رفیق راه و شفیقِ روزگارانِ تلخ وَ شیرینِ با همی و همدمی
یکشنبه ۱۰نوامبر ۲۰۱۹ برنامه ی بزرگداشت و رونمایی از آخرین کتاب زنده یاد عیدی نعمتی برگزار شد.
در این برنامه که به کوشش نشر زاگرس و شهروند برگزار شد، عزت مصلی نژاد، حسن زرهی و سیاوش میرزاده از شعر عیدی گفتند، و سوسن امیرپور شریک زندگی و رفیق زنده یاد شاعر از آخرین مجموعه شعر عیدی خواند و علیرضا شرکت کنندگان را به آواز خوشش دعوت کرد. یکی دیگر از ویژگی های این رونمایی اسلاید شوی بسیار زیبایی از مجموعه شعرخوانیهای عیدی نعمتی بود.
لازم به یادآوری ست که این مجموعه به همت سوسن امیرپور بایسته و شایسته در نبود شاعر به دست چاپ سپرده شده بود.
سوخته لاله زار من
رفته گل از کنار من
بی تو نه رنگم نه بو
ای قدمت بهار من
دیر زمانیست که این غربت بی پیر
آف تِ مرگ، در خرمن سبز یاد می دواند
وآتش حسرت به دل دردمند من می نشاند
با جانِ خسته وَ سوگوار من جنگ می کند
و هر از گاهی عبور مکث می دهد بر جاریِ زمان و
این غربتِ بی امان
و کرانِ نام های عزیز، از نشانی هایم، کم می کند
کمرنگ می کند.
دیر زمانی ست، که تشبادِ فًرقت و غربت
رغبت از حضورِ چشم ؤ
اًنس از وفورِ گفت و شنود های من بی مهابا دود می کند
نابود می کند
دیرزمانی ست، که این خاکِ غریب ؤ غمناک
زیر از ایستادهُّ یارانِ من، پٰس می کشد
و بالای سردش را می ریزد
خود می ریزد بر آنان وِ
و می برد به تاریکی مغاک
دیرگاهی ست که زیرِ خاک
مهربانی های ملایم را از من دور می کند
دفنِ در گور می کند
بازِ دست های رابطه را از من خط می زند
و آشنا
از الفت نام و یاد در من تنگ می کند
نَقرِه بر سنگ می کند
و من همپایِ خاک، حشمتِ بی گریز و ناگریز مرگ را
با دسته گلی، به دریغ
در خود، خسته وَ کَت بسته، گریان به تماشا می آیم
پیشاپیش گفته باشم که من در مقام منتقد یا کارشناس بررسی شعر با شما سخن نمی گویم بل به عنوان یک رفیق، یک دوست، که نزدیک به نیم قرن چه در ایام جوانی و شور اشتیاق های متأتراز آن با عیدی همراه و همدم هم بوده ام و نیز در ایام باهمی در اسارتهای زندانهای شیخ و شاه..
پس اگر سخنی می گویم از این زاویه و احساس نزدیکی و تبادل فکری با اوست از این منظر به شعرهای عیدی و جایگاه آن نه از نظرگاه یک منتقد ادبی «که در توانایی من نیست» بلکه با توجه به آشنایی دیرینه و ماندگارمان، دریافت حسی و شخصی خود را بیان می کنم.
در شعر عیدی گره خوردگی نوعی تخیل ویژه با گشاده دستی صمیمانه ای از برگزیدن واژه ها، با نگهداشت پیوند میان شاعر و موضوع شعر خود را می نمایاند و نیز تلاش می کند که حد فاصلی را میان شعر حسی و شعر احساسی بگذارد، تا خاصیت شعرش ازآسیب دور بماند. از این رهگذر شعر از دو فضای جغرافیایی، که یکی بکر و سرکش و رام نشدنی و ماندگار در یاد از زیست بومی صمیمی حکایت دارد و آن دیگر درآوارگی در دیارهای غریب همراه با نگرانی های تبعید و غربت.
در تقابل این دو جغرافیاست که شعرش از صمیمیتی بی نظیر با بیانی ساده و دست یافتنی، اما در کمال از حال و هوای گرمای آن دیار نخستین، هم دردمندانه هم سرشار از امید، بهره می برد و بازتابی درخور را در شعرهایش به نمایش می گذارد که خمیرمایه آن در تبعید و رنج های حاصل از آن نمود پیدا می کند.
به قسمتی از این شعرش نگاهی بیاندازیم:
به اشتباه می رود
سوی این خانه
مردی که حواسش را
بادها، برده اند
ره خانه را از خانه، باز نمی شناسند
و در دیگر شعر:
جاده ها در ما سفر می کنند
آدرسها کهنه می شوند
ما خانه عوض می کنیم
دست از آرزوهایمان برنمی داریم
زبان ساده و بی غل وغش که بی نیاز است از ترکیب های پیچیده و در لفاف، مستقیم، بی واسطه در پیوند آنچه بر او گذشته است. آمیختگی این گونه نگاه با آرزوهای انسانی اش گره می خورد و بر جان و روان می نشیند.
در شعر “صدا از جنس آتش” چنین می خوانیم:
صدا از جنس آتش
گلو گُر گرفته است
از شرابی کهنه.
