بیماری پارکینسون به واقع بیماری اختلال حرکتی‌ست و به دنبال کارکرد نادرست سلول‌های حیاتی مغز یا مرگ این سلول‌ها رخ می‌دهد. پارکینسون اساسا بر سلول‌های عصبی بخش خاصی از مغز به نام (substantia nigra) اثر می‌گذارد. در فرد سالم برخی از این سلول‌ها ماده‌ی شیمیایی‌ای به نام دوپامین تولید می‌کنند که این ماده به بخش‌های مربوط به حرکت پیام می‌فرستد و حرکت اعضا و بدن را هماهنگ می‌کند. با پیشرفت بیماری پارکینسون و از بین رفتن سلول‌های نامبرده، میزان تولید دوپامین در مغز کم می‌شود و فرد نمی‌تواند حرکت اعضا و بدنش را درست هدایت کند.
لرزش شدید دست بیش از اعضای دیگر بدن در بیماران پارکینسونی دیده می شود
علائم بیماری پارکینسون
در بیماران پارکینسونی علائم هر فرد با فرد دیگر متفاوت است. اما علائم حرکتی روی‌هم‌رفته عبارتند از:
– لرزش دست، بازو، پا و لب‌ها. این نوع لرزش در حال استراحت عضو رخ می‌دهد. در حدود ۷۰ درصد از بیماران این لرزش‌های خفیف تا متوسط را در انگشتان، دست و پای یک طرف بدن دارند و با پیشرفت بیماری به سمت دیگر بدن هم انتشار می‌یابد. این لرزش با استرس یا هیجان بدتر می‌شود. بعضی با مشت کردن دست یا به کار گرفتن انگشتان لرزش را قطع می‌کنند.
ـ کندی حرکت، حرکات خودبخودی کم می‌شود و فرد در حد غیرطبیعی بی‌حرکت می‌شود و نمود چهره‌اش تغییر می‌کند و کند می‌شود. ممکن است برای انجام کارهای روزمره مثل بستن دگمه، پوست گرفتن میوه و مسواک کردن مشکل داشته باشد. همین کند شدن حرکات عضلات فرد روی صحبت کردن او هم اثر می‌گذارد و کم‌کم صدایش پایین می‌آید.
ـ خشکی و سفتی اعضا، گردن و بدن از علائم دیگر پارکینسون است. عضلات معمولا موقع حرکت کشیده می‌شوند و موقع استراحت جمع می‌شوند. در این بیماری عضلات اعضای درگیر همیشه کشیده و سفت‌اند و به حالت استراحت نمی‌روند. همین سبب کاهش میزان انعطاف اعضا و حرکت فرد می‌شود. کشیدگی و سفتی عضلانی ناراحت کننده و دردناک است.
ـ اختلال در حفظ تعادل و هماهنگی یکی از مهم‌ترین نشانه‌های بیماری‌ست. این بیماران هنگام برخاستن از روی صندلی یا ایستادن و چرخیدن، رو به عقب پرتاب می‌شوند. در افرادی که این علامت را دارند احتمال افتادن زیاد است.
دیگر علائم حرکتی در این بیماران شامل موارد زیر است:
ـ میخ‌کوب شدن هنگام راه رفتن به گونه‌ای که گویی پاهای‌شان به زمین می‌چسبد.
ـ ریزنویسی. نوشته‌های‌شان رفته‌رفته کوچک و کوچک‌تر می‌شوند.
ـ نمودهای صورت مثل ماسک می‌شود.
ـ شتاب‌گیری‌های ناخواسته دارند. هنگام راه رفتن، گاهی گویی با چسب به زمین چسبیده‌اند گاهی هم ناگهان شتاب می‌گیرند. احتمال افتادن در این افراد نیز زیاد است. این شتاب‌گیری‌های ناخواسته در حرف زدن‌شان هم دیده می‌شود و بسیار آزارنده است و درک کلام آن‌ها را سخت می‌کند.
ـ رفته‌رفته در قورت دادن دچار مشکل می‌شوند و دچار گرفتگی‌های عضلانی نیز می‌شوند.
گاهی بیماری با علائمی بی‌ربط به علائم حرکتی شروع می شود و به همین دلیل ممکن است بیماری این افراد تا سال‌ها تشخیص داده نشود. این علائم عبارتند از:
ـ از دست دادن حس بویایی
ـ اختلال خواب
ـ اختلال روحیه
ـ پایین افتادن میزان فشار خون هنگام ایستادن
دانشمندان کشف کرده‌اند که از بین رفتن سلول‌های دیگر بخش‌های مغز و بدن نیز می‌تواند سبب بیماری پارکینسون شود. مثلا نوعی پروتئین به نام آلفا سینوکلئین را به صورت توده‌ای در جاهای مختلف مغز این بیماران مثل پایه‌ی مغز و پیاز بویایی یافته‌اند. این نواحی مغز به کارکردهای غیرحرکتی بدن مربوطند، مثل حس بویایی و تنظیم خواب. حضور این پروتئین در نواحی نامبرده دلیل بروز علائم غیرحرکتی مثل از دست دادن حس بویایی، افت فشار خون هنگام ایستادن و غیره می‌شود. همین‌جا اشاره کنم که اگر فردی یک یا دو علامت از علائم غیرحرکتی بالا را داشته باشد لزوما به بیماری پارکینسون مبتلا نیست.
