عقل از مشخصات و امتیازات انسان بر حیوان است. عقل به انسان توانایی تشخیص خوب از بد و درست از نادرست را میدهد و او را در بهتر زیستن یاری میدهد. نتیجه پرورش عقل، دانش و آگاهی است که به آن علم میگوییم.
عقل جمعی و یا میزان علم و آگاهی بشر همواره در حال تغییر و تکامل است و همه ادیان گذشته در دوران پیدایش خود دائماً بر تعقل و تعلم تأکید میکردند و پیروان خود را از جهل و خرافه پرهیز میدادند، اما با گذشت زمان دو عامل باعث دوری و تقابل دین با علم و عقل گردید: یکی تغییر و تکامل خرد جمعی بشر و دیگری وارد کردن باورها و تفسیرهای غلط از تعالیم دینی توسط روحانیون. به خاطر وجود این دو عامل است که میبینیم گاهی تعالیم دینی دقیقاً در تقابل کامل با عقل جمعی و علم و دانش روزافزون بشر قرار می گیرد و روز به روز بر تعداد دین گریزان افزوده میشود.
تعالیم پیامبران و مربیان الهی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد. نوع اول که در همه ادیان مشترک است انسانها را به محبت، صداقت و راستگویی، رحم و شفقت، دوری از ظلم و ستم، تواضع، نیکوکاری و دیگر صفات اخلاقی مشابه تشویق میکنند. این دستورات وجه مشترک همه ادیان الهی است.
دسته دوم تعالیمی هستند که مطابق شرایط زمانی خاص آن دوره و بلوغ فکری انسان و شرایط اجتماعی آن جامعه نازل شدهاند. این تعالیم با تغییر شرایط اجتماعی و با آمدن پیامبر بعدی قابل تغییر میباشند.
همانطور که در یک مدرسه دانش آموزان از کلاس پایینتر به کلاس بالاتر ارتقاء مییابند و معلم هر کلاس مواد درسی خود را برمبنای آنچه که معلمین قبلی به دانشآموزان آموختهاند، پایهگذاری کرده و مطابق قابلیت ذهنی و فکری دانش آموزان به آنها آموزش میدهد، پیامبران الهی نیز هر یک نسبت به پیامبران قبلی نهایت احترام را قائل بوده و تعالیم خود را استمرار ادیان قبلی اعلام میکردند.
بنا بر پایه همین استدلال است که بهائیان معتقدند ادیان الهی تجدید پذیر هستند یعنی هر کدام در فاصله زمانی خاص آمدهاند تا بشر را مطابق سطح دانش و میزان پذیرش عقلانی آن دوران راهنمایی کنند و این ضرورت تجدید پذیری ادیان مادام که علم بشر در حال ترقی است ادامه خواهد یافت.
در آئین بهایی، اساس علم و دین یکی است.
حضرت عبدالبهاء میفرمایند که “حقیقت” یکی است و بنابراین محال است که علم مطلبی را رد کند و دین آن را درست بداند. در حقیقت علم و دین مکمل یکدیگرند و برای تمدن و تکامل بشر هر دو لازم و ملزوم یکدیگرند. دین پاسخگوی نیازهای معنوی و اخلاقی فرد و جامعه است و اگر بنیان دین سست شود خودخواهی و منفعت طلبی انسان ها جهان را برای زیستن پر از تشنج و اضطراب میکند. از سوی دیگر اگر علم پیشرفت نکند و یا این که اگر علم را از زندگی حذف کنیم، جوهر حقیقی دین در پوششی از خرافات و شعائر مذهبی مدفون و پنهان میگردد.
تطابق دین با عقل از منظر حضرت بهاءالله به معنای توانایی تعالیم دینی در برقراری ارتباط عقلانی با مخاطبان خود است و بر همین اساس دینی را که نتواند خود را با تکیه بر مباحث عقلانی توجیه نماید و بخواهد برای بقای خود به گزاره “این است و جز این نیست” متوسل شود، محکوم به فنا میداند. ثمره چنین دینی نزاع و درگیری و خشونت است زیرا هنگامی که دینی نتواند تعالیم خود را با توسل به گزارههای عقلانی برای مخاطبانش توجیه نماید، برای ادامه حیات خود ناگزیر مجبور به تحمیل خود از طریق توسل به زور به دیگران میشود که همین امر ریشه تمام اختلافات و منازعات دینی و مذهبی است.
اگر دینی مدعی چیزی باشد که مخالفت آن با علم حقیقی انسان ثابت شده باشد، آن دین از نظر تعالیم بهایی فاقد ارزش است. امروزه دین باوران ما نباید چشم های خود را بر روی همه واقعیتهای بیرونی و حقیقی ببندند و برای بشر امروز همان نسخهای را بپیچند که قرنها قبل برای فلان قوم و یا قبیله خاص نازل شده است.
توسل به عقل کلی و علم حقیقی میتواند همان جایگاه تعالیم پیامبران را داشته باشد. در آئین بهایی با از دنیا رفتن پیامبر، رشته وحی به طور کلی قطع نمیگردد و همچنان روزنهای برای اتصال حق و خلق باز میماند، همین روزنه آخرین حلقه اتصال دین با علم و عقل است. در آئین بهایی با نظام خاصی که تحت عنوان بیتالعدل پیشبینی شده است استمرار تعالیم بین علم و دین ادامه خواهد یافت.
واقعیت این است که هر چه علم حقیقی بشر بیشتر شود و تجربه او در اثر مرور زمان از زندگی افزایش یابد، عقل بشر نیز در رابطه با فهم کلی حقایق الهی کارآمدتر میشود، به عبارت دیگر انسان قرن بیست و یک آمادگی درک حقایق دینی را به مراتب بهتر از قرون گذشته دارد.
آئین بهایی دارای ظرفیت بسیار مهمی در رابطه با سازگاری با فضای امروزی جهان می باشد. این آئین با استفاده از مکانیسمی که شرح داده شد، مطابقت دین را با علم و عقل تضمین می نماید و میتواند در شرایط امروزی مانع از انحراف بشریت از راه هدایت الهی گردد، بنابراین علم و دین تواماً باید برای رفاه و آسایش بشر باشند.
خوانندگان عزیز، در صورتی که مایل به دریافت نسخه ای از مقاله فوق از طریق ایمیل هستید و یا راجع به تعالیم بهائی سؤالی دارید لطفا با ما تماس بگیرید: پیامگیر: ۷۴۰۰-۸۸۲-۹۰۵ ، ایمیل: anyquestionsplease@gmail.com
وب سایت برای برخی از کتابهای فارسی بهائی: www.reference.bahai.org/fa
