* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.

پیشگیری از تولید سنگ های کلیوی/بخش دوم و پایانی

 

پیشگیری بیشتر مربوط می شود به افرادی که قبلاً سنگ داشته اند. راهنمایی های زیر می تواند به پیشگیری کمک کند ولی بهتر است که با آزمایش هایی که در قسمت درمان های دارویی گفته می شود علل اصلی تولید سنگ مشخص شود:

هیدراتاسیون ـ یعنی رساندن مقدار کافی آب و مایعات به بدن بهترین وسیله پیشگیری است یعنی حداقل دو لیتر آب و سایر مایعات (مانند چای ـ قهوه ـ سوپ ـ آب میوه و غیره) ولی آب بهترین است. باید دانست که اگر شخصی کارهای سنگین یا ورزش طولانی می کند احتیاج بیشتری به آب دارد حداقل حدود ۳ لیتر در روز. همین طور در تابستان یا در مناطق گرمسیر احتیاج بیشتری به نوشیدن مایعات است. بهترین راه برای دانستن این که آیا به اندازه کافی مایع نوشیده شده یا نه رنگ ادرار است. ادرار باید بی رنگ و یا زرد کم رنگ باشد مگر در نزد کسانی که مکمل ویتامین B مصرف می کنند که به طور موقت ادرار زرد پررنگ خواهد بود.

متخصصان کلینیک مایو به کسانی که قبلاً تجربه سنگ کلیه داشته اند پیشنهاد می کنند که روزانه یک لیوان لیموناد تهیه شده در منزل بنوشند زیرا لیمو باعث می شود که مقدار سیترات یعنی عاملی که به پیشگیری از سنگ کلیه کمک می کند، می تواند از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری کند. ـ مطالعات زیادی نشان داده که آب پرتقال، گوجه فرنگی و لیمو ترش که حاوی مقدار زیادی سیترات هستند می توانند از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری کنند. هم چنین چند مطالعه نشان داده که کم کردن مصرف نوشابه های گازدار شیرین به کم شدن میزان کولیک نفرتیک کمک می کند.

باید توجه داشت که بهتر است از نوشیدن آب گرپ فروت (پاپلیموس) خودداری شود، زیرا دو مطالعه اپیدمیولوژیک در سال های ۱۹۹۰ نشان داده که نوشیدن ۲۴۰ میلی لیتر (یک فنجان) آب گرپ فروت باعث برگشت سنگ می شود. با این که دو مطالعه کافی نیست و در این باره شک وجود دارد باز بهتر است که افرادی که قبلاً دچار سنگ بوده اند از نوشیدن آن خودداری کنند.

kidney

تغذیه

ـ باید مصرف غذاهای سرشار از اکسالات را کم کرد. کسانی که از سنگ های حاوی اکسالات کلسیم رنج برده اند باید این غذاها را مصرف نکنند یا کم کنند مانند اسفناج، ریواس، چغندر، بادام زمینی، شکلات، چای، جوانه گندم، سیب زمینی شیرین و سویا و بهتر است با یک متخصص تغذیه مشورت کنند.

ـ غذاهای کلسیم دار ـ خوردن غذاهای سرشار از کلسیم به محافظت از سنگ در کلیه کمک می کند، البته بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کرد تا از حد لازم بیشتر نشود.

ـ خوردن غذاهای سرشار از پتاسیم ـ پتاسیم از دفع کلسیم جلوگیری می کند و بهترین راه برای دریافت پتاسیم خوردن میوه ها و سبزی جات است مخصوصاً سیب زمینی با پوست، طالبی، آووکادو، لوبیای لیما و موز.

ـ خوردن فیبر به اندازه کافی ـ سبوس منبع بسیار خوبی از فیبرهای غیر قابل حل می باشد که میزان جذب کلسیم را در روده کم می کند و در نتیجه میزان کلسیم در ادرار کم می شود.

ـ داروها ـ برای پیشگیری از تولید دوباره سنگ ها پزشک می تواند داروها یا مکمل هایی که بستگی به نوع سنگ دارند تجویز کند.

ـ در مصرف بعضی از مکمل ها دقت بیشتری داشته باشید.

