها و مشکلات جوانان پناهجو که روش تاکنونی رویکرد جامعه به این جوانان بوده است، باید میدان داد تا خودشان درباره وضعیت و تجربه شان از رویارویی جامعه با آنان سخن بگویند، تأکید داشتند. همچنین به ضرورت تغییر سیاست همکاری برای ادغام جوانان به سیاست همکاری با آنان برای افزایش مشارکت شان در جامعه سخن گفتند و بر نقش جامعه مدنی از سازمان های داوطلب و شبکه های اجتماعی گرفته تا کتابخانه ها، انجمن های ورزشی و کلیساها در بسیج امکانات و توانمند سازی این جوانان تاکید کردند.
نیکلاس مونسون ویراستار دیگر کتاب درباره ویژگی این کتاب که برای نخستین بار تصویری کمی و کیفی از موقعیت جوانان پناهجوی تنها آمده درکل کشور در حوزه بازار کار، بهداشت و تجربه خود جوانان از عوامل و موانع پیشرفت شان بدست می دهد را برشمرد. او به تجربه مسئولان کشور از این پناهجویان که به مراتب مثبت تر از آنچه بوده که رسانه ها بازتاب داده اند اشاره کرد. در عین حال مونسون به برخی دشواری های این جوانان در چالش نظم، هنجار و قوانین کشور اشاره کرد و این که چگونه به زعم پاره ای از مسئولان هرنوع تلاش برای گوشزد حد و مرزها می تواند با برچسپ نژادپرستی از سوی این جوانان پاسخ گیرد.
سخنران دیگر، اسکیل وادنشو پرفسور اقتصاد ملی از دانشگاه استکهلم بود که با ارائه تصویر آماری از پناهجویان تنها آمده دختر و پسر از سال ۲۰۱۴ به این سو نشان داد که این جوانان نسبت به کسانی که با خانواده های خود مهاجرت کرده اند، به رغم همه دشواری ها، در حوزه تحصیل و اشتغال در بازار کار موفق تر بوده اند. تحقیقات او نشان می دهد که جوانان افغانستانی تبار که گروه اصلی پناهجویان تنها آمده را تشکیل می دهند نسبت به بسیاری از گروه های دیگر حضور موثرتری در بازار کار داشته اند. هرچند سطح تحصیلات و پیشینه طبقاتی عامل تعیین کننده تر در هم پیوستگی آنها است. او به ضرورت بررسی های عمیق تر برای فهم چرایی رشد سریعتر جوانان تنها آمده اشاره کرد.
فرهاد جهان مهان دانشجوی دکترا و نیکول نونز بورگمن کارشناس ارشد در رشته مطالعات کودکان و نوجوانان از دانشگاه استکهلم از دیگر سخنرانان این کنفرانس بودند که به معرفی فصلی از این کتاب به نام “ترجیح می دهیم در سوئد بمیریم و به افغانستان برنگردیم” پرداختند.
سخنرانان ضمن بررسی وضعیت مهاجران افغانستانی تبار که اقامت گرفته و آنان که جواب رد گرفته اند، بر نقش اجازه اقامت یا جواب رد گرفتن در روان و سلامت این جوانان و تاثیر آن بر معنا بخشیدن به زندگی و انگیزه و امکانات هم پیوستگی یا روی آوری به خودکشی و کجروی های اجتماعی تاکید کردند. این پناهجویان به اعتبار همان تکه کاغذ قانونی حق پناهجویی از مزایای بسیاری در سوئد در مقایسه با دیگر کشورها برخوردارند که از دست دادن آن لطمات جبران ناپذیری بر سلامت و روان آنان زده و می تواند آنان را به طعمه ای آسان برای جذب شدن به گروه های بزهکار یا آسیب رساندن به خود بدل سازد. با این همه بسیاری از این پناهجویان “غیرقانونی” از توانایی ایستادگی برخوردار بوده و به سرنوشتی که حکم اخراج برایشان رقم می زند تن نمی دهند.
