سالشمار تاریخ جمهوری اسلامی ایران
پانزدهمین شماره ی پیاپی شهروند به رویدادهای سال ۱۳۷۲ می پردازد. از شماره ۱۳۵۸ مرور سال ۵۸ را آغاز کردیم و بنا داریم رویدادهای مهم این ۳۳ سال حکومت جمهوری اسلامی را در ۳۳ شماره ی شهروند بیاوریم. برای سه سال اول با استفاده از آرشیو روزنامه های اطلاعات و کیهان توانستیم تقریبا به همه آنچه که در آن زمان ها در روزنامه ها منعکس می شد، اشاره کنیم. از سال ۶۱ ما ماندیم و اینترنت، ضمن اینکه بارها از خوانندگانمان تقاضا کردیم در این مسیر ما را یاری کنند و اگر رویداد یا نکته ای باید گفته شود را یادآوری نمایند، یا خاطرات خودشان را از آن سالها برایمان بفرستند.
متاسفانه جز چند خاطره، در اوایل دهه شصت، کسی همت نکرد تا از دیده ها و شنیده هایش برای دیگران نیز بگوید تا با معضل فراموشی جمعی مبارزه کنیم.
حاصل این است و می دانیم که کامل نیست.
*
سال ۱۳۷۲ را آغاز می کنیم. در این سال ششمین انتخابات ریاست جمهوری برگزار می شود و هاشمی رفسنجانی برای یک دوره ی چهار ساله ی دیگر به ریاست جمهوری می رسد.
از سال ۷۲ روزنامه اطلاعات بین‌المللی اولین و تنهاترین روزنامه برای ایرانیان مقیم خارج از کشور هر روز در آمریکا و اروپا منتشر می‌شود. یک صفحه انگلیسی و ۷ صفحه فارسی دارد. تمام صفحه بندی‌ها و تیترها و مطالب در داخل کشور انجام و به آمریکا و اروپا مخابره و در آنجا طبق قراردادهایی، چاپ و تکثیر می‌شود.
در این سال همچنین قتل مخالفان در داخل کشور به شیوه های مختلف ادامه دارد. دکتر تقی تفتی، همسر و دو فرزندش در خانه شان واقع در خیابان پاسداران به طرز فجیعی با ضربات کارد کشته می شوند. یکی از فجیع ترین اتفاقات این سال، خودسوزی دکتر هما دارابی در اعتراض به حجاب اسلامی ست.
رویدادهای سال ۷۲ را با هم مرور می کنیم.
ایران در سال ۱۳۷۲
۱۸ فروردین ۷۲ ـ علیرضا افضلی‌پور مهندس شیمی کشاورزی از فرانسه، فردی نیکوکار بود که دانشگاه شهید باهنر کرمان را بنیان گذارد. وی همچنین به بنای دانشگاه علوم پزشکی کرمان نیز کمک کرد و دانشکده پزشکی این دانشگاه به نام مهندس افضلی‌پور نامیده می‌شود. همچنین یک بیمارستان ۳۵۰ تخت‌خوابی آموزشی درمانی نیز به نام او در کرمان موجود است.
همسر وی فاخره صبا خواننده اپرا و استاد دانشگاه تهران بود که در فعالیتهای نیکوکارانه همسرش او را یاری رساند.
افضلی پور ۱۸ فروردین ۷۲ در سن ۸۴ سالگی درگذشت.
۲۰ فروردین ۷۲ ـ سید مرتضی آوینی عکاس، معمار، کارگردان مستندساز و نویسنده در سن ۴۶ سالگی در منطقه فکه بر اثر اصابت ترکش مین باقی مانده از جنگ ایران و عراق کشته شد.
مجموعه مستند او درباره جنگ ایران و عراق با نام “روایت فتح” شناخته شده است.
۱۶ اردیبهشت ۷۲ ـ سید احمد مهدوی مرندی هاشمی بازیگر سینما و فیلمساز تلویزیون در سن ۵۴ سالگی درگذشت. هاشمی فعالیت هنری خود را با بازی در فیلم «پرستوها به لانه بازمی گردند» به کارگردانی مجید محسنی آغاز کرد و مدت بیست سال در تلویزیون به کار فیلمسازی مشغول بود.