مصرف طولانی مقدار بالای ویتامین D می تواند باعث تولید سنگ های کلیوی بشود و بهتر است قبل از مصرف آن با پزشک مشورت شود، زیرا روی میزان کلسیم خون اثر می گذارد.

همین طور مصرف طولانی ویتامین C به مقدار زیاد به تولید سنگ های کلیوی کمک می کند، زیرا ویتامین C در بدن تبدیل به اکسالات می شود. طبق یک مطالعه سنتز که در سال ۲۰۰۵ چاپ شده مصرف این ویتامین تا دو گرم در روز در چند قسمت هیچ خطری برای تولید سنگ نداشته ولی یک مطالعه دیگر که به مدت ۱۴ سال بر روی ۴۵۰۰۰ مرد انجام شده نشان داده که مصرف یک گرم ویتامین C احتمال دچار شدن به سنگ را کمی زیاد می کند. میزان احتیاج به ویتامین C روزانه ۹۰ میلی گرم برای یک مرد غیرسیگاری است مقدار تجویز شده به عنوان آنتی اکسیدان ۵۰۰ میلی گرم در روز می باشد.

درمان های دارویی سنگ های کلیوی

درمان بستگی به جواب آزمایشات مختلفی که پزشک درخواست می کند دارد، این آزمایشات عبارتند از:

ـ آزمایش ادرار برای وجود خون و کریستال ها در ادرار و میزان PH آن.

ـ آزمایش خون برای مشخص شدن فعالیت های کلیه و اینکه آیا یک مشکل متابولیک وجود دارد.

ـ یک تومو دانسیتومتری کلیه ها، حالب ها و مثانه وجود اکثر سنگ ها را نشان می دهد.

وقتی دردها شدید نیست نوشیدن آب بهترین داروی اولیه برای درمان سنگها است و وقتی دردها شدید است اگر به مقدار زیاد آب نوشیده شود درد را شدیدتر می کند. اکثر سنگ ها مخصوصاً آنهایی که قطرشان از ۵ میلی متر کمتر باشد در حدود ۶ هفته بعد از به وجود آمدنشان به خودی خود دفع می شوند، مخصوصاً اگر شخص مقدار زیادی آب بنوشد. در این مواقع پزشک نوشیدن روزانه ۳ لیتر آب یا مایعات دیگر را تجویز می کند.

کولیک نفرتیک به شدت دردناک است و درد را باید درمان کرد مخصوصاً اگر چند ساعت طول بکشد. آنتی انفلاماتوارهای غیر استروئیدی یا مُرفین و مشابه آن از طریق سیاهرگ در بیمارستان در هنگام کریز تجویز می شود. اگر دردها شدید نیست بیمار تحت کنترل پزشکی می تواند در منزل استراحت کند و از داروهای ضددرد مانند تایلنول استفاده کند تا سنگ دفع شود.

اگر سنگ ها بر اثر وجود باکتری ها تولید شده اند بسیار مهم است که عفونت ادراری درمان شود و بعد عواملی که باعث تولید عفونت می شوند و رفع آنها.

اگر سنگ ها خیلی بزرگ باشند (بزرگتر از ۱۰ میلی متر، اگر درد حتی با داروهای ضد درد قابل تحمل نیست و عفونت یا خونریزی مداوم وجود دارد) سنگ را باید خُرد کرد و یا با یکی از تکنیک های زیر عمل کرد.

خُرد کردن سنگ ها از خارج از بدن توسط امواج شوک دهنده ـ امواج اولتراسون مستقیماً روی سنگ تابیده می شوند و باعث خرد شدن آن می شوند که می توانند توسط دستگاه ادراری دفع شوند.

Nephrolithotomie Percutanee : از این تکنیک برای سنگ های خیلی بزرگ و یا سنگ هایی که نشود از خارج خرد کرد، استفاده می شود. پزشک سوراخ کوچکی در پشت بیمار ایجاد کرده و نفروسکوپ را که لوله باریکی است در داخل کلیه نصب می کند و توسط آن داخل کلیه را دیده و سنگ ها را بیرون می آورد و اگر سنگ ها خیلی بزرگ باشند آنها را به کمک لیزر یا انرژی الکتریک خرد کرده بیرون می آورند. معمولاً بیمار چند روز در بیمارستان نگهداشته  می شود.

