سالشمار تاریخ جمهوری اسلامی ایران
رفتگان این سال: احمد شاملو، هوشنگ گلشیری، فریدون مشیری، نصرت رحمانی، فردین و …
بیست و دومین شماره ی پیاپی شهروند به رویدادهای سال ۱۳۷۹ می پردازد.
از شماره ۱۳۵۸ مرور سال ۵۸ را آغاز کردیم و بنا داریم رویدادهای مهم این ۳۳ سال حکومت جمهوری اسلامی را در ۳۳ شماره ی شهروند بیاوریم. برای سه سال اول با استفاده از آرشیو روزنامه های اطلاعات و کیهان توانستیم تقریبا به همه آنچه که در آن زمان ها در روزنامه ها منعکس می شد، اشاره کنیم. از سال ۶۱ از اینترنت کمک گرفتیم و از خوانندگانمان نیز تقاضا کردیم در این مسیر ما را یاری کنند و اگر رویداد یا نکته ای باید گفته شود را یادآوری نمایند، یا خاطرات خودشان را از آن سالها برایمان بفرستند.
از سال ۷۷ باز از آرشیو روزنامه اطلاعات کمک می گیریم، ضمن آنکه دیگر هرچیزی را در روزنامه ها نمی توان پیدا کرد، اگر هم اشاره ای به قتل ها شود، مثل قتل زنده یادان مختاری و پوینده، نوشته شده مراسم چهلم آنان برگزار شد. پس باز هم باید از منابع دیگر کمک گرفت.
این مرور نه چندان کامل با نیت مبارزه با معضل فراموشی جمعی انجام می گیرد با این امید که تأثیری ولو اندک بر جای گذارد.
کنفرانس برلین، بازداشت روزنامه نگاران، بستن فله ای مطبوعات، درگذشت شاملو و گلشیری و... از مهمترین رویدادهای سال ۱۳۷۹ بودند
***
۱۵ فروردین ۷۹ ـ معرفی گروه ترور حجاریان
سعید حجاریان کاشانی از فعالان سیاسی ایران و از اعضای دفتر مرکزی حزب جبهه مشارکت ایران اسلامی و از چهره‌های مطرح جنبش دوم خرداد و معروف به تئوریسین جریان اصلاحات اسفند ۱۳۷۸ توسط سعید عسگر در مقابل شورای شهر تهران ترور شد. وی از این ترور جان به در برد، اما از آن پس زندگی را بر صندلی چرخدار می‌گذراند و دچار اختلالات شدید گفتاری شده است.
سعید عسگر پس از این ترور محاکمه شد و به ۱۵ سال زندان محکوم شد. همدست او که راننده موتورسیکلت حامل عسگر بود به ده سال زندان محکوم شد. سعید عسگر پس از گذشت یک سال از زندان آزاد شد.
پس از اعلام نام گروه ترور حجاریان، روزنامه اطلاعات چهارشنبه ۱۷ فروردین نوشت: سپاه پاسداران: هرگونه اقدام تروریستی خلاف اسلام و حرام قطعی است.
۱۷ فروردین ۷۹ ـ نعمت‌الله گرجی بازیگر تئاتر، سینما، تلویزیون در سن ۷۴ سالگی به دلیل بیماری ریوی درگذشت.
گرجی در تئاترهای جامعه باربد، نصر و دهقان فعالیت کرد. بازی در مجموعه‌های تلویزیونی در اوایل دهه ۱۳۵۰ از جمله «قصه عشق» و «تلخ و شیرین» موجب شهرت او در این زمینه شد. پس از انقلاب فعالیتش در این زمینه گسترده تر شد و در مجموعه‌های بسیاری از جمله «هزاردستان»، «شاه دزد» و «این خانه دور است» ظاهر شد.
۱۸ فروردین ۷۹ ـ درگذشت فردین
محمدعلی فردین بازیگر سینما و کشتی‌گیر در سن ۷۰ سالگی درگذشت. فردین سینمای حرفه‌ای را با بازی کوتاهی در فیلم «دو قلوها» به کارگردانی شاپور یاسمی درنقش برادر دوقلوی ناصر ملک‌مطیعی درچند پلان آغاز کرد. از دیگر فعالیت‌های وی می‌توان به ورزش کشتی اشاره کرد. فردین همچون بسیاری دیگر از هنرمندان پس از انقلاب اسلامی از ادامه فعالیت بازماند و تقریبا خانه نشین شد. او در قهرمانی کشتی جهان ۱۹۵۴ مدال نقره گرفت.
