* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
آشیل تاندونی است که سه عضله پشت پا را به استخوان پاشنه وصل می کند. کار اصلی این عضلات و تاندون آنها حرکات کف پائی و زانوئی می باشد. تاندون آشیل بسیار قوی است و در حال دویدن می تواند نیرویی معادل ۵۰۰ کیلوگرم را تحمل کند که با تغییر محور ساق پا با حرکات مختلف می تواند فشارهای مختلفی بر آن وارد کرده و صدماتی تولید کند.
انفلاماسیون تولید شده بر اثر این صدمات باعث تولید درد و تاندنیت می شود.
در دنیای ورزشی ـ پزشکی امروزه بطرز عجیبی صدمات تاندون آشیل زیاد شده زیرا که عوامل جدیدی به قدیمی ها اضافه شده مثل به بازار آمدن انواع کفش های ورزشی که برای کمک به زیاد شدن راندمان ورزشی است نه برای راحتی و حفاظت پای ورزشکار.
عوامل دیگری هم مثل تمرین روی زمین سخت و تمرین نامناسب و عدم گرم کردن بدن قبل از تمرین و همین طور عدم دقت به این که تا سیمپتوم های اولیه شروع شد به پزشک مراجعه شود، زیرا با پیشرفت کردن مشکل، درمان سخت تر می شود.
علل تولید تاندنیت
ـ تغییر بلندی پاشنه کفش: اگر در زندگی روزانه از کشف های پاشنه بلند استفاده می شود و در هنگام ورزش از کفش بی پاشنه، تاندون از یک کشش غیر عادی رنج می برد و تولید التهاب می کند.
ـ اگر درد در کف پا وجود دارد ورزشکار نوع راه رفتن را برای جلوگیری از درد عوض می کند و در نتیجه کشش زیادتری روی تاندون وارد می شود.
ـ کج قرار گرفتن پا بر اثر کمبود قوس کف پا (پای صاف).
ـ فشار زیاد بر اثر نرمی پاشنه کفش.
ـ راه رفتن یا دویدن در زمین سر بالایی.
ـ فشار مستقیم روی تاندون بر اثر کفش اسکی و یا کفش های ایمنی که سرپنجه و کف فولادی دارند.
درد علامت اصلی بیماری است. بیمار از درد شدید صبحگاهی شکایت دارد که بعد از قدم های اولیه به تدریج کم شده و یا از بین می رود، ولی در هنگام ورزش و بعد از آن درد شدید تولید می شود و بر اثر گذشت زمان درد شدیدتر و حتی دائمی شده و مانع از فعالیت های ورزشی می شود.
تماس با تاندون باعث درد می شود.
تشخیص
پس از معاینه از دو روش مکمل می شود استفاده کرد: اکوگرافی و MRI
ـ اکوگرافی یک روش سریع، ساده و نسبتاً ارزان قیمت است که اگر توسط متخصص انجام شود ارزش تشخیص بسیار بالایی دارد.
ـ MRI تشخیص صددرصد همراه با تصاویر دقیق و وضعیت تاندون صدمه دیده است که باعث می شود برنامه ریزی دقیق برای درمان و تکنیک عمل جراحی برای صدمه وارده انجام شود.
چه درمان هایی امکان پذیر است
عکس العمل همه ما در مقابل تاندنیت ها یکسان نیست بعضی ها از آن رنج می برند و بعضی دیگر نه. طبق آمار یازده درصد دوندگان به دردهای آشیلی مبتلا خواهند شد.
چگونه می شود مشکلات تاندون ها را در دوران ورزشکاری کنترل کرد؟
نزد دوندگان آماتور سالیانه ۱۱ درصد درد در دو تاندون آشیل تولید می شود و در سطح حرفه ای در بین ۷ تا ۹ درصد. در بین ژیمناست ها ۵ درصد، تنیس بازان ۲ درصد، فوتبالیست ها یک درصد.
علت این که در نزد ورزشکاران حرفه ای درصد تاندنیت ها کمتر است این است که آنها به بدنشان گوش می دهند و می دانند که یک درد جدید در تاندون احتیاج به درمان سریع دارد.
اولین راهنمایی قبل از این که دنبال علت دردهای تاندون آشیل بگردیم اینست که ورزشکار چند روز از داروهای آنتی انفلاماسیون استفاده کند با این که انفلاماسیون وجود ندارد ولی در بعضی موارد ممکن است یک حالت انفلاماتوار در بعضی از بیماری های تاندون وجود دارد لذا استفاده از قرص، ژل، کرم، پچ و امثالهم فقط در مرحله اول بیماری تاندون مفید واقع می شود.
شناخت درد
مهم ترین مسئله شناخت درد در تاندون و علت آن می باشد.
بهترین آزمایش برای تاندون آشیل اکوگرافی همراه با داپلر است و باید بر روی هر دو تاندون آشیل انجام شود و باید هر دو تاندون با هم مقایسه شوند. هیچ استراتژی درمانی از کوتاه مدت تا دراز مدت نباید بدون این آزمایش اختیار شود، زیرا درمان ها مختلف هستند.