اوره ترو اسکوپUreteroscopieـ این عمل برای در آوردن سنگ هایی که در حالب گیر کرده اند به کار می رود و برای این کار از یک سوند که اوره ترو اسکوپ نام دارد از مجرای خارجی ادرار و از طریق مثانه به حالب رفته و سنگ را خرد کرده یا درسته بیرون می آورند. این تکنیک می تواند به حالب ها صدمه بزند. استفاده از داروهای ضد درد و ضد اسپاسم برای رفع درد مفید واقع می شوند.

طب مکمل

برای پیشگیری:

منیزیوم ـ چون منیزیوم باعث حل شدن کلسیم در ادرار می شود احتمال این که به پیشگیری از تولید سنگ کمک بکند زیاد است. هم چنین باعث می شود که اکسالات کمتری در روده جذب بشود. یک مطالعه سنتر چاپ شده در ۲۰۰۵ نشان داده که اکسید و هیدروکسید منیزیوم به علت کم جذب بودن آنها نتایج مختلفی داشته ولی یک مطالعه کلینیکی بر روی ۶۷ بیمار نشان داده که مخلوط پتاسیم و منیزیم به صورت سیترات خیلی موثرتر از دارو برای عدم بازگشت سنگ ها بوده این مطالعه سه سال ادامه داشته است.

تخمه کدو ـ به نظر می رسد که غلظت موادی را که باعث تولید سنگ می شود در ادرار کم می کند و غلظت موادی که باعث جلوگیری از تولید سنگ می شوند زیاد می کند. دو مطالعه در تایلند بر روی کودکان و نوجوانان که روزانه مقداری تخم کدو می خوردند این موضوع را نشان داده.

روغن ماهی ـ چند مطالعه اولیه نشان داده که روغن ماهی و روغن Onagre به پیشگیری کمک می کند. در سال ۲۰۰۱ یک مطالعه کنترل نشده بر روی ۸۸ بیمار که دچار سنگ های کلسیمی شده بودند و روزانه ۱۸۰۰ میلی گرم روغن ماهی به مدت ۳ تا ۱۸ ماه خورده بودند نشان داد که میزان کلسیم ادرار آنها کم شده بوده ولی دو مطالعه اپیدمیولوژیک هزاران زن و مرد هیچ رابطه ای بین اسیدهای چرب در غذاها و امکان تولید سنگ را نشان نداده.

ویتامینB ـ طبق یک مطالعه اپیدمیولوژیک بسیار بزرگ بر روی هشتاد هزار پرستار عضو Nurses health Study ویتامین B6 پیریدوکسین که توسط غذا یا مکمل یا هر دو وارد بدن شده باشد احتمال رنج بردن از سنگ کلیه را نزد زنان کم می کند ولی روی مردها اثر ندارد. این ویتامین مانند منیزیوم کمک می کند که اکسالات کلسیم در حالت محلول باقی بماند و رسوب نکند.

مارچوبه، گزنه، جعفری، گل قاصدک گیاهانی هستند که قادرند میزان ادرار را زیاد کنند و کمیسیون E آنها را به عنوان پیشگیری کننده قبول دارد.

برای اطلاعات بیشتر به متخصص گیاهی مراجعه کنید.

برای درمان

طب سوزنی ـ طب سوزنی می تواند دردهای مربوط به کولیک نفرتیک را از بین برده و به کم شدن استرس و نگرانی قبل از درمان با شکستن سنگ توسط اولتراسون کمک کند. مطالعه ای بر روی ۵۶ بیمار نشان داده که آنهایی که از طب سوزنی استفاده کرده بودند، در موقع شکستن سنگ نگرانی کمتری داشتند و بعد از عمل احتیاج کمتری به داروهای ضد درد داشتند تا کسانی که دارویی گرفته بودند.

ـ برای مصرف گزنه و جعفری و دیگر گیاهان درمان کننده باید با متخصص گیاه درمانی مشورت شود.

طب چینی ـ یک داروی تهیه شده مطابق داروسازی طب چینی وجود دارد که تا به حال هیچ مطالع علمی بر روی آن انجام نشده است.

**عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است