او در ۶۵ فیلم بازی کرد. در ۱۱ فیلم کارگردان بود. نویسندگی ۵ فیلمنامه را برعهده داشت. تهیه کننده ی ۷ فیلم و تدوینگر یک فیلم بود. بسیاری از بزرگان سینمای ایران او را بازیگری محبوب می دانند.
۱۹ تا ۲۱ فروردین ۷۹ ـ کنفرانس برلین
کنفرانس «ایران پس از انتخابات» نام همایش ۳ روزهای بود که بعد از انتخابات دوره ششم مجلس شورای اسلامی از ۱۹ تا ۲۱ فروردین ۱۳۷۹ به مدت سه روز از سوی حزب سبزهای آلمان و به دعوت بنیاد هاینریش بل در خانه ی فرهنگ‌های جهان در برلین برگزار شد.
پوستر کنفرانس برلین
شرکت‌کنندگان در آن هدف از برگزاری این کنفرانس را از یک سو نشان دادن نظرات متنوع طیف‌های مختلف فکری اصلاح‌طلب، با هدف ایجاد پلی میان اصلاح طلبان و اندیشمندان داخلی و فعالان سیاسی خارج از کشور؛ و از سوی دیگر برگزاری گفت‌وگو بین شخصیت‌های ایرانی و آلمانی جهت ترمیم و بهبود وضع افکار عمومی آلمان‌ها نسبت به ایران و به تبع آن افزایش روابط اقتصادی و صنعتی طرفین اعلام کردند.
بهمن نیرومند، از برگزارکنندگان اصلی کنفرانس برلین، می گوید ارزیابی او و برگزارکنندگان کنفرانس این بود که برای موفقیت اصلاحات در ایران، دیوار ضخیم بی اعتمادی بین نیروهایی که در دهه شصت تبدیل به نیروهای خودی و غیرخودی شده بودند، برداشته شود.
آقای نیرومند تاکید می کند گفتگویی که بین نیروهای اصلاح طلب و نیروهای ملی، چپ و سکولار در کنفرانس برلین برقرار شد، جنبه سمبلیک داشت، زیرا این گفت و گو می بایست در خود ایران انجام می شد.
کنفرانس از یک سو مورد مخالفت و اعتراض برخی گروه‌های اپوزیسیون خارج از کشور از جمله حزب کمونیست کارگری و دیگر گروه‌های چپ و سلطنت‌طلبان که معتقد بودند جمهوری اسلامی در کلیتش اصلاح پذیر نیست، قرار گرفت و از سوی دیگر در داخل با واکنش جریان‌محافظه کار به رهبریت روزنامه ی روزنامه کیهان مواجه شد.
تلویزیون ایران با پخش برنامه‌ای ۳۰ دقیقه‌ای از بخش‌هایی کوتاه و سری شده از حدود ۱۶ ساعت از بعضی سخنرانی‌های نشست‌های کنفرانس (و نه تمام آن‌ها)، در دو شب متوالی ۲۹ و ۳۰ فروردین ماه ۱۳۷۹ از شبکه اول صدا و سیمای جمهوری اسلامی، به این کنفرانس جنبه ملی و ابعادی فراگیر بخشید. در این فیلم صحنه‌هایی از عریان شدن یک مرد، رقصیدن یک زن، فریادهای مرگ بر جمهوری اسلامی و سران آن و بریده‌هایی از فیلم سخنرانی روزهای مختلف در کنار این صحنه‌ها پخش شد.
