فوتبال در ایران/سیدعلی پورحسینی

دوره سوم:  از سال ۱۳۲۱ تا سال ۱۳۴۳ –دوران بلوغ فوتبال

از این مقطع فوتبال ایران علاوه بر صحنه داخلی حضوری فعال در مسابقات برون مرزی پیدا می‌کند و این امر تا سال ها تنها دربرگیرنده مسابقات تیم ملی بود تا اینکه از اواخر دهه ۱۳۴۰ تیم های باشگاهی نیز فعالیت های برون مرزی پیدا کردند. به همین دلیل از این مقطع به بعد فوتبال ایران را در دو بُعد درون مرزی (فوتبال داخلی) و برون مرزی (فوتبال خارجی) دنبال می‌کنیم.

 

فوتبال برون مرزی (فوتبال خارجی)  – تیم ملی

وقایع سیاسی سال ۱۳۲۰ کشور را در همه زمینه‌ها دچار تغییر و تحول و دگرگونی کرد به قسمی که  استعفای رضاشاه، اشغال کشور توسط نیروهای متفقین و موضوع آذربایجان و زمزمه‌های جدایی این بخش از کشور تمام امور را تحت‌الشعاع قرار داد. در این میان فوتبال نیز بی‌نصیب نماند. تیم ملی فوتبال که برای انجام نخستین دیدار بین‌المللی به افغانستان رفته بود در ساعات پیش از مسابقه از اشغال کشور توسط متفقین مطلع شد و بازیکنان تحت تاثیر این واقعه قرار گرفتند با این حال این مسابقه در حضور محمدظاهرشاه پادشاه افغانستان و ۱۰ هزار نفر تماشاگر افغانی انجام شد و دو تیم در پایان به تساوی بدون گل رسیدند. بازیکنان نام آشنا در این مسابقه عبارت بودند از: فتح‌الله مین باشیان، احمد گلبو، عباس فرزانگان، حسن گوشه، محمد انشا، عباس تنیده‌گر، احمد خطیبی، اکبر حیدری (معروف به اکبر طوفان)، عبدالله سعیدی (معروف به عبدالله کوهستانی)، آرتوش آساطوریان، محمد مهاجر و آرتین.

با فروکش کردن التهاب ها در سال ۱۳۲۵ فدراسیون فوتبال کشور تشکیل شد و به عضویت فدراسیون بین‌المللی فوتبال درآمد و تیم ایران در مسابقات المپیک ۱۹۴۸ لندن شرکت کرد. شش سال پس از رویارویی با همسایه شرقی (افغانستان) نوبت به صف‌آرایی در مقابل همسایگان غربی رسید. تیم ملی در سال ۱۳۲۶ در امجدیه به مصاف ترکیه رفت و با نتیجه ۳-۱ مغلوب شد. دکتر مسعود برومند زننده تک گل تیم ملی ایران بود.

قبل از حضور در بازی های آسیایی ۱۹۵۱ در دهلی، تیم ملی روز ۷ خرداد ۱۳۲۹ در استانبول با نتیجه تلخ  ۶-۱ مغلوب ترکیه  شد، اما  پیروزی ۵-۱ در مقابل پاکستان و ۴-۰ در مقابل افغانستان مرهمی بر ناکامی استانبول شد.

تیم ملی فوتبال در اسفندماه ۱۳۲۹ در چارچوب بازی های آسیایی ۴ بار قدم به میدان مسابقه گذاشت. در اولین دیدار تیم ملی روز ۱۳ اسفندماه رو در روی تیم ملی برمه قرار گرفت و با نتیجه ۲-۰ به پیروزی رسید. تیم ملی ژاپن ۳ روز بعد حریف تیم ملی ایران بود که دو تیم در وقت قانونی و اضافه نتوانستند گلی به ثمر برسانند. دو تیم ۴۸ ساعت بعد در مقابل هم صف‌آرایی کردند و تیم ملی ایران با پیروزی ۳-۲ به دیدار فینال راه یافت. با شکست ۱-۰ مقابل هند میزبان مسابقات تیم ملی دوم شد. بازیکنان نامدار تیم ملی در این مسابقه‌ها عبارت بودند از: امیر آقا حسینی، عارف قلی زاده، امیر عراقی، محمود بیاتی، مسعود برومند، حسین فکری و نادر افشار نادری.  درخشش تیم ملی فوتبال در دهلی زودگذر بود ضمن اینکه سالها مسابقه‌ای برگزار نکرد تا نوبت به بازی های آسیایی ۱۹۵۸ در ژاپن رسید. شکست سنگین ۵-۰ در روز ۵ خرداد ۱۳۳۷ مقابل کره جنوبی و ۴-۰ در مقابل اسراییل در روز ۷ خرداد ۱۳۳۷ پرونده ایران را در آن دوره از مسابقات بست.

