نشست هشتاد و سوم کانون کتاب تورنتو در سالن شهرداری نورت یورک، این ماه، روز جمعه سیزدهم دسامبر، به بررسی فیلم مستند “علف، نبرد یک ملت برای زندگی”، اختصاص داشت. سخنران این نشست، دکتر بهمن مقصودلو، پژوهشگر، منتقد، نویسنده، تهیه کننده و فیلمساز برجسته ی ایرانی مقیم نیویورک بود.
او که در کارنامه فیلم شناسی خود در یک بازه ی زمانی چهل ساله، صاحب شانزده اثر در زمینه های تهیه کنندگی، کارگردانی و بازیگری است، بدون شک یکی از شاخص ترین های سینمای مستند ایران است. او همچنین صاحب چندین کتاب ـ بیشتر پژوهشی ـ در زمینه های سینما، هنر و اشخاص ادبی ـ هنری ایران می باشد. کتاب “علف، داستان های شگفت و ناگفته” از او، پژوهشی جامع بر روی یکی از آثار ماندگار سینمای صامت جهان به نام “علف، نبرد یک ملت برای زندگی” است که به دو زبان انگلیسی و فارسی به چاپ رسیده.
دکتر بهمن مقصودلو در سخنرانی کانون کتاب تورنتو
در ابتدا سعید حریری از همراهان کانون کتاب تورنتو، به معرفی کوتاهی از بهمن مقصودلو، کتاب او و همینطور فیلم مورد نظر پرداخت. او در مورد کتاب اشاره کرد: “درمورد این کتاب متخصصان کار سینما، نقدهای بسیار جالبی نوشته اند، از جمله دکتر کاووسی در مورد این کتاب در شماره ۴۵۲ مجله ی فیلم می نویسد: “کار پر زحمت چند ساله ی بهمن مقصودلو را در تدارک کتاب علف، مهمتر از صدا و موزیک و گفتارگذاری روی این فیلم دیدم، چرا که این کارها مربوط می شود به بدنه ی خود فیلم و تاثیر چندان مهم در بیشتر شناختنش نمی گذارد. مولف کتاب توانسته نام این مستند شکوهمند را از تاریکی فراموشی زمان بیرون آورد و نسخه ی فارسی آن را در دسترس دوست داران ایرانی سینمای مستند قرار دهد و نسخه ی انگلیسی اش را به سینما دوستان جهان که این مستند را که آنگونه که باید نمی شناختند و تنها نامی از آن شنیده بودند عرضه کند. سینما و دوستدارانش تلاش دشوار و پیگیر این مولف را در خدمت بزرگش، گرامی می دارند و سپاس می گذارند.”
او در ادامه به معرفی آثار سینمایی دکتر مقصودلو پرداخت. سپس دکتر مقصودلو پیش از نمایش فیلم توضیحاتی را در مورد فیلم عنوان کرد. او در ابتدا درباره اهمیت این فیلم گفت:
“علف در ۱۹۲۴ در ایران فیلم برداری شد، در ۱۹۲۵ در سینماهای آمریکا توسط کمپانی پارامونت به نمایش درآمد. این فیلم توسط مورخین و منتقدین سینمای جهان، دومین فیلم مستند بلند مهم صامت تاریخ سینما شناخته شده، در ۱۹۸۸ کنگره ی آمریکا قانونی گذراند که فیلم های مهم سینمای دنیا را برای آیندگان نگهداری کنند. این ها الزامن سینمایی یا مستند نیستند و هرگونه فیلمی را شامل می شوند. بودجه ای در اختیار گروهی قرار گرفت که در سال، ۲۵ فیلم انتخاب شود و فیلم علف، چهارصدمین فیلم انتخابی این گروه بود و با توجه به اینکه در دنیا صدها هزار فیلم ساخته شده، این انتخاب بسیار حائز اهمیت است.
از راست: ارنست بی شودساک، مارگارت هریسون، هرمان سی کوپر
دیگر اینکه این فیلم اولین فیلم بلند سینمایی است که در ایران ساخته شده درضمن این فیلم اولین رابطه ی فرهنگی و هنری آمریکا و ایران است و اولین تولید سینمایی آمریکا در ایران است و بسیاری از این اولین ها که فیلم را بسیار پر اهمیت می کند.
دکتر مقصودلو در مورد انگیزه ی نوشتن کتاب علف یادآور شد که در طی دوران تحصیل خود و بعد از آن متوجه می شود که اطلاعاتی که در مورد ساخت این فیلم و افراد دست اندرکار آن است بسیار کم است و با توجه به اهمیت فیلم، بر آن می شود که به عنوان وظیفه، کاری پژوهشی در مورد فیلم انجام دهد که نتیجه شش سال پژوهش، وقت و سفر به نقاط مختلف جهان کتابی است که تهیه شده و در حال ترجمه به دو زبان ایتالیایی و فرانسوی می باشد.