۲۱ خرداد ۷۲ ـ برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ـ ششمین انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد. واجدین شرایط در سال ۱۳۷۲ بیش از۳۳ میلیون نفر بودند که ۱۶میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از آنها در انتخابات شرکت کردند. چهار کاندیدای این انتخابات دکتر عبدالله جعفرعلی جاسبی (رییس دانشگاه آزاد)، مهندس رجبعلی طاهری (استاندار وقت تهران)، دکتر احمد توکلی و حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی بودند که هاشمی رفسنجانی با حدود ۱۰ میلیون رأی، نزدیک به ۷۶ درصد آرای شرکت کنندگان و کمی بیش از ۳۲ درصد آرای کل واجدین شرایط (اعم از شرکت‌کنندگان و غایبان در انتخابات) را به دست آورد.
وی در دوره اول خود، در رقابت با تنها رقیب که صرفاً جنبه احتیاطی داشت (دکتر عباس شیبانی)، با نزدیک به ۱۵ و نیم میلیون رأی، ۹۴ درصد آرای شرکت‌کنندگان و ۵۱ درصد آرای کل واجدین شرایط (اعم از شرکت‌کنندگان و غایبان در انتخابات) را به دست آورده بود.
انتخاباتی که به دور دوم ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی منتهی شد
ریزش نزدیک به ۵ میلیون رأی در شرایطی رخ داد که کارگزاران دولت پنجم مدعی بودند که رفاه و سازندگی، ارمغان دولتشان است که سبب محبوبیت بی‌بدیل سردار آن شده است. این ریزش تنها متوجه آرای هاشمی نبود که در کل انتخابات نیز نمایانگر بود، به‌طوری که می‌توان گفت که مشارکت ۵۰ درصدی مردم در این انتخابات، در طول ۳۰ سال عمر انقلاب، هیچگاه در دیگر انتخابات ریاست جمهوری تکرار نشده است.(نقل از رجانیوز)
۷مرداد ۷۲ ـ هادی اسلامی بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون در سن ۵۴ سالگی براثر سکته قلبی درگذشت.
او در سال ۱۳۴۶ نمایشنامه «زیرگذر لوطی صالح» نوشته خودش را به صحنه برد. پس از انقلاب در سال ۱۳۵۸ بازی در سینما را نیز شروع کرد. نخستین فیلم او دست شیطان (۱۳۶۰) نام داشت و پس از آن به کار بازیگری در سینما به طور مداوم ادامه داد. برای بازی در فیلم “اتوبوس” جایزه بهترین بازیگر نقش اول را از چهارمین جشنواره فیلم فجر گرفت.
مرداد ۷۲ ـ پرویز خطیبی طنز نویس، ترانه‌ساز، شاعر شعرهای طنزآمیز و از نخستین فیلم‌سازان ایران بود. او در تهران به دنیا آمد و نوه دختری میرزا رضای کرمانی بود.
از نوجوانی شعرهایش را در نشریات تهران منتشر کرد. مدتی با روزنامه توفیق همکاری داشت و چندی سردبیر آن بود.
در دهه ۱۳۲۰ گروه تئاتری «هنر» را تشکیل داد و چند نمایشنامه را روی صحنه برد. در همان سالها از نویسندگان پیش‌پرده بود. در ۱۳۲۸ به رادیو تهران رفت و سالها در آنجا برنامه‌ها و نمایشنامه‌های رادیویی طنز و فکاهی می‌نوشت. در همان سال نخستین فیلم خود به نام «واریته بهاری» را ساخت. خطیبی چند ترانه نیز ساخت که از آن میان ترانه «بردی از یادم» با صدای دلکش موفقیت بسیار یافت.
پس از انقلاب به آمریکا مهاجرت کرد. مدتی در نیویورک و سپس در لس‌آنجلس زندگی کرد و چند نمایشنامه را روی صحنه برد.
پرویز خطیبی در مرداد ۱۳۷۲ در لس‌آنجلس در سن ۷۰ سالگی به دلیل سکته قلبی درگذشت.
اول شهریور ۷۲ ـ پرویز نارنجیها دوبلور فیلم در سن ۵۴ سالگی درگذشت. او گویندگى براى فیلم را از سال ۱۳۴۲ آغاز کرد. به خاطر لحن بیان مخصوصى که داشت، اکثرا به جاى کشیشها و رؤساى دادگاه حرف میزد. او همچنین از فعالان دوبله در تلویزیون، به ویژه در برنامههاى کودک بود. گفتار متن کارتون پلنگ صورتى از جمله فعالیتهاى او بود.
علاوه بر اینها، نارنجیها معلم بود و نقاشى نیز می‌کرد.
۳ شهریور ۷۲ ـ احمد زیرک زاده از اعضای هیأت موسس جبهه ملی ایران و نیز از پایه گذاران حزب ایران بود که به عنوان ستون فقرات دولت محمد مصدق به حساب می آمد.
مفاهیمی چون دموکراسی و ملی گرایی را از برادر بزرگش غلامحسین که در فرانسه تحصیل کرده بود یاد گرفت که این مفاهیم تأثیر عمیقی در آینده زندگی سیاسی اش بر جای نهاد. برادرش، «دکتر غلامحسین زیرک زاده»استاد دانشگاه و مترجم کتاب های «قرارداد اجتماعی»و «امیل» اثر ژان ژاک روسو پس از کودتای ۲۸ مرداد بر اثر ناامیدی ناشی از بن بست سیاسی و برقراری دیکتاتوری خودکشی کرد.
احمد در سال ۱۳۰۵ برای ادامه تحصیل در رشته مهندسی دریا به دانشگاه پلی تکنیک پاریس رفت و در بازگشت به فعالیت سیاسی روی آورد و همراه با فریور، شفق، عبدالله معظمی و چند تن دیگر حزب ایران را پایه گذاری کردند که حزبی ملی گرا و از مهم‌ترین ستون های جبهه ملی ایران بود و زیرک زاده به عنوان دبیر کل حزب انتخاب شد. اولین روزنامه حزب، “شفق” با مدیریت دکتر جزایری بود و سپس دومین روزنامه با نام “جبهه” و با مدیریت زیرک زاده منتشر گردید. در سال ۱۳۲۴ حزب ایران با حزب توده ائتلاف کرد.
پس از انتخاب محمد مصدق به عنوان نخست وزیر در سال ۱۳۳۰ زیرک زاده به عنوان معاون وزارت اقتصاد برگزیده شد و در سال ۱۳۳۱ در انتخابات مجلس هفدهم نام او به همراه یازده نفر دیگردر لیست جبهه ملی ایران قرار گرفت و به عنوان نماینده مردم تهران به مجلس راه یافت و در آنجا به فعالیت خود در حمایت از دولت دکتر محمد مصدق، به همراه حسیبی، دکتر سنجابی، اصغر پارسا و دیگر اعضای جبهه ملی ایران ادامه داد.
زیرک زاده در روز کودتا به همراه حسین فاطمی، علی شایگان، حسیبی، کریم سنجابی و چند تن دیگر در منزل مصدق حضور داشت و زمانی که سعی می‌کرد از آنجا بگریزد آسیبی جدی به پایش وارد شد.
پس از کودتا او به مدت دو و نیم سال مخفی شد و سپس خود را به شهربانی معرفی کرد و به مدت پنج ماه زندانی شد. بعد از آزادی وی بیشتر به کارهای شخصی می‌پرداخت. وی در سال ۱۳۳۶ مجدداً بازداشت شد.
زیرک زاده در سال ۱۳۵۹ یعنی یک سال پس از پیروزی انقلاب به آمریکا رفت و پیش از بازگشت مجددش به ایران سالها در آنجا بسر برد.
او پیش از مرگش وصیت کرد که از اموالش موسسه‌ای علمی در ایران تشکیل شود که در حال حاضر به نام بنیاد علمی زیرک‌زاده در تهران در فرهنگسرای بهمن و خاوران به فعالیت می‌پردازد.
در ۳ شهریور سال ۱۳۷۲ در سن ۸۶ سالگی در تهران درگذشت و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
۲۵ شهریور ۷۲ ـ سید ابوالقاسم انجوی شیرازی معروف به نجوا از پژوهشگران ادبی در سن ۷۲ سالگی درگذشت. او در سال ۱۳۲۹ به سوییس رفت و تحصیلات خود را در رشته علوم سیاسی و اجتماعی در ژنو تکمیل کرد. بعد از شهریور ۱۳۲۰ و سقوط رضا شاه، استاد انجوی به فعالیت های سیاسی روی آورد و از حدود سال ۱۳۲۲ نیز فعالیت های مطبوعاتی خود را آغاز کرد.
انجوی در جوانی فعال سیاسی بود و مجله‌ای انتقادی و سیاسی با نام “آتشبار” انتشار می داد. در جریان کودتای سال ۱۳۳۲ دستگیر و به خارک تبعید شد. ثمره آن دوران کتابی است با عنوان “تبعیدگاه خارک” مشتمل بر خاطرات وی.
وی از ناحیه اجرای این برنامه منابع زیادی از فرهنگ مردم ایران را جمع آوری کرد. انجوی در حیاتش توانست یازده جلد کتاب در زمینه فرهنگ مردم ایران شامل مثل‌ها، قصه‌ها و آداب و رسوم با کمک انتشارات امیر کبیر انتشار دهد. انجوی علاوه بر این در زمینه حافظ‌شناسی و موضوعات دیگر هم مقالاتی دارد.
انجوی هرگز ازدواج نکرد اما دوستان زیادی داشت. وی از آخرین دوستان صادق هدایت بود و گفته شده که هدایت آخرین کتاب خود با نام توپ مروارید را برای نگهداری به او سپرده بود.
خانه ی او در تجریش بعد از مرگش به موزه فرهنگ مردم تبدیل شده‌است.
مهر ۷۲ ـ حسن گل‌نراقی خواننده ای که ترانه ی مشهور “مرا ببوس” از او ماندگار شده، در سن ۷۲ سالگی درگذشت.
ترانهٔ «مرا ببوس»، از خاطره‌انگیزترین و پرشنونده‌ترین ترانه‌های ایرانی بوده‌است. یکی از دلایل شهرت این ترانه تقارن آن با وقوع کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ است که شعر غم‌انگیز آن را بر سر زبان میلیون‌های ایرانی آزرده از کودتا انداخت. دلیل دیگر سروده شدن شعر آن به وسیله حیدر رقابی است که از فعالان سیاسی دهه ۱۳۳۰ ایران بود.
موسیقی ترانه مرا ببوس را مجید وفادار ساخته و اجرای آن با ویلون پرویز یاحقی همراه بوده است.
گل‌نراقی در پایان عمر خود، گرفتار بیماری فراموشی آلزایمر و تومور مغزی شد، و در مهر ماه سال ۱۳۷۲ در تهران درگذشت.
۱۶ آذر ۷۲ ـ جواد معروفی از آهنگسازان و نوازندگان برجسته پیانو در ایران در سن ۸۱ سالگی درگذشت.
او در طول عمر خود سعی در آشتی دادن موسیقی سنتی و غربی داشت. وی در بامداد روز سه شنبه، شانزدهـم آذر ماه ۱۳۷۲ در تهران درگذشت.
آموزش موسیقی را نزد پدر آغاز کرد؛ تار می‌نواخت و با نواختن ویولن نیز آشنا شد. بعد از دوره ابتدایی، در ۱۴ سالگی در هنرستان ملی موسیقی به پیانو روی آورد و نزد خانم تاتیانا خاراطیان به یادگیری تکنیک نوازندگی پیانو کلاسیک مشغول شد.