هرازگاهی دیدارهای دوستانه با همسایگان برگزار می‌شد. رویارویی با پاکستان در کراچی پس از ۹۰ دقیقه با تساوی بدون گل خاتمه یافت. انجام دو بازی با عراق در تهران نقش خاصی داشت. دو تیم در بازی اول به تساوی ۱-۱ رسیدند، اما شکست در بازی دوم با توجه به شرایط سیاسی روز برای تیم ملی گران تمام شد. دست اندرکاران برای توجیه ناکامی لب به سخن گشودند. پرویز کوزه‌کنانی در این مورد گفت: “سالهاست که فاقد تیم ملی هستیم و علت آن بر همگان روشن است. به مقتضای زمان برای انجام تماس های خارجی عده‌ای را انتخاب و برابر خارجی ها قرار می‌دهیم… و این کار روی اصل همفکری و هماهنگی نیست. تیمی که برابر عراق بازی کرد تیم ملی واقعی نبود، بلکه تیم منتخب تهران بود.” حسین فکری مربی تیم ملی در این دیدار گفت: “تیم ایران مرکب از بازیکنان تهرانی و یک بازیکن اهوازی چند روزی گرد آمدند و برای مقابله با عراق تنها دو جلسه با هم تمرین کردند. بازیکنان ما با خوردن آبدوغ باید کارهای مشکل انجام دهند و این امر آنها را آزرده و رنجور می‌کند.”

محروم از حضور در جاکارتا، ناکامی در مسابقات دوستانه و شکست سنگین در مسابقات آسیایی ۱۹۵۸ دهلی باعث شد که یازیکنان تیم ملی با عزمی جزم خود را برای کسب موفقیت و حضور در مسابقات ۱۹۶۰ جام ملت های آسیا آماده کنند. بر این مبنا تیم ملی عازم کوچین در هندوستان و مسابقات انتخابی شد.

در آن زمان نحوه برگزاری مسابقات جام ملتها این گونه  بود که آسیا را به سه منطقه: شرقی، غربی و مرکزی تقسیم کرده بودند. از جمع تیم های حاضر در هر منطقه تیم سرگروه به عنوان نماینده آن بخش به دور نهایی صعود می کرد و همراه با تیم میزبان مسابقات دور نهایی با حضور ۴ تیم برگزار می‌شد.

گروه غرب آسیا را تیم های اسرائیل، هندوستان، پاکستان و ایران تشکیل دادند و مسابقات در کوچین هند انجام شد.  وسعت قاره آسیا و فاصله زیاد کشورها از یکدیگر از دیرباز مشکل آفرین بوده و حتی امروز علیرغم تسهیلات زیاد و انجام پروازهای متعدد مشکل پابرجاست. به همین دلیل قرار شد همه تیم ها در یک شهر گرد هم آمده و در همان محل مسابقات به صورت رفت و برگشت طبق روش  راند روبان (Round Ruban) برگزار شود. در این روش هر تیم با بقیه تیم ها دیدار می‌کند در نتیجه چهار تیم حاضر در هر دور ۶ بار به میدان می‌رود.

 

مسابقات انتخابی جام ملت های آسیا در گروه غرب آسیا

دیدار اول روز ۵ دسامبر ۱۹۵۹ بین دو تیم ایران و اسرائیل برگزار شد و تیم ملی ایران با گل های حجری (دقیقه ۴۹)، برمکی (دقیقه ۵۹) و دهداری (دقیقه ۶۵) ۳-۰ اسرائیل را شکست داد.

 دیدار دوم را روز ۷ دسامبر تیم های هند و پاکستان برگزار کردند که تیم هند مسابقه را ۱-۰ به نفع خود خاتمه داد.

دیدار سوم میان هندوستان و اسرائیل روز ۸ دسامبر انجام شد و تیم هندوستان با نتیجه ۳-۱ مغلوب شد.

دیدار چهارم روز ۹ دسامبر بین ایران و پاکستان انجام شد که شکست غیرمنتظره ۴-۱ به سود پاکستان رقم خورد. تنها گل ایران را در این دیدار حاجی مختار به ثمر رساند.

روز ۱۰ دسامبر در دیدار پنجم تیم های اسرائیل و پاکستان در مقابل هم صف آرایی کردند و تیم اسرائیل توانست مسابقه را با نتیجه ۲-۰ به سود خود خاتمه دهد.