برای دلیل به وجود آمدن درد، اکوگرافی باعث تشخیص های زیر می شود:
ـ پری تاندنیت: در حدود ۱۵ درصد مواقع بر اثر یک انفلاماسیون پری تاندون یعنی جدار پوشاننده تاندون است و خود تاندون صدمه ندیده در این جا درمان آسی انفلاماتوار عمومی و محلی بسیار بجاست.
ـ بیماری چسبندگی با یک بورسیت انفلاماتوار در محل چسبیدن تاندون به استخوان (جمع شدن مایع و دلیل استفاده از داپلر) و بهترین درمان کشیدن مایع و تزریق دارو در بورس با کنترل اکوگرافی است. این بیماری در حدود ۲۰ درصد موارد دیده می شود.
ـ تاندنیوپاتی های بدنه تاندون که در دو سوم موارد دیده می شوند و چهار نوع هستند و عبارتند از:
ـ پارگی های کوچک (ترک خوردگی)
ـ ندولر (در بیشتر موارد)
ـ نکروزه شونده
ـ خیزدار
درمان و استراحت ورزشکار در این ها یکسان نیست. در ترک خوردگی ها میکروپارگی ها باید شدیداً مواظب بود و اجازه ورزش نداد.
توان بخشی: بسیار مفید است و دارای آثار درمانی بالایی برای تاندنیوپاتی آشیل است.
ـ اگر تکنیک های مختلف فیزیوتراپی موثر واقع نشود، در تاندنیوپاتی ندولر باید از امواج شوک دهنده استفاده کرد.
ـ کشش های عضلانی برای عضلات و تاندون های پشت ساق پا هم برای صدمات بدنه تاندون آشیل مفیدند.
به همین دلایل اگر تاندنیوپاتی آشیل وجود دارد باید حتماً به متخصص ورزش درمانی مراجعه کرد.
ـ پیدا کردن تکنیک کمک کننده: تکنیک های مختلفی پیشنهاد می شود مثل تعویض زمین ورزش از زمین سخت به زمین نرم (بتون ـ چمن)، نوع کفش ورزش (ضربه گیر یا نه)، یکسان نبودن اندام تحتانی، برطرف کردن نقص کف پا (پای صاف یا قوس عمیق)، آیا محور ساق پا طبیعی است که برای رفع این دو مشکل اخیر استفاده از کفی های طبی و درمان های استئوپاتی مفید هستند.
داروها: همانطور که گفته شد داروهای آنتی انفلاماتوار، عمومی و موضعی در شروع بیماری پیشنهاد می شود ولی پس از آن هیچ داروی معجزه گر وجود ندارد ولی استفاده محلی از یخ بر روی تاندون آشیل باید جزو فرائض هر ورزشکار دونده پس از تمرین باشد.
قوانین بهداشتی ـ تغذیه ای: با این که هیچ دلیل علمی وجود ندارد که دزهیدراتاسیون(کم شدن آب بدن) یکی از دلائل صدمات تاندونی در نزد ورزشکاران است ولی باز هم پیشنهاد می شود که ورزشکاران مرتب آب بنوشند ولی هیچ رژیم غذایی برای تاندنیوپاتی آشیل وجود ندارد.
تزریق ها (انفیلتراسیون ها): یک تزریق داخل تاندونی معمولاً کورتیزون باعث ضعف تاندون شده و می تواند عامل قطع تاندون بشود، ولی فعلاً تزریق عوامل رشد بیش از پیش پیشنهاد می شود و در ورزشکاران سطح بالا انجام می شود و برای این کار خون شخص را گرفته در سانتریفوژ گلبول های قرمز و سفید و پلاکت ها را از هم جدا می کنند و پلاکت ها را که سرشار از عوامل رشد هستند در محل درد تزریق می کنند که باعث ترمیم تاندون بشوند. این یک متد جدید است که در پزشکی وارد شده با اینکه به نظر جالب می رسد ولی باید مورد مطالعه قرار بگیرد و تأیید بشود. فقط چند اکیپ پزشکی متخصص این روش هستند و تزریق با کمک اکوگرافی انجام می شود.
جراحی: دوران طلایی عمل جراحی تاندون آشیل در سال های ۹۰ بود. امروزه تقریباً کنار گذاشته شده، زیرا نتیجه نه تنها جالب نبوده بلکه ناامید کننده هم بوده. فقط در بیماری های تاندونی در محل چسبندگی تاندون آشیل به استخوان پاشنه برای بعضی از بیماران لازم می شود.
بیمار پس از عمل ۲۴ ساعت در بیمارستان می ماند و سپس درمان های سرپایی انجام می شود مانند:
ـ پانسمان روزانه زخم و برداشتن بخیه ها پس از دو هفته؛
ـ استفاده از ارتز (وسیله ای) برای بی حرکت نگه داشتن ساق پا آخر هفته سوم؛
ـ سپس توانبخشی شروع می شود و حرکات سبک و بعد معمولی و فعال برای بازگشت حرکات مفصلی مثل راه رفتن در استخر و استفاده از وسائل فیزیوتراپی.
ـ شروع فعالیت های ورزشی بستگی به پیشرفت بیمار دارد و معمولاً در حدود هفته ششم پس از عمل انجام می شود.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