جنجال اصلی بر سر کنفرانس برلین یک هفته بعد از تمام شدن آن شروع شد. ماجرا به سرعت بالا گرفت. آیت‌الله خامنه‌ای این کنفرانس را توطئه آلمان‌ها و هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه تهران آن را در راستای همه توطئه‌های آمریکا از حمله نظامی طبس به این سو خواندند. کفن پوش‌ها در قم و شهرهای دیگر به راه افتادند و روحانیان طرفدار حکومت حکم ارتداد شرکت کنندگان را صادر کردند. ماجرا به یکی از گسترده‌ترین بحران‌های سیاسی بعد از پیروزی محمد خاتمی تبدیل شد.
حکم احضار از طرف دستگاه قضایی برای همه شرکت کنندگان فرستاده شد و به اتهام اقدام علیه امنیت ملی و تبلیغ علیه نظام بازجویی و تفهیم اتهام شدند.
از میان شرکت‌کنندگانی که عضو کانون نویسندگان بودند، عده‌ای همچون کاظم کردوانی و چنگیز پهلوان به ایران باز نگشتند و به تدریس در دانشگاه‌های خارج از کشور و فعالیت‌های فرهنگی خود مشغول شدند.
بسیاری از شرکت‌کنندگان اساساً دستگیر نشدند و بقیه پس از چند ماه آزاد شدند اما حسن یوسفی اشکوری ابتدا به اعدام و سپس به هفت سال زندان و اکبر گنجی ابتدا به ده سال و سپس به شش سال زندان محکوم گردیدند، اشکوری بعد از چهارسال و نیم آزاد شد و اکبر گنجی تمامی شش سال را در زندان ماند.
۱۷ شرکت‌کننده در این کنفرانس با گرایش‌های متنوع بودند که بنا بر دعوت حزب سبزهای آلمان در آن کنفرانس حضور داشتند: علی افشاری، چنگیز پهلوان، حمیدرضا جلایی‌پور،محمود دولت‌آبادی، فریبرز رئیس‌دانا، منیرو روانی‌پور، محمدعلی سپانلو، عزت‌الله سحابی، شهلا شرکت،علیرضا علوی‌تبار، مهرانگیز کار،جمیله کدیور، کاظم کردوانی، اکبر گنجی،شهلا لاهیجی،خدیجه مقدم، حسن یوسفی اشکوری
اردیبهشت ۷۹ ـ دستگیری روزنامه نگاران
اکبر گنجی، در دوم اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۹، به دلیل اصرارش بر پیگیری پرونده قتل های سیاسی معروف به قتل های زنجیره ای و افشای دست داشتن تعدادی از بلندپایه ترین مقمات نظام در این پرونده و نیز به دلیل شرکت در کنفرانس برلین بازداشت شد.
احمد زیدآبادی نیز در این سال به جرم تبلیغ علیه نظام، تشویش اذهان عمومی و اقدام افسارگسیخته علیه نظام ۱۳ ماه در زندان به سر برد.
سیامک پورزند پس از ماجرای کنفرانس برلین، بازداشت و به یازده سال زندان محکوم شد. وی در اثر شکنجه و فشار بازجویی‌ها ناچار به انجام اعتراف تلویزیونی شد .
حسن یوسفی اشکوری از جمله روزنامه نگاران و نویسندگانی بود که پس از کنفرانس برلین بازداشت و زندانی شد.
۵ اردیبهشت ۷۹ ـ توقیف فله‌ای مطبوعات
توقیف همزمان ۱۳ نشریه اصلاح طلب و دستگیری روزنامه نگاران در اردیبهشت ۱۳۷۹ به دستور علی خامنه‌ای توسط قوه قضائیه و با استناد به قانون اقدامات تامینی مصوب ۱۳۳۹ (که اختیار دستگیری اراذل و اوباش پیش از ارتکاب مجدد به جرم را به قضات می‌دهد) انجام گرفت، و بیکاری صدها روزنامه نگار را در پی داشت. اصطلاح «توقیف فله‌ای مطبوعات» را نخستین بار میرحسین موسوی در اعتراض به توقیف گروهی مطبوعات اصلاح‌طلب در سال ۱۳۷۹ به‌کار برد.
اصلاح طلبان که به پیروزی بزرگی در انتخابات مجلس ششم دست یافته بودند، امید داشتند که طی روزهای بعد با اصلاح قانون مطبوعات (که در ماه‌های پایانی عمر مجلس پنجم تغییر و محدودیت‌های بیشتری را برای مطبوعات وضع کرده بود) مجددا فضای رسانه‌ای کشور را به آزادی نسبی ایجاد شده پس از دوم خرداد باز گردانند، اما علی خامنه‌ای پس از رایزنی پشت پرده با مهدی کروبی رییس مجلس، و صدور فرمانی به نمایندگان (که رسانه‌های حکومتی از آن به عنوان حکم حکومتی یاد می‌کنند) مجددا مانع از اصلاح قانون مطبوعات شد.
بدین ترتیب فضای مطبوعاتی ایران، روزانه شاهد توقیف مکرر روزنامه‌ها و دستگیری بیش از پیش روزنامه‌نگاران شد.
توقیف مطبوعات از روزنامه پرتیراژ “جامعه”(در ۳۰ تیر ۱۳۷۷) آغاز شد. گرچه نشریات نیز دوباره با دریافت مجوز تازه فعالیت خود را از سر می‌گرفتند. مجلس پنجم در روزهای آخر فعالیت خود با اصلاح قانون مطبوعات اختیارات تازه‌ای به دستگاه قضایی برای برخورد با مطبوعات داد. از جمله به جز مدیر مسئول روزنامه، نویسنده مقاله هم می‌بایست در برابر محتوای آن در دادگاه مطبوعات پاسخگو باشد. همچنین انتشار نشریه‌ای همانند نشریه توقیف شده، نیز ممنوع بود. به این ترتیب نشریات توقیف شده با دریافت مجوز تازه هم امکان انتشار نداشتند. پس از روی کار آمدن مجلس ششم و تلاش برای افزایش آزادی‌های مطبوعاتی و لغو محدودیت‌ها، خامنه‌ای طی دستوری که حکم حکومتی نامیده شد مجلس را از تغییر قانون منع کرد.
قاضی مرتضوی که قبلا به عنوان قاضی پرونده‌های امنیتی فعالیت می‌کرد، به عنوان قاضی مطبوعات منصوب شد و توقیف مطبوعات با استناد به قانون مربوط به کنترل اوباش را ابداع کرد.
بعضی از روزنامه‌نگاران دستگیر شده بعد از توقیف گسترده مطبوعات به چندین سال حبس محکوم شدند.
روزنامه اطلاعات ۷ اردیبهشت از قول استاندار آذربایجان شرقی نوشت: توقیف روزنامه ها در شأن نظام اسلامی و جامعه ای مثل جامعه ی ما نیست.
۲ خرداد ۷۹ ـ درخشش سینمای ایران در جشنواره کن
سمیرا مخملباف برای فیلم “تخته سیاه” جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره کن را برد.
بهمن قبادی و حسن یکتا دوربین طلایی جشنواره پنجاه و سوم کن را دریافت کردند.
۱۶ خرداد ۷۹ ـ درگذشت هوشنگ گلشیری
هوشنگ گلشیری نویسندهٔ معاصر و یکی از تأثیرگذارترین داستان‌نویسان ایرانی و سردبیر مجلهٔ کارنامه در سن ۶۳ سالگی به دلیل ابتلا به بیماری مننژیت درگذشت.
او با نگارش رمان کوتاه شازده احتجاب در اواخر دههٔ چهل خورشیدی به شهرت فراوانی رسید. وی با تشکیل جلسات هفتگی داستان‌خوانی و نقد داستان از سال ۱۳۶۲ تا پایان عمر خود نسلی از نویسندگان را پرورش داد که در دهه هفتاد خورشیدی به شهرت رسیدند. او همچنین عضو و یکی از موسسان کانون نویسندگان ایران و از بنیانگذاران حلقه ادبی جُنگ اصفهان بود.
