شهروند ۱۲۲۶ پنجشنبه ۲۳ اپریل ۲۰۰۹
سایه روشن‌های بحران مالی در دوبی
ارائه تصویری روشن از اوضاع اقتصادی امیرنشین دوبی دشوار است. گزارش‌های رسمی از قد برافراشتن دوباره بازار خبر می‌دهند، اما بر زندگی روزمره، هراس گسترش بیکاری و فرار بیشتر سرمایه‌ها سایه افکنده است.
مثل گذشته، به طور متوسط هر سه دقیقه یکبار، یک هواپیمای مسافربری یا در فرودگاه بین المللی دوبی بر باند می‌نشیند و یا این فرودگاه را ترک می‌کند. دوبی، در حال تهیه مقدمات ایجاد شرکت‌هوائی Dubai Fly با پروازهای ارزان است تا بتواند مسافران بیشتری را از کشورهای همسایه جذب کند. فاز نخست متروی این امیرنشین هم قرار است روز نهم سپتامبر امسال گشایش یابد. فاز نخست متروی هوائی، با ۵۲ کیلومتر طول و ۴۰ ایستگاه مدرن و مجهز به تهویه مطبوع، فرودگاه بین‌المللی فعلی را به مهمترین مناطق شهر و سرانجام به فرودگاه بین‌المللی “المکتوم” در منطقه جبل‌علی وصل خواهد کرد.
میان سایه روشن‌ها
در بیان رسمی، همه چیز به گونه ای پیش می‌رود که انگار بحران مالی جهانی به دوبی راه نیافته است، اما رد پای بحران را در کاهش قدرت خرید، دهها هزار آپارتمان خالی و هزاران اتومبیل رها شده به خوبی می‌توان یافت. روزنامه‌های محلی مثل “گلف نیوز” و “خلیج تایمز” و همچنین برخی از روزنامه‌های غربی، از قد برافراشتن دوباره اقتصاد بحران زده امارات متحده عربی می‌نویسند، اما برخی از روزنامه‌های خارجی نیز، تصویرهائی تیره به دست می‌دهند. به عنوان نمونه، روزنامه انگلیسی گاردین در هفته نخست اپریل می‌نویسد: «اگر روند فعلی ادامه یابد، دوبی در آینده بار دیگر به صحرائی بی‌آب و علف تبدیل خواهد شد». اما “گلف نیوز” روز سوم اپریل تصویر شیخ محمد را هنگام بازدید از سدهای در دست ساختمان شرق دوبی چاپ می‌کند. در شرح این عکس می‌خوانیم: «شیخ محمد خواستار سرعت بخشیدن به کار ساختمان سدها شد. تعداد سدهای امارات متحده عربی تاکنون به ۱۱۴ واحد و ظرفیت ذخیره آب آن‌ها به ۱۱۸ میلیون متر مکعب رسیده است».
بحران مستغلات
در دوبی، هم نشانه های شدت یافتن بحران به چشم می‌خورند و هم نشانه های موفقیت مهار تدریجی آن. همه جا صحبت از فرار هزاران خارجی است که با استفاده از وام‌های بانکی خانه و آپارتمان خریده اند و حالا به علت به هم خوردن توازن بازار، قادر به انجام تعهدات خود نیستند. “نازنین” کارمند بخش حقوقی یکی از شرکت‌های بزرگ ساختمانی تعریف می‌کند که شرکت هر آپارتمانی را که پرداخت قسط آن سه ماه به تاخیر بیافتد، ضبط می‌کند و تمام پول‌هائی که خریدار تا امروز پرداخته سوخت می‌شود. می‌پرسم: « با این خانه‌های مصادره شده چه می‌کنند»؟ نازنین می‌گوید: «شرکت امیدوار است که بحران اقتصادی برطرف شود و بعدا بتواند این خانه‌ها را به قیمت بهتر از امروز بفروشد».
دامون پویا راد، صاحب و مدیر ایرانی یک شرکت آلمانی مستقر در دوبی معتقد است که دولت حتما باید مشوق‌هائی برای ماندن خارجیان پیدا کند. در غیر این‌صورت، به دلیل عرضه بالا و تقاضای کم، نرخ واحدهای ساختمانی همچنان کاهش خواهد یافت و سرمایه‌گذاران بیشتری ورشکست خواهند شد. نرخ خرید و اجاره آپارتمان، در ماه‌های اخیر دست کم ۳۰ درصد کاهش یافته است. پویا راد، در عین حال با اشاره به افزایش دوباره ارزش سهام کنسرن عظیم “النخیل” می‌گوید: «به نظر می‌رسد ورق به زودی برخواهد گشت». النخیل، سازنده مهمترین برج‌ها، مراکز فروش و جزایر مصنوعی دوبی است. پویا راد می‌گوید: «در آغاز بحران مالی جهانی، ارزش سهام شرکت النخیل ۵۰ درصد سقوط کرد، اما این روزها به ۹۲ درصد ارزش پیشین خود بازگشته است».
