این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
لوسمی و لنفوم Leucémie et Lymphome از سرطان های خون هستند. لوسمی از مغز استخوان شروع می شود که محل تولید سلول های خون است و لنفوم در سیستم لنفاتیک شروع می شود که با سیستم دفاعی بدن برای مقابله با بیماری ها همکاری می کند.
سرطان یک بیماری است که در سلول ها تولید می شود و باعث می شود که آنها رفتاری غیرطبیعی داشته باشند و به جای رشد کردن، انجام وظیفه، تولید مثل و مردن طبق یک سیکل طبیعی سلول های سرطانی به طور غیرقابل کنترل تقسیم می شوند و تولید مثل می کنند. وقتی که عضوی سرطانی می شود سلول های غیرطبیعی تولید غده می کنند ولی در لوسمی و لنفوم این طور نیست زیرا سلول های غیرطبیعی در خون، مغز استخوان و سیستم لنفاتیک گردش می کنند.
انواع لوسمی:
ـ لوسمی میلوئید حاد (LMA)
ـ لوسمی لنفوبلاستیک حاد (LLA)
ـ لوسمی میلوئید مزمن (LMC)
ـ لوسمی لنفوبلاستیک مزمن (LLC)
لوسمی حاد اگر درمان نشود سریعاً پیشرفت می کند در صورتی که در لوسمی مزمن پیشرفت بیماری آهسته تر از لوسمی حاد می باشد.
کلمه میلوئید نشان دهنده این است که سرطان در سلول های مغز استخوان تولید می شود که سازنده سلول ها و پلاکت های خون هستند، و کلمه لنفوبلاستیک نشان می دهد سرطان در سلول هایی که تولید لنفوسیت می کنند تولید می شود. لنفوسیت نوعی از گلبول های سفید است.
دو نوع مختلف لنفوم وجود دارد:
ـ لنفوم هاچکنین
لنفوم غیر هاچکنین
لنفوم هاچکنین یا بیماری هاچکنین به علت حضور سلول های Reed Sternberg با انواع دیگر لنفوم فرق می کند. این سلول های بزرگ سرطانی هستند که توسط دانشمندانی به نام های Reed و Sternberg کشف شده که نامشان را به این سلول ها داده اند.
لنفوم غیر هاچکنین یک سری مختلف لنفوم هستند که هر کدامشان دارای کاراکتر مخصوص به خودشان هستند.
طبق آمار کانادا بیش از صد و پنجاه هزار زن و مرد کانادایی در سال ۲۰۰۶ مبتلا به سرطان شده اند که بیش از چهار هزار نفر یعنی حدود سه درصد مبتلا به لوسمی و بیش از هفت هزار نفر یعنی کمی بیشتر از چهار و نیم درصد مبتلا به لنفوم شده اند. در حدود پنجاه درصد بیماران مبتلا به لوسمی به نوع لوسمی لنفوبلاستیک مزمن و بیست و پنج درصد لوسمی میلوئید حاد و دو نوع دیگر لوسمی یک درصد بیماران را تشکیل می داند.
لوسمی غیر هاچکنین هفت برابر بیشتر از لنفوم هاچکنین دیده شده است. خانم ها و آقایان هر دو به این سرطان ها مبتلا می شوند.
چه کسانی ممکن است مبتلا بشوند؟
لوسمی و لنفوم می توانند در هر سنی تولید شوند ولی لوسمی معمولاً بعد از ۶۰ سالگی و لنفوم بیشتر نزد آقایان دیده می شود.
هنوز عامل دقیق تولید بیماری مشخص نیست. عواملی ممکن است دخالت داشته باشند که در زیر توضیح می دهیم ولی ممکن است این بیماری ها بدون هیچ عامل مشخصی هم تولید شوند.
عواملی که امکان بیماری لوسمی را زیاد می کنند:
ـ سن بالا
ـ درمان های قبلی توسط رادیو تراپی و شیمی درمانی
ـ در معرض اشعه رادیواکتیو قرار گرفتن
ـ در معرض بعضی مواد شیمیایی مانند بنزن Benzene قرار گرفتن
ـ مصرف دخانیات
ـ بعضی بیماری ها و یا غیرطبیعی بودن مادرزادی مانند سندورم Down
ـ سابقه فامیلی
ـ بیماری های خونی مانند سندروم Myélodysplasigal
ـ عفونت های ویروسی قبلی مانند آلودگی به ویروس Lymphome humain در سلول های T (HTLV – ۱)
عواملی که امکان بیماری لنفوم هاچکنین را زیاد می کنند:
ـ آلودگی های قبلی به ویروس Epstein – Barr (مونو نوکلئوز)
ـ آلودگی به ویروس HIV (VIH)
ـ سابقه فامیلی به بیماری
عواملی که امکان بیماری لنفوم غیر هاچکنین را زیاد می کند:
ـ آقایان و سالمندان
ـ اشخاصی که داروهای ضعیف کننده سیستم دفاعی مصرف می کنند. مبتلایان به ویروس VIH و افرادی که دچار بیماری هایی هستند که خود سیستم دفاعی به بدن حمله می کنند.
ـ در معرض حشره کش ها قرار گرفتن
ـ درمان های قبلی توسط رادیوتراپی و شیمی درمانی
چگونگی پیشگیری از لوسمی و لنفوم
چون علت مبتلا شدن به این سرطان ها را نمی دانیم بسیار مشکل است که بدانیم چگونه می شود از آن پیشگیری کرد. البته باید در معرض عوامل خطر که گفته شد قرار نگرفت مثلاً مصرف دخانیات. باید در نظر داشت که اغلب کسانی که در معرض خطرات گفته شده قرار می گیرند، حتماً دچار بیماری های لوسمی و لنفوم نخواهند شد و کسانی که هیچ وقت در معرض خطرات بالا نبوده اند دچار یکی از این دو سرطان شده اند.