هوای تورنتو مثل گچساران گرم نیست
گرم می کند این شراب
نو می شوم
در پرسه زنی های خیال
در دالان های خاطره
صدای اُم کلثوم
مرا که از وحشتِ هواپیماهای جنگنده
گم می کنم خود را
در نخل های سوخته
به رؤیت آب می برد
راه بی برگشت بود
و ادامه شعرتا آخر با آهنگ تکرار شونده
هوای تورنتو مثل گچساران گرم نیست
شاعر در خیال و واقعیت در دو جغرافیا زیست می کند و آرزوی بازگشت دمی آسوده اش نمی گذارد. این دوپارگی ذهن و واقعیت تبعید بر بستری که شعر از درونهّ آن می جوشد سر بر می آورد و به سرایش در می آید:
با خاموش ترین ترانه ها
که در گلوی من بیتونه کرده اند، می رانم
از سمت جنوبی ترین بادهای فراموشی
که آوازش
چراغ زرد مهِ شکن است
در این هوای لزج.
باد، برگ، ماه و دریا کلید واژه های شعرند و خوش می نشینند و رسا می کنند انتقال شعر را به ذهن خواننده.
می آید با چراغ قوه های قدیمی
از درون غارها
از پشت اسبی سرکش
از ژرفای اقیانوس های بی نام
و در ادامه شعر:
از تانکها
از هواپیماها
از روبرو
از پشت سر
از پنجره از در
نشانی همه را دارد
مرگ نام دیگر این زندگی است.
تبعید و در یک جا بند نبودن و به سرزمینی هایی که در آن چمدان از این همه جا به جایی وبال بر دوش، خسته است و گرفته و غمگین…… ……….
برف رّد گرگ را
تا چراغ می پوشاند
عزیزم هیمه جمع کن
ما در فصل غربت چمدان های خسته
گرفتار شده ایم
ماه نیز در شعر های عیدی نمود و جایگاه ویژه ای دارد اگر ماه را نماد بینش و راهنمایی عبور از تاریکی و دیجور بنامیم، به کمک اندیشه شاعر می آید، امید و روشنایی فردا را در او می افروزد و چراغِ راه می کند. راه نشانِ عبور از ظلمات است.
هر شب
با سینه لرزانش
و حس خیس شهوت
میان دو ران اش
از پلکان آسمان
تا پنجره اتاقم
پایین می آید
تا وسوسه ام کند
تا با او بروم
پرده را می کشم
اتاق، تاریک تاریک می شود.
باد واژه دیگری است که در شعر عیدی نقش بارزی دارد میل و شوق بازگشت به سرزمین کودکی اش او را دمی رها نمی کند. خوی گر…. جغرافیای جدید نیست و از سرمایش هراسان است و گه گاه که فرصتی درخور در این زمهریر برایش فراهم است می سراید:
گه کاه
که هوا بوی بلوط می دهد
چنان بوی می شوم
که رو به دنا و بلوط ها
بر پشت اسبی سرکش
بادها را می شکافم!
و باز واژه ماه
——————
ماهِ این دیار
به خاطر چشمان لورکا
نگاهت می کنم
و یا
————
شب از من سرریز می شود
من
به سوی ماه می روم.
و نیز
—————
ماهِ شب من باش
با من بمان امشب
من را به من، بازآر.
زبان ساده صمیمی، اما پر جوشش و سرزنده آنگاه که با واژگانی ملموس در هم می آمیزد، از این هم آمیزی و مرزیدن، زایش شعر اتفاق می افتد و آنچه را در شاعر به زبان می آید را زیبایی شاعرانه می بخشد، این ویژگی را می توان در شعر های عیدی سراغ گرفت. من در این اندکک نگاهی گذرا داشته ام به کارهایش که همواره با آن دمخور و مانوس بوده ام و نزدیک، لیکن فرصتی به راستی و درخور می طلبد تا به مجموعه کارهایش آنچنان که درخور اوست پرداخته شود. این امیدواری برایم باقی است که اگر عمر به باقی بود گزیده ای از شعرهایش را در دفتری با کمک همراه همیشه اش سوسن جان فراهم آوریم و به چاپ دهیم تا کارنامۀ دقیق تری از کارهای شعری اش را آنگونه که حق او بود به جای آوریم.
بر این باورم که این غربت بی پیر و این تبعید و این دربه دری در جهان، دیری نخواهد پایید و همانگونه که او گفت ما باید به جغرافیایی ماّلوف خود بازگردیم زیرا که:
ما برمی گردیم
یادمان رفته
گلدان ها را آب بدهیم
یاد عیدی شاعر دوستدار مردمان و رنج کشیدگان همواره با من است گرچه سرطان به قول خودش چون خرچنگ به کالبدش افتاده بود اما بر جان اش هرگز نتوانست چیره شود. به قولی: شاعران باورمند به دادگری اجتماعی و آزادی، تاریخ زادروز دارند اما هرگزتاریخ مرگ ندارند.
در پایان می توانم بگویم که نام ویادش در من زنده و مانا خواهد بود زیرا که پاسداشت دوستی و رفاقت را از او آموختم.
آن بود که می دیدی و آنگونه زیست که می خواست، بی کم وکاست
هرگزم مهر تو از دل و جان نرود
چنین بادا
بی کم وکاست