امید واهی؟ یا چشم‌انداز واقعی
اما بحران به راستی برطرف خواهد شد؟ همه جا گفته می‌شود که ظرف سه ماه گذشته ۲۰۰ هزار هندی و پاکستانی و حدود ۹۰ هزار لبنانی کار خود را از دست داده و خاک دوبی را ترک کرده‌اند. بین ۵۰ تا ۸۰ هزار نفر دیگر بیکار شده اند و فقط منتظر تعطیلات تابستانی مدارس هستند تا با فرزندانشان خاک دوبی را ترک کنند. در چنین اوضاعی، تصویرهای خوش‌بینانه، تنها در روزنامه های محلی منعکس نمی‌شوند. برخلاف گزارش مأیوس کننده گاردین، روزنامه سوئیسی نویه تسورشه تسایتونگ، روز هفتم اپریل گزارش می‌دهد که شرکت خدمات هوائی دوبی توانسته است یک میلیارد دلار از بدهی‌های خود را به موقع بازپرداخت کند. ۶۰۰ میلیون دلار از این رقم را، بانک‌های محلی و بین‌المللی به شرکت خدمات هوائی وام داده‌اند. شرکت آب و برق دوبی نیز، ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار از بدهی‌های خود را با استفاده از وام‌های ۱۸ موسسه مالی داخلی و خارجی بازپرداخت کرده است.
بازپرداخت بدهی‌ها، دست کم تا سررسیدن موعد بازپرداخت وام‌های تازه، اعتبار دوبی را در بازار مالی جهان حفظ می‌کند. این امر می‌تواند از ترس سرمایه‌گذاران بکاهد و بازار دوبی را بار دیگر تکان دهد. آنچه این روزها به چشم می‌توان دید، کسادی شدید کسب و کار در مراکز فروش فوق العاده بزرگ و مدرن دوبی است. جاذبه‌های استثنائی و هوای خنک و مطبوع این مراکز، مردم را به خود جلب می‌کند، اما به ندرت کسی برای خرید دست به جیب می‌برد.
سانسور خبرهای بد
اقتصاددانان می‌گویند: ۵۰ درصد اقتصاد روانشناسی است. برای جلوگیری از آثار روانی مخرب‌تر بحران اقتصادی، دولت به روزنامه‌ها، دفاتر خبرگزاری‌ها، مدیران دولتی و حتی بخش خصوصی دستور اکید داده است که از انتشار اخبار مربوط به دشواری‌های بزرگ اقتصادی خودداری کنند. به این دلیل، بازار شایعات در کوچه و خیابان و بازار به اندازه هوای دوبی که این روزها به ۳۷ درجه رسیده داغ است. از جمله همه‌جا می‌شنوم که سرپیچی از دستور دولت در زمینه خودداری از پخش خبرهای بد اقتصادی به جریمه نقدی سنگین و حتی زندان منتهی خواهد شد. در عمل، هنگامی که تلاش‌هایم برای گفت‌وگو با مدیران چند بنگاه معاملات ملکی و مسئولان شورای بازرگانان ایرانی بی‌نتیجه می‌ماند، درمی‌یابم که به هرحال ترس بر همه جا سایه افکنده است.
روز شنبه یازدهم اپریل، دو روز پیش از آن که خاک دوبی را ترک کنم، یک کارمند بانک خبر می‌دهد که دولت ده میلیارد دلار اوراق قرضه چهارساله آماده فروش کرده است.بهره این اوراق قرضه، ۳۸ درصد برای چهار سال خواهد بود که حدود دو برابر بهره مترادف اوراق بهادار تضمین شده است.
توریسم، جایگزین نفت
در دهه نود میلادی پیش‌بینی شد که ذخائر نفت امارات متحده عربی در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ پایان خواهد یافت. از همان زمان، رهبران دوبی با استفاده از درآمدهای نفتی، صنعت گردشگری را به یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد خود تبدیل کردند. شیخ محمد بن راشد آل‌مکتوم نخست وزیر فعلی امارات متحده و امیر دوبی، در پیشبرد این طرح نقشی بنیادی داشت. اکنون، تنها ۷ درصد درآمد ناخالص ملی دوبی از محل فروش نفت تامین می‌شود، اما درآمد ناشی از توریسم به یک چهارم تولید ناخالص ملی رسیده است. این سهم، براساس برنامه درازمدت دولت دوبی باید تا سال ۲۰۱۵ دو برابر شود. در سال ۲۰۰۷ میلادی، تعداد گردشگران دوبی به ۸ میلیون نفر رسید. هدف رهبران دوبی آن است که این رقم را تا سال ۲۰۱۵ به ۱۵ میلیون نفر برسانند.
راه اندازی پروازهای ارزان و متروی کاملا خودکار، دو طرحی است که باید از یک سو به جذب گردشگران بیشتر کمک کند و از سوی دیگر گره کور ترافیک دوبی را بگشاید.
پروازهای ارزان دوبی فلای
شیخ احمد بن سعید آل‌مکتوم سرپرست شرکت دوبی فلای در ماه مارس سال ۲۰۰۸ میلادی ۵۶ بوئینگ ۷۳۷ و ۸۰۰ به آمریکا سفارش داد. در آن زمان، هنوز نشانه‌های بحران مالی در دوبی آشکار نشده بود. اما اظهارات شیخ نشان می‌داد که می‌داند برای همیشه نمی‌توان تنها به توریست‌های پولدار متکی بود و باید راه را برای گردشگران کم درآمد نیز هموار ساخت. بهای جت‌ها ۴ میلیارد دلار بود. شیخ احمد پس از امضای قرارداد گفت: «هسته مرکزی فعالیت شرکت دوبی فلای ایجاد پروازهای ارزان و کارآمد است و هواپیماهائی که سفارش داده‌ایم، کاملا متناسب برای این هدف هستند».
توریسم و مشکل ترافیک
ترافیک، در حال حاضر یکی از بزرگترین مشکلات دوبی است. بیشتر اتوبان‌ها و شاهراه‌های جدید دوبی شش باندی هستند، اما ظرف دو هفته‌ای که در دوبی اقامت دارم، هربار که گذارم به مناطق قدیمی مثل الخور، سوق الذهب، یا کرامر می‌افتد، شاهد راهبندان‌های طولانی و بوق زدن‌های ممتد رانندگان هستم. این محله‌ها، از قضا به خاطر وجود بازارهای عطاران، پارچه فروشان، طلا فروشان و فروشگاه‌های بی‌شماری که انواع مارک‌های جعلی را به قیمت ارزان عرضه می‌کنند، همانقدر برای توریست‌ها جذابیت دارند که دیدنی‌های مدرنی مثل برج العرب، پارک جمیره، جمیره بیچ و مراکز فروش بزرگ و مدرن.
اگر به رغم بحران مالی جهانی مهندسان متروی دوبی بتوانند به تعهدی که در ماه مارچ سال گذشته سپردند عمل کنند، از ماه سپتامبر امسال این مشکل با بهره برداری از فاز نخست مترو تا حد زیادی حل خواهد شد. دوبی دارای یک شبکه اتوبوسرانی گسترده است. ایستگاه‌های اتوبوس، حتی به تهویه مطبوع نیز مجهز هستند، اما استفاده از این شبکه برای توریست‌ها عملی نیست. در بیشتر ایستگاه‌ها، برنامه و مسیر حرکت اتوبوس‌ها نصب نشده است. به این دلیل، توریست‌ها، در حال حاضر تنها به وسیله تاکسی جا به جا می‌شوند.
وصل دو فرودگاه
فاز نخست مترو، که به خط قرمز معروف است، با درازای ۵۲ کیلومتر، جبل علی را به فرودگاه بین‌المللی فعلی وصل می‌کند. فرودگاه بین‌المللی آل‌مکتوم نیز در جبل علی ساخته می‌شود. به این ترتیب، خط قرمز، نه تنها دو فرودگاه را به هم وصل خواهد کرد، بلکه وسیله ارتباطی سریع و مناسبی برای بازدید از مهمترین دیدنی‌های دوبی خواهد بود. فاز دوم مترو (خط سبز) و فاز سوم آن (خط آبی) قرار است در سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ آماده بهره‌برداری شوند. متروی دوبی، که تنها متروی بدون راننده سراسر جهان است، براساس وعده‌ها، می بایست در سال ۲۰۲۰ کامل شود و در آن زمان روزانه یک میلیون و دویست هزار مسافر را جا‌به‌جا کند. جمعیت دوبی، در سال ۲۰۰۷ اندکی بیش از یک و نیم میلیون نفر بود. تا قبل از بحران مالی جهانی، پیش بینی می‌شد که تعداد ساکنان این امیرنشین تا سال ۲۰۲۰ به ۹ تا ۱۰ میلیون نفر برسد، اما ظرف شش ماه گذشته، حدود ۳۰۰ هزار نفر از خارجیان مقیم دوبی این سرزمین را ترک کردند.