علائم و سیمپتوم های لوسمی و لنفوم:
علائم و سیمپتوم های سرطان خون مربوط به نوع بیماری است. در بیماری لوسمی علائم و سیمپتوم های بیماری حاد و مزمن با هم فرق دارند. در نوع حاد لوسمی (لنفوبلاستیک و میلوئید) بیماری به سرعت پیشرفت کرده و علائم سریعاً خود را نشان می دهند. وقتی که مقدار گلبول های سفید سالم کافی نیست بیماری نوتروپنی neutropénie نام دارد و بیمار بیشتر دچار عفونت خواهد شد و اگر کمبود گلبول قرمز داشته باشد امکان کم خونی (انمی) خواهد بود و کم خونی باعث خستگی شدید، رنگ پریدگی و تنگی نفس می شود. کمبود پلاکت های خونی باعث خونریزی های غیرمعمول می شود و Thrombocytopénie نام دارد و بیمار دچار ecchymoses می شود که در این بیماری لکه های آبی رنگ یا نقطه های قرمز یا بنفش در روی پوست مخصوصاً در روی بازوها و ساق پا تولید می شود. علائم عمومی دیگر لوسمی حاد عبارتند از:
ـ تب
ـ از دست دادن بی دلیل وزن بدن
ـ بی حالی و حس خوب نبودن حال
ـ تورم لثه ها
ـ عرق کردن شدید شبانه
ـ سردرد
ـ استفراغ
ـ اشکال در بینایی
ـ درد در استخوان ها و مفاصل
ـ تورم بی درد گانگیون های لنفاتیک
در مراحل اولیه یک لوسمی مزمن (هر دو نوع آن) امکان این هست که شخص هیچ علائمی را نداشته باشد و سلول های سرطانی کم و بیش فعالیت طبیعی داشته باشند و لوسمی مزمن معمولاً پس از یک آزمایش خون سالیانه تشخیص داده می شود و وقتی آثارش مشخص شد علائم اولیه سبک هستند و به تدریج پیشروی می کنند و می توانند همراه علائم زیر باشند:
ـ خستگی
ـ بی حالی و حس خوب نبودن حال
ـ بی اشتهایی
ـ از دست دادن بی دلیل وزن بدن
ـ عرق کردن شدید شبانه
ـ تورم بی درد گانگلیون های لنفاتیک
باید در نظر داشت که علائم عمومی لوسمی فقط نشان دهنده لوسمی نیست و اغلب می تواند بر اثر بیماری های دیگر مانند گریپ و انواع دیگر عفونت ها باشد.
برای لنفوم ها از هر نوعی که باشند علائم و سیمپتوم ها تقریباً شبیه همدیگرند، بزرگ شدن گانگلیون های لنفاوی در ناحیه گردن و زیر بغل از علائمی هستند که زیاد دیده می شوند. تنها تفاوتی که وجود دارد در لنفوم غیر هاچکنین یک گانگلیون متورم در کشاله ران و در لنفوم هاچکنین در سینه وجود دارد. چون در مراحل اولیه گانگلیون ها دردناک نیستند معمولاً در یک معاینه پزشکی به آن پی می برند.
سایر علائم عبارتند از:
ـ از دست دادن وزن بدن بدون دلیل
ـ تب
ـ عرق کردن شدید شبانه
ـ کمبود انرژی و خستگی
ـ خارش های پوستی
درست مانند بیماری لوسمی همین علائم را می توان در بیماری های دیگر مانند گریپ یا سایر عفونت ها داشت.
تشخیص
برای تشخیص بیماری های لوسمی و لنفوم باید از سلول های مشکوک به غیرطبیعی بودن نمونه برداری کنیم. برای لوسمی آزمایش روی سلول های خون و مغز استخوان و برای لنفوم به سلول هایی از گانگلیون های لنفاتیک احتیاج داریم.
برای تشخیص لوسمی اول از همه به یک هموگرام یا آزمایش خون که برای همه بیماری ها به کار می رود، احتیاج داریم که اگر تعداد گلبول های قرمز و سفید و پلاکت ها طبیعی نباشند و سلول های لوسمیک وجود داشته باشند آن وقت احتیاج به آزمایش مغز استخوان خواهیم داشت تا تشخیص مسلم شود و اگر چیزهای غیرطبیعی دیگری وجود دارد و نوع لوسمی مشخص شود برای این کار یک نمونه از مغز استخوان به کمک یک سوزن معمولاً از لگن خاصره در یک کلینیک یا بیمارستان برداشته می شود. بسیار مهم است که مشخص شود که لوسمی حاد است یا مزمن و لوسمی میلوئید است یا لنفوبلاستیک تا نوع درمان را پزشک انتخاب کند. بعد از این که تشخیص قطعی داده شد و نوع لوسمی مشخص شد باید نوع دوم آن مشخص شود که نوع سلول لوسمیک مشخص شود مثلاً در لوسمی لنفوبلاستیک حاد باید مشخص شود که لنفوسیت بیمار از نوع لنفوسیت B می باشد یا لنفوسیت T و درجه کامل بودن سلول ها. برای تشخیص لنفوم یک نمونه برداری از گانگلیون های لنفاتیک می شود و پزشک آزمایشات دیگری را برای بهتر فهمیدن نوع لنفوم و مشخص کردن محل سرطان در بدن و درجه پیشرفت آن لازم می داند که شامل آزمایشات خون، آزمایش مغز استخوان و یک آزمایش عکسبرداری توسط MRI برای این که بداند آیا سرطان به اعضاء و مناطق دیگر گسترش یافته یا نه.
ادامه دارد
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است