دیدار ششم روز ۱۱ دسامبر بین ایران و هندوستان انجام شد و تیم میزبان با نتیجه ۳-۱ به پیروزی دست یافت. تنها گل تیم ملی ایران را پرویز دهداری (دقیقه ۶۳) به ثمر رساند.

دیدارهفتم روز ۱۲ دسامبر با رویارویی تیم های ملی ایران و اسرائیل انجام شد. دو تیم در پایان به تساوی ۱-۱ رسیدند. گل ایران را عباس حجری (دقیقه ۴۹) به ثمر رساند.

دیدار هشتم را تیم های ملی هندوستان و پاکستان روز ۱۳ دسامبر برگزار کردند و تیم ملی هندوستان ۱-۰ مغلوب شد.

در دیدار نهم تیم ملی ایران روز ۱۴ دسامبر به مصاف پاکستان رفت و برای جبران شکست قبل تیم پاکستان را با نتیجه مشابه  ۴-۱ در هم شکست. در این دیدار عباس حجری ۳ گل و کامبیز جمالی یک گل وارد دروازه تیم پاکستان کردند.

در دیدار دهم روز ۱۶ دسامبر تیم های ملی اسرائیل و هندوستان مقابل هم صف آرایی کردند و تیم اسرائیل موفق شد مسابقه را با نتیجه ۲-۱ به سود خود خاتمه دهد.

دیدار یازدهم را تیم های ملی اسرائیل و پاکستان  روز ۱۷ دسامبر انجام دادند و به تساوی ۲-۲ رسیدند.

آخرین دیدار این گروه دیدار دوم تیم ملی ایران در مقابل تیم ملی هندوستان روز ۱۸ دسامبر برگزار شد و تیم هندوستان تن به شکست ۲-۱ داد. هر دو گل ایران را در این دیدار پرویز دهداری وارد دروازه هندوستان کرد.

جدول دیدارهای انتخابی جام ملتهای منطقه غرب آسیا۱۹۶۰

 

علیرغم تلاش قابل ملاحظه بازیکنان تیم ملی امکان حضور در دور نهایی جام ملتهای آسیا در سال ۱۹۶۰ فراهم نشد. هنوز چند سالی باید صبر می‌کردیم تا بتوانیم خود را به عنوان یک مدعی در سطح قاره آسیا معرفی کنیم. این فرصت دو سال بعد در سال ۱۳۴۲ در جریان مسابقات انتخابی المپیک ۱۹۶۴ توکیو فراهم شد.

این مسابقات انتخابی را با شکست ۴-۱ پاکستان در تهران آغاز کردیم و علیرغم شکست ۱-۰ در بازی برگشت در پاکستان به دیدار عراق رفتیم و در شبی فراموش نشدنی این تیم را ۴-۰ شکست دادیم تا به نوعی انتقام شکستی را گرفته باشیم که مانع حضور تیم ملی در جاکارتا شده بود. بازی برگشت در بغداد با تساوی بدون گل به پایان رسید. اینک بایستی به مقابله با تیم ملی هندوستان می‌رفتیم.

روز جمعه ۱۷ خرداد ۱۳۴۳ مسابقه رفت در تهران برگزار شد. خیلی زود هیجان و اضطراب جای خود را به آرامش داد. حمید برمکی در دقیقه ۵ گل اول بازی را به ثمر رساند و در دهمین دقیقه حمید شیرزادگان زننده گل دوم بود. گل همایون بهزادی در اواسط نیمه دوم نتیجه نهایی مسابقه را ۳-۰ کرد تا تیم ملی با آرامش خاطر و حاشیه امنیت عازم دهلی شود. گل زودهنگام هندوستان اندکی تیم ملی را به احتیاط واداشت اما دو گل از همایون بهزادی آرامش را بر تیم ملی و مردمی حاکم کرد که گوش های خود را به رادیوها چسبانده بودند و به گزارش زنده رادیویی گوش می‌دادند. گل نیمه دوم حمید شیرزادگان حسن ختامی بود برای مسابقاتی که تیم ملی فوتبال را برای اولین بار راهی مسابقات المپیک کرد.

 * سیدعلی پورحسینی مترجم کتاب “راهنمای مربیگری و آموزش شگردهای فوتبال” برای فدراسیون فوتبال و مولف مجموعه ۴ جلدی آموزش سیستم ها در فوتبال است. مقالات و تحلیل های او در روزنامه جهان فوتبال، مجله دنیای ورزش و سایت زندگی فوتبال منتشر شده است.