دیگر علائم غیرحرکتی در بیماری پارکینسون:
آشفتگی خواب، کاهش یا افزایش وزن، یبوست، مشکلات بینایی یا دندان، مشکلات مثانه، خستگی و نداشتن انرژی، مشکلات جنسی، افسردگی، آب دهان زیاد، ترس و اضطراب، مشکلات پوستی، از دست دادن حافظه، گیجی، کندی ذهن و گاهی بیماری فراموشی.
علت و عوامل موثر در ایجاد بیماری پارکینسون
به‌رغم دهه‌ها مطالعه روی پارکینسون هنوز علل این بیماری ناشناخته است. خیلی از پژوهشگران معتقدند که پارکینسون حاصل ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی‌ست.
مطالعات تاکنون نشان داده که سن شروع این بیماری می‌تواند چهل سالگی باشد و با گذر عمر و گذر از سن ۶۵ سالگی احتمال ابتلا بیش‌تر می‌شود. شیوع بیماری در مردان حدود یک و نیم برابر زنان است.
در برخی از بیماران عامل ژنتیک عامل اصلی ابتلاست و در برخی سم‌های محیط زندگی یا ترکیبی از هر دو سبب بیماری می‌شود. همان‌طور که گفتم، سن یکی از عوامل مهم است و در افراد بالای ۶۰ سال ۲ تا ۴ درصد احتمال ابتلا به بیماری وجود دارد. خیلی از پژوهشگران معتقدند که شناخت عواملی که باعث از بین رفتن سلول‌های تولید کننده‌ی پارکینسون می‌شوند، می‌تواند به پیشگیری از ایجاد یا پیشرفت بیماری کمک کند.
عوامل ژنتیکی
فقط ۱۵ تا ۲۵ درصد از بیماران پارکینسونی سابقه مثبت خانوادگی دارند. ثابت شده که افراد با سابقه مثبت خانوادگی یعنی داشتن یکی از والدین یا خواهر و برادر مبتلا به بیماری پارکینسون فقط ۴ تا ۹ درصد بیش از دیگران احتمال دارد به این بیماری مبتلا شوند. به عبارت دیگر عامل ژنتیک عامل مهمی نیست.
در برخی از موارد یک جهش ژنی می‌تواند سبب بروز این بیماری شود و چنین افرادی که به دنبال جهش ژن، پارکینسون می‌گیرند معمولا جوان‌اند.
عوامل محیطی
برخی از دانشمندان معتقدند که این بیماری می‌تواند در اثر مواجهه با سمی در محیط زندگی یا به دنبال آسیبی بر بدن رخ دهد. از عوامل احتمالی محیطی، زندگی در روستاها، خوردن آب چاه، منگنز و حشره‌کش‌ها هستند.
برخی مطالعه‌ها نشان داده‌اند که مواجهه‌ی درازمدت با برخی مواد شیمیایی مثلا در محل کار می‌تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد. موادی مثل عامل پرتقالی رنگ از گیاه‌کش‌های سمی که در جنگ ویتنام استفاده شد و برخی مواد شیمیایی‌ای که در کارخانه‌ها استفاده می شوند نیز به بروز پارکینسون انجامیده‌اند.
سم مصنوعی‌ای به نام ام‌پی‌تی‌پی هم می‌تواند پارکینسون فوری و دائمی ایجاد کند. این ماده در دهه‌ی ۱۹۸۰ در بدن کسانی پیدا شد که فرم مصنوعی هروئین را به بدن‌شان تزریق کرده بودند. البته امروزه این نوع پارکینسون نادر است.
ناگفته نماند که یک بار مواجهه با سموم محیط زیست هرگز به بیماری پارکینسون نمی‌انجامد و حتا گاهی عامل محیط زیست به‌تنهایی نمی‌تواند سبب بروز این بیماری شود.
پیشرفت بیماری
همان‌طور که علائم بیماری از فردی به فرد دیگر تا اندازه‌ای فرق می‌کند، پیشرفت بیماری هم در هر فرد با دیگری متفاوت است. روی‌هم‌رفته پارکینسون بیماری‌ست مزمن که سیری آهسته دارد و از بیماری‌های کشنده به‌حساب نمی‌آید.
ـ پیشرفت علائم بیماری در افراد متفاوت فرق می‌کند.
ـ برخی از علائم بیماری بسته به این‌که فرد در طول روز چه کارهایی انجام می‌دهد، آزاردهنده‌ترند.
ـ در برخی سال‌ها علائم خفیف است و در برخی رشد علائم حرکتی سریع است.
ـ بعضی از علائمی چون افسردگی و خستگی بیش از مشکلات حرکتی اذیت می‌شوند.
درمان بیماری پارکینسون
درمان این بیماری، درمان علائم آن است و متاسفانه هنوز هیچ‌کدام از داروها نتوانسته بر عوامل ایجاد بیماری اثر بگذارد و جلو پیشرفت آن را بگیرد. این بیماران ناچارند برای کنترل علائم از داروهای گوناگون استفاده کنند. به همین دلیل شناخت داروها و برنامه‌ی مناسب مصرف دارو می‌تواند بر مهار علائم اثر خوبی داشته باشد.
* اکرم پدرام نیا، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و پزشک ایرانی ساکن تورنتو ـ کانادا و از همکاران تحریریه ی شهروند است.
www.stayhomeseniorcare.ca