گلشیری همکاری خود را با مطبوعات از جوانی آغاز کرد. پس از انقلاب نیز گلشیری فعالیت روزنامه‌نگاری را ادامه داد. گلشیری از اواخر سال ۱۳۶۴، با همکاری با مجلهُ آدینه از اولین شماره ی آن، و پس از آن، دنیای سخن، و پذیرش مسئولیت صفحات ادبی مفید برای ده شماره دور تازه‌ای از کار مطبوعاتی خود را آغاز کرد. سردبیری ارغوان که فقط یک شماره منتشر شد (خرداد ۱۳۷۰)، و سردبیری و همکاری باچند شماره نخست فصلنامه زنده رود (۱۳۷۱ تا ۱۳۷۲) ادامه فعالیت‌های مطبوعاتی او تا پیش از سردبیری کارنامه بود. سردبیری ماهنامهٔ ادبی کارنامه را در تابستان ۱۳۷۷ بر عهده گرفت و نخستین شماره آن را در دی ماه همین سال منتشر کرد. این مجله در حقیقت پایگاهی بود برای نویسندگانی که در دههٔ پیشین امکان انتشار آثار خود را نداشتند. در این دوره، جلسات بررسی شعر و داستان نیز به همت او در دفتر کارنامه برگزار می‌شد. یازدهمین شماره کارنامه به سردبیری او پس از مرگش در خرداد ۱۳۷۹ منتشر شد.
۲۷ خرداد ۷۹ ـ درگذشت نصرت رحمانی، شاعر
نصرت رحمانی، متولد ۱۳۰۸ تهران، یکی از شاعران معاصر نوگرای ایران بود. او در رادیو کار کرده بود و بعد به روزنامه نگاری رو آورد و سپس مسئول صفحات شعر مجله زن روز شد.
در دههٔ چهل و پنجاه شمسی، نصرت رحمانی طرفداران زیادی در میان مردم به ویژه جوانان داشت.
۱۴ تیر ۷۹ ـ مهرانگیز منوچهریان حقوقدان، موسیقی‌دان و سیاست‌مدار و نخستین سناتور زن در ایران درگذشت.
مهرانگیز منوچهریان متولد ۱۲۸۵ مشهد، در سال ۱۳۲۵ همراه با ۱۳ دختر دیگر از نخستین دانشجویان دانشکده حقوق دانشگاه تهران بود. منوچهریان این رشته را تا کسب دکترا ادامه داد.
او از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۱ سناتور انتصابی مجلس سنا بود.
پروانه وکالت مهرانگیز منوچهریان پس از انقلاب ۱۳۵۷ باطل شد.
۱۹ تیر ۷۹ ـ مراسم سالگرد فاجعه کوی دانشگاه در تهران برگزار شد.
۲ مرداد ۷۹ ـ درگذشت احمد شاملو، شاعر نامی ایران
شاعر، نویسنده، فرهنگ‌نویس، روزنامه‌نگار، پژوهشگر، مترجم و از مؤسسان و دبیران کانون نویسندگان ایران در پیش و پس از انقلاب بود. در دوره‌ای از جوانی شعرهای خود را با تخلص الف. بامداد و الف.صبح منتشر می‌کرد. سرودن شعرهای آزادی‌خواهانه و ضد استبدادی، عنوان شاعر آزادی ایران را برای او به ارمغان آورده است.
شهرت اصلی شاملو به خاطر سرایش شعر است که شامل گونه‌های مختلف شعر نو و برخی قالب‌های کهن نظیر قصیده و نیز ترانه‌های عامیانه می‌شود. شاملو در سال ۱۳۲۹ برای نخستین بار در شعر «تا شکوفهٔ سرخ یک پیراهن» وزن را رها کرد و به صورت پیشرو سبک نویی را در شعر معاصر فارسی شکل داد. از این سبک به شعر سپید یا شعر منثور یا شعر شاملویی یاد کرده‌اند.
شاملو علاوه بر شعر، فعالیت‌های مطبوعاتی، کارهای تحقیق و ترجمهٔ شناخته‌شده‌ای دارد. مجموعه ی “کتاب کوچه”ی او بزرگ‌ترین اثر پژوهشی در باب فرهنگ عامهٔ مردم ایران(با تمرکز بر فرهنگ تهران) می‌باشد. آثار او به زبان‌های مختلفی ترجمه شده است.
شاملو که متولد ۲۱ آذر ۱۳۰۴ بود، به دلیل ابتلا به دیابت، یک پایش را در سال ۱۳۷۶ از دست داد و در نهایت یکشنبه ۲ مرداد در خانه ی مسکونی اش در شهرک دهکده فردیس کرج، در حالی که همسرش آیدا در کنارش بود، درگذشت.
