بعد از ماهها تعلل و تقصر و چهارصد هزار کشته، بالاخره سازمان جهانی بهداشت از خواب گران انکار و حاشا بیدار شد و در رابطه با کارایی استفاده از ماسک در جلوگیری از شیوع ویروس کرونا تغییر موضع عمده ای داد. این سازمان دلیل چرخش ١٨٠ درجه ای خود را نتایج یک پژوهش علمی می داند. اگرچه قبلا اصرار می کرد چون ماسک به اندازه کافی برای کادر پزشکی وجود ندارد، بنابراین استفاده از ماسک برای عموم مردم را غیرضروری می دانست. حدود دو ماه پیش در مقاله ای مفصل بنام ” توصیه های فاجعه آمیز و نادرست سازمان جهانی بهداشت در مورد ماسک” به بی کفایتی و پنهانکاری این سازمان پرداختم و در آن زمان نوشتم: “سازمان بهداشت جهانی هنوز هم به دلایل سیاسی حقیقت کارایی استفاده از ماسک را عامدانه از مردم پنهان می کند. در بسیاری از کشورها از جمله بریتانیا و آمریکا ماسک به اندازه کافی برای کارکنان بیمارستانی و درمانی وجود ندارد. به همین دلیل مسئولین سیاسی و بهداشت درمانی این دولت ها می گویند چون ماسک کافی برای پرسنل درمانی وجود ندارد، لهذا مردم لازم نیست از ماسک استفاده کنند تا کمبود بیشتری برای کادر درمانی پیش نیاید. یعنی توصیه به عدم استفاده از ماسک به دلیل کمبود آن است و نه کارایی آن در عمل. این یک توصیه سیاسی است که ربطی به کارایی ماسک در کاهش ریسک ابتلا به ویروس کرونا ندارد. زیرا ماسک اگر عملکرد مفیدی نداشت، آن را فقط برای پرسنل درمانی عملا احتکار نمی کردند.
اینکه سازمان جهانی بهداشت اکنون مدعی است که تغییر موضع این سازمان به دلیل یافته های پژوهش علمی و تحقیقات میدانی است، به عقیده من قابل قبول نیست. چون این شواهد از همان ابتد کاملا مشهود و هویدا بودند. طی هفته های گذشته بسیاری از کشورها استفاده از ماسک را در محیط های بسته عمومی اجباری کرده اند و استفاده از ماسک در بسیاری از نقاط دنیا به یک فرهنگ تبدیل شده بود. به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی از قافله عقب مانده بود و این تغییر سیاست نوعی فرار به جلو و جبران مکافات است که ناچارا آن را به دلایل مختلفی به نتایج پژوهش علمی جدید نسبت می دهد تا در اذعان عمومی خود را در قبال سیاست نادرست و زیانبار گذشته مبرا جلوه دهد.
لذا اگر اکنون بپذیریم که استفاده از ماسک حداقل نیم درصد (یعنی ١ در ٢٠٠) مورد موثر است. این به معنای این است که نیم درصد از ۴٠٠ هزار قربانی کرونا ( حدود ٢٠٠٠ هزار انسان) جان خود را نابایسته به دلیل توصیه های غلط سازمان بهداشت جهانی و برخی از دولت ها از دست دادند. از نظر حقوقی چه کسی مرتکب مسامحه و سهل انگاری شده است؟ چه کسی باید جوابگو باشد؟ سازمان بهداشت جهانی در توجیه چرخش خود به یافته های مطالعه جدید منتشر شده در مجله معتبر پزشکی لانست (The Lancet) چند روز پیش استناد می کند.
اگرچه این مطالعه نگرشی (observationalstudy) نسبتا وسیع می باشد. اما مجله لانست دقیقا همین یافته در مورد ثمربخش بودن ماسک را در ماههای اسفند سال گذشته و فروردین امسال نیز منتشر کرده بود که شوربختانه سازمان بهداشت جهانی بنا به دلایلی که در مقاله دو ماه پیش به آنها اشاره کرده بودم، وقعی ننهاد.
علم پزشکی مدرن بر پایه تحقیقات آزمایشی و یافته های مطالعات علمی (evidence based medicine) بنا شده است. اما بسیاری از باورها و رفتارها بر اساس عقلانیت استوار است، حتی اگر شواهد آزمایشی تصادفی کنترل شده (randomised control trial) در کارآزمایی میدانی یا بالینی وجود نداشته بشد. به عنوان مثال هرگز هیچگونه آزمایش تصادفی کنترل شده در مورد کارایی استفاده از چتر نجات هنگام بیرون پریدن از هواپیما انجام نشده. برای دستیابی به شواهد عینی و علمی این کار لازم است مثلا یک گروه دویست نفره را انتخاب کنیم. و از صد نفر آنها بخواهیم با چتر نجات از هواپیما بیرون بپرند و صد نفر دیگر بدون چتر نجات (در ارتفاع و شرایط مشابه). آنگاه می توان بصورت یقین و علمی نظر داد که کدام روش بهتر است.
یکی از معتبرترین منابع علمی برای پزشکان دنیا منبع “آپ تو دئت” (UpToDate) است که نگارنده برای سالها مدیر آن (قبل و بعد از خرید آن توسط والترزکلوئر) در بریتانیا بودم. قریب به دو میلیون پزشک در ١٩٠ کشور دنیا روزانه به آن رجوع می کنند. مدتی نیز برای شرکت صاحب مجله پزشکی لانست (یعنی الزویر) نیز کار کردم و حتی برای هئیت پزشکان سردبیر این مجله نیز نطق کرده ام. غرض از ذکر خاضعانه اما الزام آور ارتباط و سوابق کاری این است که بنده با مولفه “عملکرد بر اساس شواهد علمی” آشنایی و تجربه کاری دارم. لهذا خواننده محترم این مقاله در این مورد بخصوص بنده را با برخی از روزنامه نگاران هموطن صادراتی همه فن حریف از نوع آچار فرانسه ای در رادیو تلویزیونهای دولتی برونمرزی فارسی زبان اشتباهی نگیرند.
در پایان باید گفت نهادهایی نظیر سازمان بهداشت جهانی یا دولت هایی نظیر دولت بریتانیا که معاون متصدی امور پزشکی (Deputy Chief Medical Officer) آن یعنی پرفسور جاناتن ونتم تا همین دیروز در رد کارایی ماسک برای عموم مردم بریتانیا به سازمان بهداشت جهانی استناد می کرد؛ غافل از اینکه توصیه این سازمان دو ساعت بعد عوض خواهد شد. ای دل غافل! در آن سوی جهان یعنی در ایران امروز یک عوامفریب حرفه ای دیگر بنام حسن روحانی با حمله به ضد انقلاب در مورد “هشدارهای کرونایی” گفت نباید مردم را مضطرب و نگران کرد و خواهان ادامه روال عادی کسب و کار و مساجد و منابر شد. و اینگونه است که متاسفانه بخشی از مردم به توصیه های غلط دولتمردان و سیاست ورزان عمل می کنند که باعث گسترش بیشتر ویروس کرونا و جان دادن انسانها می شود. بهر روی وظیفه ما آشکار سازی حقیقت (آنگونه که ما می بینیم)، مقابله با پنهانکاری، روشنگری و اطلاع رسانی برای عموم است.
شنبه ١٧ خرداد ١٣٩٩
