شماره ۱۱۹۶ ـ ۲۵ سپتامبر ۲۰۰۸
ماهیت وجودی deductible
فلسفه ایجاد فرانشیز در بیمه ها آن است که در مرحله اول بخشی از مبلغ خسارت به عهده خود بیمه گذار باشد تا در حفظ و نگهداری مورد بیمه دقت عمل مناسبی داشته باشد. در ثانی از ایجاد و تشکیل پرونده های کوچک و وقت گیر و هزینه بر برای بیمه گر جلوگیری نماید.
با اتکاء به این اصل هم بیمه گران و هم بیمه گذاران در ماهیت عملیاتی بیمه همکاری داشته و این مشارکت به نفع هر دو طرف خواهد بود، چرا که بیمه گذار از تخفیف مناسبی بهره مند شده و در ضمن بیمه گر هم از صرف هزینه های کوچک و وقت گیر جلوگیری میکند.
پس منظور از فرانشیز آن قسمتی از خسارت است که بیمه گر پرداخت نمیکند و به عهده بیمه گذار باقی میماند. کلمه فرانشیز ریشه فرانسوی دارد و به معنی معافیت است. در اصطلاح فنی تقریبا فرانشیز در اغلب انواع بیمه مطرح است. در ادامه این مقاله فرانشیز را در سه گروه بیمه های اموال و اشخاص و مسئولیت بررسی می کنیم.
ابتدا به بیان یک نمونه می پردازیم:
یک بیمه نامه را در نظر بگیرید رقم تعیین شده برای فرانشیز مثلا صد دلار باشد این مبلغ از خسارت قابل پرداخت کسر خواهد شد. اگر خسارت سیصد دلار باشد بیمه گر دویست دلار پرداخت خواهد کرد و اگر خسارت صد دلار و یا کمتر باشد پرداختی صورت نخواهد گرفت.
اما ملاحظه میفرمایید که به این ترتیب ماهیت وجودی فرانشیز اعمال نشده است، زیرا اگر معنای فرانشیز صرف نظر کردن است بایستی از خسارت تا صد دلار صرفنظر شود ولی اگر خسارت بیش از این مقدار بود تماما پرداخت گردد.
در مثال بالا خسارت سیصد دلاری بایستی به طور کامل جبران شود. حال چنانچه بخواهیم اصطلاحات را به جای خود به کار ببریم بایستی گفت روشی که در حال حاضر عمل میکنیم در زبان انگلیسی معروف به deductible است.
انواع فرانشیز:
۱- در بسیاری موارد فرانشیز رقمی معین و ثابت است که از خسارت کسر میشود.
۲- در بعضی موارد فرانشیز درصدی از مبلغ بیمه است و هر قدر مبلغ بیمه بیشتر باشد فرانشیز به همان نسبت بالاتر خواهد بود.
۳- در مواردی دیگر خسارت درصدی ثابت از خسارت است. به عبارت دیگر بیمه گذار براساس درصدی معین با بیمه گر در سهم خسارت سهیم میشود.
مبانی فنی بیمه در خصوص فرانشیز:
فرانشیز یکی از موارد مهم در مدیریت ریسک است. اصولاً نیاز به آسایش خاطر و به تبع آن خرید پوشش بیمه به آن جهت صورت میگیرد چون بیمه گذار نگران خسارتهایی است که تحمل آن از عهده او خارج باشد. بیمه گذار از خسارتهای کوچک نگرانی ندارد. تصور بفرمایید اگر یک تصادف اتومبیل منجر به خسارت مختصر گلگیر و یا شکستن یک چراغ شود موجب نگرانی دارنده یا راننده اتومبیل نیست، بلکه نگرانی از حوادثی است که سبب وارد شدن خسارت چند هزار دلاری است و یا در نهایت سبب بروز خسارت جانی می گردد که بایستی هزینه معالجه و نقص عضو و غیره پرداخت شود. همه ما شاهد بوده ایم که برای فردی وضعیتی حاصل شده که زیان دیده با مراجعه به دادگاه غرامتی از او مطالبه میکند که چند برابر همه داراییهای او است. جبران اینگونه خسارتها جز از طریق بیمه امکانپذیر نیست، ولی اگر خسارت در حد فرانشیز باشد همه قادر به تحمل و پرداخت آن هستند.