۷مرداد ۷۹ ـ قتل های زنجیره ای زنان در مشهد
شروع قتل های زنجیره ای مخوف در شهر مشهد. سرانجام بعد از وقوع ۱۶ قتل و گذشت یک سال، قاتل شناسایی و روانه‌ی دادگاه شد.
“اسمم سعید حنایی، شغلم بنایی و متأهلم. از هفتم مرداد سال گذشته (۱۳۷۹) تا اکنون ۱۶ زن را کشته‌ام، از عمل خود به هیچ وجه پشیمان نیستم و اگر دستگیر نمیشدم قصد داشتم تعداد قتلها را به عدد ۱۵۰ برسانم.”
افسانه کریمپور (۳۰ ساله)، لیلا آشفته، فریبا رحیم پور، معصومه، سارا رحمانی(۲۷ ساله)، اعظم عبدی(۴۵ ساله)، سکینه کیهان زاده (۵۰ ساله) ، خدیجه کامل قصری هشت زنی هستند که در سال ۷۹ توسط سعید حنایی معروف به قاتل عنکبوتی خفه شده و در چادر سیاه پیچیده و در کنار جاده ها رها شده بودند. زنان تن فروش فقیری که خانواده ی یکی از آنان حتی توان پرداخت هزینه کفن و دفن او را هم نداشت.
۳ آبان ۷۹ ـ درگذشت فریدون مشیری، شاعر
فریدون مشیری شاعر در سن ۷۴ سالگی درگذشت. او از زمان تحصیل در دانشگاه به مطبوعات روی آورد و در روزنامه‌ها و مجلات کارهایی از قبیل خبرنگاری و نویسندگی را به عهده گرفت. بعدها در رشته ادبیات فارسی دانشگاه تهران به تحصیل ادامه داد. از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۱ مسئول صفحه شعر و ادب مجله روشنفکر بود. مشیری در سالهای پس از آن نیز تنظیم صفحه شعر و ادبی مجله سپید و سیاه را برعهده داشت. در همان سالها با مجلهٔ سخن به سردبیری دکتر پرویز ناتل خانلری همکاری داشت. مشیری سرودن شعر را از نوجوانی و تقریباً از پانزده سالگی شروع کرد. اولین مجموعه شعرش با نام تشنه توفان در ۲۸ سالگی او با مقدمه محمدحسین شهریار و علی دشتی در ۱۳۳۴ به چاپ رسید.
مشیری توجه خاصی به موسیقی ایرانی داشت و در پی همین دلبستگی طی سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ عضویت شورای موسیقی و شعر رادیو را پذیرفت، و در کنار هوشنگ ابتهاج، سیمین بهبهانی و عماد خراسانی سهمی بسزا در پیوند دادن شعر با موسیقی، و غنی ساختن برنامه گلهای تازه در رادیو ایران در آن سالها داشت.
۱۹ آذر ۷۹ ـ علی اصغر گرمسیری، از فرهیختگان تئاتر ایران بشمار می‌رود. او ۲۱ سال استاد هنرستان هنرپیشگی بوده، در جمع ۱۴ نمایشنامه نوشته و دست کم ۶۰ نمایشنامه را کارگردانی کرده و یا در آن‌ها بازی داشته‌است. بسیاری از نمایش سازان نسل میانی، چون محمد علی جعفری، مهین اسکوئی، علی نصیریان، عباس جوانمرد، جعفر والی و نصرت کریمی از شاگردان او بوده‌اند.
گرمسیری در سن ۸۹ سالگی در تهران درگذشت.
۱۱ بهمن ۷۹ ـ جعفر محمد سلماسی وزنه‌بردار و اولین مدال‌آور تاریخ ورزش ایران در المپیک ۱۹۴۸ لندن در سن ۸۹ سالگی درگذشت. سلماسی در اولین دوره بازی‌های آسیایی در سال ۱۹۵۱ در دهلی نو هم به مدال طلای دسته ی پروزن (۶۰ کیلوگرم) رسید.