او در مورد سازندگان این فیلم که دو مرد و یک زن آمریکایی بودند به نام های “هرمان سی. کوپر”،”ارنست بی شودساک” و “مارگارت هریسون” توضیحاتی ارائه کرد و اینکه چگونه این سه به واسطه اتفاقاتی که برایشان در جنگ جهانی اول رخ می دهد با هم ملاقات کردند و نتیجه این آشنایی به ساخت فیلم انجامید. در کتاب او به طور مفصل به زندگی این سه و ماجراهایی که آنها را برای رسیدن به ساخت این فیلم پیوند داده پرداخته.
فیلم علف، درباره زندگی ایل بختیاری و شیوه ی کوچ این ایل است و مسایل و مشکلاتی که در طی این مسیر کوچ، ایل با آن مواجه می شود. شیوه زندگی که طبق اسناد تاریخ، هزار سال است که ادامه داشته. قسمت های اولیه فیلم در ترکیه و عراق فیلم برداری و تهیه شده که مسیر عبور این گروه فیلم سازی برای رسیدن به ایران است. در ایران این گروه سه نفره با رئیس ایل بختیاری صحبت و موافقتش را برای همراهی با ایل به هنگام کوچ جلب می کنند. ایلخان بزرگ بختیاری نیز آنها را همراه یکی از طوایف ایل بختیاری به این سفر می فرستد.
در طول فیلم ما خانم هریسون را در صحنه های مختلف در کنار ایل داریم ولی از دو مرد فیلمساز که کار فیلم برداری را انجام می دادند چیزی نمی بینیم. کمپانی پارامونت بعد از دیدن فیلم قسمتی را در استودیویی در نیویورک از دو کارگردان مرد این فیلم به اول فیلم اضافه می کند که ما حضور این دو نفر را در اول فیلم و به طور کوتاه می بینیم. در فیلم برای فهم بهتر، میان نوشته هایی اضافه شده که در بخش های مختلف فیلم، توضیحی در مورد صحنه ها ارائه می دهد که همین میان نوشته ها، مورد مخالفت خانم هریسون قرار گرفت که در نتیجه او کار سینما را کنار گذاشت.
در جریان نمایش فیلم دکتر مقصودلو توضیحاتی را در مورد صحنه های مختلف ارائه داد و در ضمن یادآور شد که این فیلم به صورت صامت بوده که در سال ۱۹۹۲ که تبدیل به VHS شده، توسط کمپانی توزیع کننده با استخدام سه ایرانی غلامحسین جنتی عطایی، کاوس شیرزادیان و امیرعلی وهاب زادگان بر روی آن موسیقی و صدا گذاری می شود.
این فیلم به شیوه ای باورنکردنی جدال ایل بختیاری را برای زندگی به تصویر می کشد و فارغ از ویژگی های برجسته سینمایی که درون خود دارد، بخصوص در زمینه فیلم برداری، نشانگر رنجی ست که کوچندگان ایل به خاطر شیوه ی زندگی شان برای ادامه ی زندگی متحمل می شدند. صحنه هایی که عبور هزاران هزار انسان و دام را از رودخانه ی کارون آنهم با کمترین امکانات نشان می دهد و یا صحنه های بالا رفتن از زردکوه و رسیدن به قله برای دسترسی به طرف دیگر کوه، باز کردن مسیر برفی با دیواره ای حدود یک متر با پای برهنه برای عبور ایل، اهمیت زنان و همراهی دوش به دوش آنان با مردان، سخت کوشی و زندگی دشوار برای کودکان و تعامل و همکاری همه جانبه انسانی برای رویارویی با شرایطی به غایت سخت در مصاف با طبیعت را پیش چشمان ما می گذارد.
بدون تردید می توان گفت که فیلم علف یک تاریخ تصویری بسیار مهم و ارزنده برای زندگی کوچ نشینی در ایران است؛ تاریخی که با یک پشتکار مسئولانه و پژوهشی تمام عیار توسط بهمن مقصودلو از آنچه او را می توانست حداقل در ایران ناشناس باقی بگذارد به نقطه ای با ثبات رساند و موقعیت آن را در حافظه ی سینمای ایران و جهان تثبیت کرد.
او با این تلاش دلسوزانه و متعهدانه در تهیه ی این کتاب، در کنار دستاوردهای قبلی ارزنده ی خود، بار دیگر جای خالی مهمی را در عرصه ی هنر و تاریخ ایران و سینمای جهان پر کرد.