سخنران دیگر، یکی از پناهجویانی بود که سال ۲۰۱۵ به سوئد آمده و حکم اخراجی گرفته است. او با توضیح موقعیت دراماتیک خود، به شدت بر جمعیت حاضر در کنفرانس تاثیر گذاشت. او اشاره کرد که با آن که در ایران به دنیا آمده و بزرگ شده ، فاقد حق پناهجویی درآن کشور بوده است و نمی توان او را به ایران برگرداند. افغانستان را هم هرگز ندیده است. این که مقامات سوئد به دلیل آن که او را بالای هیجده سال خوانده اند، با حکم اخراج در معرض خطر اخراج به ایران یا افغانستان قرار داده اند، به کابوس او بدل شده است. موضوعی که او را به نوشتن و انتشار کتابی به نام کابوس به دو زبان سوئدی و فارسی واداشته است. او اضافه کرد به مدت چهارسال باید زیرزمینی زندگی بکند تا بخت دوباره به جریان انداختن پرونده پناهجویی خود را داشته باشد.
بنیمن فیضی نیز پناهجوی تنها آمده افغانستانی تبار دیگری بود که به عنوان سخنران دیگر، توضیح داد که اکنون دانشجوی علوم سیاسی است و درباره فعالیت های انجمن های جوان در سوئد و پناهجویان تنها آمده در استکهلم که او سخنگوی آن است، سخن گفت.
او تشریح مرد که چگونه تحصن ها و اعتراضات سازمان یافته توسط این نهاد و با پشتیبانی جامعه مدنی و داوطلبان سوئدی زمینه مشارکت این جوانان را در جامعه افزایش داده و دولت را به عقب نشینی در برخی زمینه ها در تسهیل اقامت برای گروهی از این پناهجویان که در مدارس درس می خوانند، واداشته است.
ایلدیکو آستالوس مورل دانشیار جامعه شناسی و استاد دانشگاه اپسالا و ملاردالن نیز در سخنان خود بر چالش ها و زمینه های پیشرفت دختران و پسران پناهجوی تنها آمده در حوزه برابری جنسیتی و ادغام در جامعه سخن گفت. او افزود برخوردهای نژادپرستانه چگونه برخی از دختران افغانستانی تبار را به فکر بازگشت به ایران به رغم تجربه های تلخ شان از ایران انداخته است. او به منگنه شدن برخی از این دختران اشاره کرد که در شبکه ی روابط افغانستانی خود از این که “حجاب شان مناسب نیست” مورد نکوهش قرار می گیرند و از جانب سوئدی ها از این که چرا اصلا روسری بر سر دارند.
الین اکستروم دانشجوی دکترای دانشگاه یون شوپنگ که به تازگی از رساله اش دفاع کرده است، درباره تحقیق خود درباره دختران پناهجوی تنها آمده که به ندرت درباره آن ها بحثی در میان است سخن گفت. او با حرکت از تئوری میان برشی و پسا استعماری، نگاه ساده انگارانه جامعه سوئد به دختران پناهجوی گریخته از کشورهای اسلامی همچون قربانیان منفعلی که باید با پذیرش هنجارهای سوئد، خود را از قید پدرسالاری آزاد کنند، به چالش کشید. او تاکید کرد این دختران فاعلان اجتماعی توانمندی هستند که از پیشداوری های جامعه درباره خود و برچسپ های اجتماعی رنج می برند.
اولریکا جپسون ویگ دکتر پداگوژی و استاد دانشگاه از ملاردالن، آخرین سخنران برنامه بود که درباره چالش های آموزش مقدماتی زبان سوئدی در مدارس به این جوانان سخن گفت. او افزود کلاس های متمایز بیش از آن که روند جذب این پناهجویان نوجوان را تسریع کند، به تقسیم و جدایی آنان از دیگر دانش آموزان و به حاشیه راندن آنان منجر شده است. حال آن که شاید آموزش مقدماتی زبان سوئدی در متن کلاس های عمومی بتواند سرعت فراگیری زبان و جذب شدن آنان در سیستم آموزشی را افزایش دهد.
در پایان برنامه ی پرسش و پاسخ به مدیریت محمد رفیع محمودیان استاد جامعه شناسی از دانشگاه ملاردالن که خود در نوشتن فصلی از کتاب همکاری داشته است، و با شرکت هر یازده سخنران برگزار شد.
در این بخش حضار با طرح پرسش های کارشناسانه به غنای کنفرانس افزودند. نشر دانشگاهی لیبر که کتاب را به چاپ رسانده ضمن قدر دانی از نویسندگان و به ویژه ویراستارکتاب خرسندی خود را از انتشار مجموع تحقیقات بیست و یک پژوهش گر از هشت دانشگاه در باب یکی از موضوعات مهم جامعه عنوان کرد.
ویراستاران کتاب در سخن پایانی تاکید کردند که امیدوارند با چالش تصویر رایج از این جوانان پناهجو بتوانند علاوه بر افکار عمومی، دانشجویان و مسئولان، بر سیاستمداران نیز تاثیر گذاشته تا جامعه رویه دیگری را راهنمای عمل خود برای جذب این جوانان به جامعه که آینده سازان فردا به شمار می روند، در پیش گیرد. یکی از این گام ها عفو عمومی به تمامی پناهجویان جوان تازه آمده است که هم هزینه های جامعه را کاهش می دهد و هم نشانه احترام به حقوق کودکان و پناهجویان است. این کنفرانس که با رضایت حضار پایان یافت در برخی از روزنامه ها وشبکه های رادیو تلویزیون سوئد بازتاب یافت.
*****
کتاب از سه بخش تشکیل شده است. بخش نخست (فصل یک و دو) به ارائه تصویری آماری از موقعیت جوانان و نوجوانان تازه آمده در کل کشور در حوزه تحصیل و بازار کار و سلامت و بهداشت آنان می پردازد.
بخش دو (فصل ۳ تا ۸) به بازتاب تجربه خود این جوانان از برخورد مسئولان، مدارس و بخش های دیگر جامعه از هم پیوستگی و درک خود جوانان از موقعیت خود و برابری جنسیتی می پردازد.
بخش سوم (فصل ۹ تا ۱۳) به برداشت مسئولان از چالش ها و توانایی ها این جوانان در زمینه هم پیوستگی و برابری جنسیتی می پردازد.
فصل نخست توسط دکتر آیکان سلیکاکسوی و پرفسور اسکیل وادنشو در رشته اقتصاد ملی از دانشگاه استکهلم در مورد موقعیت این پناهجویان در تحصیل و بازار کار تهیه شده است.
فصل دوم توسط دکتر هلیو آدلینو مانهیکا و یوسفین کلوفورمار در رشته بهداشت عمومی از انستیتوی کارولینسکا دانشگاه استکهلم و مدرسه عالی صلیب سرخ تهیه شده است که درآن تصویری آماری از موقعیت سلامت روانی جوانان پناهجوی تنها آمده و مسئله اعتیاد به مواد مخدر در بین جوانان پناهجو تنها آمده در مقایسه با آنان که با والدین خود آمده اند ارائه شده است. این تحقیقات به نقش پیشینه و موقعیت اجتماعی-فرهنگی از جمله کشور مبدا، مدت زمان اقامت در سوئد، میزان تحصیلات و درآمد در ریسک بیماری های روحی و اعتیاد اشاره می کند.
فصل سوم توسط پرفسور فیلیپ لالاندر و دانشیار مارکوز هرتز در رشته مددکاری اجتماعی از دانشگاه مالمو تهیه شده است که بر پایه گفتگو با ۲۰ جوان تنها آمده در تحقیقی چند ساله استوار است که تجربیات و آرزوهای آنان را بازتاب داده است. در این فصل بر اهمیت تغییر نگاه به این جوانان نه به عنوان “فراورده” بلکه همچون انسان تأکید شده است.
فصل چهارم که توسط مهرداد درویش پور، نیکلاس مونسون، ایلدیکو آستالوس مورل، مگنوس هوبه دانشیار و دکتر محمد رفیع محمودیان از دانشگاه ملاردالن تهیه شده به تجربیات ۵۲ جوان پناهجو دختر و پسر می پردازد. در این فصل مقایسه ای بین جوانان تنها آمده با آنان که با والدین خود آمده اند و جوانان اقامت گرفته با آنان که فاقد اقامت هستند، صورت گرفته است.
فصل پنجم توسط لیوه استرتمو دکتر جامعه شناس از دانشگاه گوتنبرگ تهیه شده است که در آن به روابط بین جوانان پناهجوی که در خانه های مراقبت و نگهداری و معالجه جوانان بسر می برند و خدمه و مسئولان این نهاد می پردازد. در عین حال به مسئله جنسیت و گرایش جنسی در این جوانان و چگونگی برخورد به آن نیز پرداخته شده است.
فصل ششم توسط الین اکستروم از دانشگاه یونگ شوپینگ به تحقیق درباره دختران پناهجوی تنها آمده پرداخته است.
فصل هفتم توسط فرهاد جهان مهان از دانشگاه استکهلم و سودرتورن و نیکول نونز بورگمن و مهرداد درویش پور نوشته شده که به وضعیت مهاجران افغانستانی تبار اقامت گرفته و آنان که جواب رد گرفته اند و نقش آن در سلامت این جوانان و معنا بخشیدن به زندگی یا رویکرد به کجروی های اجتماعی می پردازد.
فصل هشتم توسط میریم هاگستروم دکترای رشته کودکان از دانشگاه لینگ شوپینگ تهیه شده است که درآن به تجربه این کودکان از آموزش مقدماتی زبان در مدارس می پردازد. او به نقش برخوردهای منفی و تبعیض آمیز به این نوجوانان در سردرگمی و فرایند طرد شدن آنان در جامعه می پردازد.
فصل نهم توسط مگنوس داهلست پرفسور در مددکاری اجتماعی و آندریاس فییص پرفسور در پداگوژی جوانان ازدانشگاه لینگ شوپینگ تهیه شده است. این دو نیز با بررسی نقش آموزش مقدماتی زبان سوئدی برای این جوانان و گفتگو با معلمان و جوانان پناهجو به امکانات و چالش های سیستم آموزشی رایج مدارس سوئد و نقس دوره های مقدماتی فراگیری زبان در جذب یا به حاشیه راندن این جوانان می پردازند.
فصل دهم توسط مهرداد درویش پور، نیکلاس مونسون، ایلدیکو آستالوس مورل و مگنوس هوبه نوشته شده است که بر پایه گفتگو با مسئولان تماس با این جوانان در مدارس، خانه های مراقبت و معالجه نوجوانان پناهجو، مسئولین کمون ها و بهداری ها و.. استوار شده است. نویسندگان به تجربه مسئولان کشوراز این پناهجویان که به مراتب مثبت تراز آنچه بوده که رسانه ها بازتاب داده اند، اشاره کرده و این که برخوردهای تبعیض آمیز نسبت به این جوانان چگونه سلامت و اعتماد به نفس آنان را در هم می شکند.
فصل یازدهم توسط اولریکا ورنشو دکتر جامعه شناس و استاد مددکاری اجتماعی در دانشگاه لینگ شوپینگ نوشته شده است. او دراین فصل به بررسی برداشت و تجربه مددکاران اجتماعی و دیگر مسئولان در گفتگوها برای یاری رساندن به روند هم پیوستگی این جوانان در محل های اقامت شان و به ویژه خانه های مراقبت و معالجه این نوجوانان می پردازد و پیامدهای محدودیت ها در روند اجازه اقامت گرفتن آنها را بررسی می کند.
فصل دوازدهم کتاب توسط اولریکا جپسون ویگ دکتر پداگوژی و استاد دانشگاه از ملاردالن تهیه شده است. او نیز درباره چالش های آموزش مقدماتی زبان سوئدی در مدارس برای این جوانان از نگاه مسئولان پرداخته است
فصل سیزدهم و پایانی کتاب توسط دانیل هدلوند دکترای رشته کودکان و جوانان از دانشگاه استکهلم تهیه شده است. او در این فصل به بررسی نقش “انسان خوب” که در واقع در غیاب والدین، نمایندگی امور حقوقی این نوجوانان زیر ۱۸ سال را برعهده دارند، می پردازد. نویسنده ضمن گفتگو با این افراد و نوجوانانی که نمایندگی حقوقی شان بر عهده این “انسانهای خوب” است، نشان می دهد چگونه بین تصویر سازی از این افراد همچون نماینده حقوق این کودکان و واقعیت عملی تفاوت چشمگیری وجود دارد و چرا بسیاری از این نوجوانان از آنان ناراضی اند.
در لینک زیر می توان گزارش برخی از رسانه های سوئدی از رونمایی کتاب و کنفرانس را مشاهده کرد.
عکس ها از بصیر سیرت و مهران عباسیان