محاسن فرانشیز:
به هرحال فرانشیز مقدار قابل ملاحظه ای از تعهد بیمه گر را در تعداد زیادی از پرونده های خسارت می کاهد و همین می تواند موجب تخفیف در حق بیمه شود.
وجود فرانشیز، در بسیاری موارد موجب توجه بیشتر بیمه گذار به رعایت مسایل احتیاطی و ضوابط فنی و حرفه ای میشود.
در بعضی موارد وجود فرانشیز موجب کاهش استفاده بیمه گذار از استفاده بیش از حد شده و مثلا در بیمه های درمان از مراجعات مکرر جلوگیری میکند.
فرانشیز باعث عدم مراجعه بیمه گذار برای دریافت خسارت هایی جزیی است، لذا در هزینه های اداری بیمه گر اثر قابل ملاحظه ای دارد.
فرانشیز در بیمه های اموال
۱- در بیمه های آتش سوزی: عموما از درج فرانشیز در بیمه نامه خودداری میشود، زیرا معمولاً خسارتهای آتش سوزی فاجعه آمیز است و کسر مبالغ جزیی فرانشیز اثر قابل توجهی در مبانی حقوقی و قراردادی بیمه ندارد. فقط در پوششهایی که به عنوان الحاقات اضافه می شوند اعمال فرانشیز متداول است.
۲- در بیمه های باربری: از آنجا که در مسافرت دریائی خسارتهای کوچک در حین جابه‌جائی کالا در کشتی یا سایر وسائل نقلیه، بارگیری و تخلیه کالا زیاد است، به همین دلیل پیش‌بینی فرانشیز از نظر فنی توجیه‌پذیر است، چون هزینه‌های رسیدگی و پرداخت خسارات کوچک برای بیمه گر مقرون به صرفه نیست.
و این مسئله برای بیمه گذار هم مناسب نیست، چون افزایش هزینه‌های بیمه‌گر در نهایت موجب افزایش حق بیمه خواهد شد که بیمه‌گذار باید آن را بپردازد. در بیمه حمل و نقل دریائی، فرانشیز به دلیل دیگری نیز اعمال میشود. با توجه به ماهیت بیمه‌نامه های دریایی، کالاهای مختلفی بیمه می‌شوند که نوع و ماهیت آنها یک سان نیست و لذا در معرض خطر واحدی قرار ندارند. بنابراین بیمه‌گر نرخ‌های متعددی اعمال می کند که محاسبه حق بیمه را دشوار می‌سازد. به همین سبب بیمه‌گر برای هر کالا با توجه به ریسک‌پذیری آن فرانشیز خاصی را در نظر میگیرد و می تواند حق بیمه را یک سان اعمال کند. بدین ترتیب برای کالاهائی که با ریسک بالاتر مواجه‌اند فرانشیز بیشتر و برای کالاهائی که با ریسک های کمتر مواجه هستند فرانشیز کمتر اعمال میکند. برای نمونه می توان از کلوز A , B ,C نام برد.
در بیمه نامه ای که با شرط Aکه به آن ALL RISK هم می گویند صادر می شود هیچ گونه فرانشیزی اعمال نمی شود.
در بیمه با شرط B برای خسارات خاص فرانشیزی به صورت درصد وجود دارد که بر مبنای مبلغ بیمه اعمال می شود (مبلغ هر بسته) ولی در این نوع بیمه برای “جنرال اوریج”فرانشیز اعمال نمی شود.
در بیمه با شرط کلوز C چون فقط اصطلاحا خسارات کلی را می پردازد، فرانشیزی هم در نظر گرفته نمی شود.
در بیمه کشتی نیز هدف اصلی بیمه‌گر از اعمال فرانشیز حذف خسارتهای کوچک است، البته بیمه‌گر برای تعیین فرانشیز در بدنه کشتی، سال ساخت، فرسودگی و سابقه دریانوردی را نیز در نظر میگیرد. با توجه به همه این موارد، میزان فرانشیز تعیین میشود. البته هرچه فرانشیز بیشتر باشد نرخ بیمه نیز کمتر خواهد بود.