از ۱۳۱۹، همزمان با افتتاح رادیو به این موسسه پیوست و سالها تک نواز پیانو بود. از ۱۳۳۲ به سرپرستی موسیقی رادیو منصوب شد و همزمان با آن به عضویت شورای عالی موسیقی در آمد. معروفی همچنین رهبر ارکستر شماره یک و رهبر ارکستر گل‌ها بود.
معروفی بیش از چهل سال در زمینه آهنگسازی فعالیت کرد. معروفی و پدرش، از نخستین کسانی محسوب می‌شوند که قطعاتی در دامنه موسیقی ایرانی برای پیانو ساخته و تنظیم کرده‌اند. اولین قطعه جواد معروفی، ترانه‌های خیام، بر اساس رباعیات خیام بود که در ۱۳۱۵ اجرا شد.
از جمله خدمات فرهنگی و آموزشی جواد معروفی، می‌توان به سال‌های تدریسش در دانشگاه تهران اشاره کرد. او در سال‌های عمرش در دانشگاه تهران و هنرستان موسیقی شاگردان بسیاری تربیت کرد که از هنرمندان بنام کشور هستند. اردشیر روحانی، افلیا پرتو، انوشیروان روحانی، پرویز اتابیگ (اتابکی)، مهین زرین پنجه و ساسان محبی.
دی ۷۲ ـ کشیش مهدی دیباج، که در سال ۱۹۸۵ دستگیر و به جرم ارتداد روانه زندان شده بود، پس از گذراندن ۹ سال و ۲۷ روز به سبب فشارهای بین‌المللی و بدون کوچکترین توضیحی ۱۶ ژانویه ۱۹۹۴ (دی ماه ۷۲) از زندان آزاد شد. البته فاصله آزادی تا قتل او پنج ماه بیشتر نبود. در مورد قتل او در رویدادهای سال ۷۳ خواهید خواند.
۲ اسفند ۷۲ ـ هما دارابی ۲۶ دی ۱۳۱۸ در تهران به دنیا آمد. او متخصص پزشکی کودکان و روان‌پزشک ایرانی بود که در اعتراض به حجاب اجباری در میدان تجریش تهران اقدام به خودسوزی کرد. دارابی از اعضای حزب ملت ایران بود و به همراه پروانه فروهر سازمان زنان جبهه ملی را تشکیل داده و در کنگره اول جبهه ملی در بهمن ۱۳۴۱ شرکت و سخنرانی کرده بود.
هما دارابی با خودسوزی خود به حجاب اجباری و سرکوب زنان اعتراض کرد
در آمریکا مدرک روان‌پزشکی خود را دریافت کرد و در ایالت‌های نیوجرسی، نیویورک و کالیفرنیا طبابت کرده بود. در سال ۱۳۵۳ به ایران بازگشت، اما پس از انقلاب به دلیل بدحجابی از دانشگاه اخراج و مطب او نیز تعطیل شد تا اینکه او در ۲ اسفند ۱۳۷۲ در اعتراض به حجاب اجباری خود را به آتش کشید.
۲۳ اسفند ۷۲ ـ سعیدی سیرجانی استاد دانشگاه، محقق و نویسنده توسط وزارت اطلاعات دستگیر شد. او قبل از دستگیری نامه ای به سیدعلی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی نوشته بود که به گفته ی خودش حکم فرمان آتش داشت و نوشیدن جام شوکران. همین نامه باعث شد که او را دستگیر و چند ماه بعد در زندان سربه نیست کنند. ماجرای قتل او را در رویدادهای سال ۷۳ مرور خواهیم کرد.
از دیگر درگذشتگان این سال، امان الله تاجیک خواننده و نوازنده ی عود قبل از خوانندگی در ارکستر «قاسم جبلی» نوازنده عود بود.
از آهنگهای معروف او می توان به نخلستان و رود کارون و غم بی پایان و شب های میگون اشاره کرد.
او در زمان خود به شهرت و محبوبیت زیادی دست یافت. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ تاجیک نیز مانند خیل عظیمی از هنرمندان خانه نشین شد و به شمال کوچید تا باقی عمر خود را در آنجا ماند، اما دوری از فعالیت هنری او را به سوی مرگ در سن ۵۶ سالگی سوق داد.
