پاریس این روزها شاهد برگزاری نمایشگاه «تاریخ تدوین نشده، ایران از۱۹۶۰ تا ۲۰۱۴» است که به همت موزه هنر مدرن از ۱۶ ماه می تا ۲۴ آگوست در این شهر به نمایش در آمده و پس از آن نیز قرار است به کشورهای دیگر اروپایی از جمله رم سفر کند.

Alkhas-S

تصویری کلی از بخش دوم نمایشگاه که نقاشی الخاص در سمت راست و در سمت چپ پوسترهای مربوط به دوران انقلاب است.

 

نام نمایشگاه

نام نمایشگاه از سنت سینمایی تدوین می آید، بدین معنی که داستان تاریخ معاصر ایران به صورت مواد خام «راش های سینمایی» است که هنوز تدوین نشده است و تاثیر متقابل هنرهای تصویری بر مبنای گرافیک، سینما، عکاسی، هنرهای نمایشی، کارتون با تبلیغات و تحرکات سیاسی و مذهبی مورد نظر است.

کانال مهم برای نمایش این دوره از تاریخ ایران از دید طراحان نمایشگاه آثار هنرمندان، فیلمسازان و شخصیت های فرهنگی است که نسبت به تاریخ ایران حساس بوده اند.

 

سه دوره زمانی درنمایشگاه

۱۹۶۰ تا ۱۹۷۸ سالهای مدرنیزاسیون

در این دوره فرهنگ به یک دل نگرانی ملی تبدیل شده با شکوفایی در زمینه هنرهای نمایشی و نوشتاری. این دورانی است که ایران جایگاه خود را به عنوان یک کشور جهان سوم در دوران بحران نفت تثبیت کرده است. به علاوه شاهد تنش میان موضوع هویت و پاسخ به هنر غیر غربی و بازتعریف مدرنیسم هستیم. در این برهه برنامه هایی نظیر دوسالانه و جشن هنر شیراز به عنوان نمودارهای نمایش هنر مدرن نیز برگزار می شود. افزون بر آن استفاده از فرم های پیچیده، تکنیک، استفاده از سمبل ها، تلفیق بین نو و کهن، تاریخ، اسطوره و استعاره توسط هنرمندان در آثار هنرمندان این دوران شکل می یابد.

آثار هنرمندانی چون بهمن محصص، بهجت صدر، پرویز کیمیاوی، مرتضی ممیز، اردشیر محصص و کاوه گلستان در این بخش به نمایش درآمده است.

۱۹۷۹ تا ۱۹۸۸، انقلاب و جنگ ایران و عراق

در این سالها نسل «مدرنیست ها» متزلزل شد، هویتی که در دوران دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی گسترش یافت و مدام در حال واکنش به غرب بود، به چالش گرفته شد. هدف به گفته دست اندرکاران نمایشگاه تمرکز بر روی انقلاب یا انزوای آن، از تاریخ این کشور نبود، بلکه دریچه ای به پیش و پس از آن و نگاه به چشم انداز جدیدی برای تعامل بین نقاشی، گرافیک، سینما و فیلم های مستند بود.

آثار کامران شیردل، پوسترهای دوران انقلاب و جنگ از کاظم چلیپا، ویدیوهای دوران جنگ مرتضی آوینی، عکس های بهمن جلالی و رعنا جوادی و فرهاد رحمتی متعلق به این دوران است.

۱۹۸۹ تا ۲۰۱۴ دوران معاصر

دوران پس از جنگ ایران وعراق مصادف است با جذب ساختارهای سرمایه داری در رژیم اسلامی. همزمان نیز جامعه مدنی ایران استفاده از فضای عمومی و تکنولوژی مدرن را به سرعت در دستور کار خود قرار می دهد.

برخی از هنرمندان پس از انقلاب به خود تبعیدی (عمدتا در فرانسه) و فراتر رفتن از تفکراتی که در ایران در دهه ۸۰ میلادی می گذشت روی آوردند.

آثار افرادی مانند نریمان صادق، محسن رستمی و تهمینه منزوی و آرش حنایی در این بخش به نمایش درآمده یا آثار هنرمندانی که عمدتا در فرانسه زندگی می کنند، مثل میترا فراهانی، خسرو خورشیدی، شهره فیض جو و باربد گلشیری.

 

تاریخ تدوین نشده یا تاریخ تدوین شده

نمایشگاه به گفته طراحان آن در کاتالوگ نمایشگاه، در صدد بازسازی مشخصی از تاریخ ایران در نیمه دوم قرن بیستم نیست، بلکه قصد آفرینش و بازتاب صحنه هایی از حوادث مهم سیاسی و اجتماعی این دوران را دارد که فرهنگ تصویری کشور را از دهه ۶۰ میلادی تاکنون شکل داده است.

وقتی به عنوان فردی که فرهنگ تصویری ایران در سه دهه گذشته در داخل و خارج از ایران را دنبال کرده، پای به نمایشگاه می گذارید، این حس را دارید که عملا بخشی از هنر تصویری این کشور در این نمایشگاه آگاهانه یا نا آگاهانه حذف شده است. ادعای «حوادث مهم سیاسی و اجتماعی» کاتالوگ در نمایشگاه بازتاب نمی یابد. اثری از آن همه کار هنری، تصویری و مستند که درمورد حوادث دهه ۶۰ یا قتل های زنجیره ای (به عنوان وقایع مهم سیاسی و اجتماعی) در ایران شده، در این نمایشگاه دیده نمی شود. دست اندرکاران نمایشگاه فرانسه را مرکز دنیا قرار داده اند و فقط آثار هنرمندن ایرانی مقیم فرانسه را در نمایشگاه جای داده اند، از هنرمندان ایرانی که در سطح بین المللی در مورد تاریخ معاصر سرکوب در ایران فیلم ساخته اند مثل مسعود رئوف و مرجان ساتراپی، و یا نقاشی کرده اند مثل پرستو فروهر اثری در نمایشگاهی که ادعای تاریخ تدوین نشده از دهه ۶۰ میلادی تا دوران معاصر را دارد، وجود ندارد!

شاید بتوان نام این نمایشگاه را تاریخ تدوین شده گذاشت، چون گزینشی آگاهانه در آن وجود دارد که به ویژه در دوران پس از انقلاب با حذف وقایع مهم سیاسی و اجتماعی با نگاه حاکمان به این هنر تصویری نگریسته است.

نگاهی گذرا به دو نمایشگاه هنرهای تجسمی در نیویورک و پاریس

در مقایسه این نمایشگاه با نمایشگاهی که در سال ۲۰۱۳ در نیویورک در مورد هنرهای تجسمی ایران برگزار شد، باید گفت که نمایشگاه نیویورک، هنرهای تصویری سه دهه پیش از انقلاب را به تصویر کشید. بنابراین از نظر زمانی خود را محدود کرد. نمایشگاهی که ۵ سال روی آن تحقیق، پژوهش و گزینش صورت گرفت و توانست با نگاهی موشکافانه مکاتب و آثار هنرمندان ایرانی را از سراسر دنیا گردآورد. نمایشگاه تاریخ تدوین نشده در پاریس، صرفنظر از گزینش برخی از آثار کمتر دیده شده، مثل آثار عکس کاوه گلستان در مورد زنان تن فروش یا آثار دیده نشده بهجت صدر، از دست پاچگی و عدم نگاه دقیق به آثار هنرهای تجسمی ایران و به ویژه حذف بخشی از هنرهای تصویری ایران به شدت رنج می برد.

عکس های نمایشگاه را اینجا ببینید.