پس با واژه فرانشیز آشنا شدیم و آن وقتی است که اگر خسارت از میزان فرانشیز تجاوز کند بیمه‌گر باید همه خسارت را بپردازد بدون این‌که مبلغی کسر کند. این شیوه اعمال فرانشیز در برخی از کشورها نظیر انگلیس پذیرفته شده است، ولی اگر هدف از فرانشیز مشارکت بیمه‌گذار در بخشی از خسارت است به آن Deductibleمی گویند .
۳- معمولاً در بیمه های مهندسی که بحث اصلی مسئولیت است فرانشیز قابل توجهی در نظر گرفته نمی شود.
۴- در بیمه بدنه اتومبیل فرانشیز به طور معمول وجود دارد و میزان آن بسته به نوع پوشش بیمه ای بین ۳۰۰ الی ۵۰۰ دلار متغیر است.
۵- فرانشیز در بیمه اشخاص
بیمه های اشخاص عمدتاً سه نوع هستند که عبارتند از بیمه های عمر، حادثه، درمان و بیماری های سخت. در بیمه های عمر فرانشیز توجیه فنی ندارد. بیمه گذار علاقه مند است که زنده باشد و سرمایه بیمه عمر را بعد از مدت خاصی یا خود استفاده کند و یا به ورثه و منتخبین او برسد. به عبارت دیگر در بیمه عمر غرامت یا خسارتی وجود ندارد که ما سهمی از آن را بر عهده بیمه گذار بگذاریم. بیمه عمر نوعی رابطه مالی بیمه ای بین بیمه گذار و شرکت بیمه است.
در بیمه های حادثه نیز که غرامت نقص عضو و یا از کارافتادگی جزیی و یا کلی پرداخت می شود، قرار دادن در صد یا مبلغ فرانشیز از نظر فنی بلامانع است، ولی متداول نیست حتی برای هزینه درمان در این بخش نیز فرانشیز مطرح نیست.
در بیمه های درمان وجود فرانشیز به صورت اصول و عرف درآمده است. در کلیه سیستم های بیمه درمان اعم از دولتی و خصوصی و گروهی فرانشیز وجود دارد، بخصوص برای هزینه های دارو و دندان پزشکی که در اولویت است.
۶- فرانشیز در بیمه های مسئولیت
بیمه های مسئولیت زیر مجموعه ای از بیمه های اموال است. در همه بیمه های مسئولیت می توان شرط فرانشیز را مطرح کرد.
الف) در بیمه های مسئولیت اختیاری بیمه گذار می تواند متناسب با وضعیت ریسک و مسایل مالی رقمی یا درصدی را به عنوان فرانشیز در بیمه نامه قبول کند به این ترتیب حق بیمه کمتری پرداخت نماید.
ب) در بیمه های مسئولیت اجباری مثل بیمه پایه اتومبیل که براساس قوانین اجتماعی پایه ریزی شده است شرط فرانشیز قابل توجیه نیست، زیرا اولاً برای خسارت دیده مشکل است که بخشی از خسارت را از بیمه گذار مطالبه کند و برای بقیه به بیمه گر او مراجعه نماید. ثانیا خود زیان زننده در این حادثه اگر مجبور باشد سهمی از غرامت را بپردازد خود نیز از نظر مالی قربانی تلقی شده و در یک حادثه دو زیاندیده خواهیم داشت که به ضرر جامعه است. با اتکاء به همین اصل در کانادا قانونی وجود دارد که از زیان دیدگان حمایت می کند و چنانچه خسارت اتومبیلی رخ دهد که زیان دیده نتواند از شرکت بیمه خود یا طرف مقابل غرامتی بگیرد تا سقف ۲۰۰ هزار دلار از صندوق حمایتی بیمه به ایشان پرداخت خواهد شد.
فرهاد فرسادی کارشناس ارشد بیمه است.
ایمیل نویسنده:
