نگاهی به مجموعه جدید عکس های مجید سعیدی
مجموعه جدید عکس های مجید سعیدی از افغانستان، حرف های تازه ای از این کشور دارد و نگاه دیگری را نسبت به مجموعه قبلی دنبال می کند.
چند سالی است نام سعیدی با مجموعه عکس «زندگی در جنگ» در محافل عکاسی بین المللی همراه است و این مجموعه که زندگی مردم افغانستان را کنار جنگ در این کشور روایت می کند، تاکنون چندین جایزه جهانی به دست آورده است.
اما به نظر می رسد که عکاس به دنبال حرفهای تازه تری، این دفعه به افغانستان سفر کرده و نتیجه سفر اخیر وی مجموعه ای متفاوت از عکس های زندگی مردم افغان است که در صفحه اینستاگرام این هنرمند به نمایش گذاشته شده است.
هرچند که سیاه و سفید بودن عکس ها ما را به یاد مجموعه قبلی می اندازد، اما تفاوت های عمده ای در نوع نگاه و تعبیر عکاس از زندگی مردم عادی افغانستان وجود دارد.
ما در عکس های جدید سعیدی با معضلات اجتماعی ناشی از جنگ روبرو نیستیم با افرادی روبرو هستیم که دنبال هویت خود هستند.
بهتر است اینگونه تعبیر کنیم که زاویه دید عکاس، از افغانستانی های درگیر جنگ رسیده است به افغانستانی پس از جنگ و در بیان ساده تر باید بگوییم سعیدی نگاه خود را از اجتماع به فردیت تغییر داده و اکنون مایل است به درون زندگی و افکار سوژه ها رسوخ کند تا عمق تاثیر جنگ را بر آنها ببیند.
عکس های مجید سعیدی (بالا چپ) از افغانستان
اگر در مجموعه «زندگی در جنگ» نشانه هایی از خشونت اجتماعی، زندگی با معلولیت ناشی از جنگ، محدودیت های اجتماعی برای زنان و یا حتی شادی از آزادی های اجتماعی را می بینیم، در مجموعه جدید با فردیت زندگی افغانستانی روبرو هستیم.
سوژه های عکس های جدید سعیدی، انگار از مرز تحولات و هیجانات جنگ گذشته اند و حالا با بحران پیدا کردن خود از میان خرابه های جنگ و میراث فرهنگ و سنتی که برایشان مانده است، روبرو هستند.
هنرمند در این مجموعه به مردان و زنان افغانستانی به عنوان یک فرد درون جامعه جنگ زده افغانستان نگاه نمی کند که ناچار است تمامی معضلات اجتماعی را به دوش بکشد، در واقع عکاس تمامی نشانه های اجتماعی را از سوژه هایش گرفته و آنها را تنها و بدون قالب شدن در اجتماع نمایش می دهد.
در این مجموعه، عکسی می بینیم که سه مرد افغانستانی در جهت های متفاوت نور و تاریکی قرار گرفته اند؛ گویی هیچ ربطی با هم ندارند و سه فردیت متفاوت هستند که در یک کادر جای گرفته اند. شاید بهتر است این عکس را به تنهایی نماد به تصویر کشیدن فردیت در درون جامعه افغانستان بدانیم.
در اکثر تصاویر این مجموعه ما شخصیت اجتماعی سوژه ها را نمی بینیم و نقش سوژه در اجتماع را نمی دانیم، فقط آدم هایی را می بینیم که در سایه روشن تصویر قرار گرفته اند و در نمایی نزدیک یا دورتر دیده می شوند.
سعیدی بسیار کودکانی را دیده که در میان خرابه های جنگ بازی می کردند و علاقمند بودند از دیوارهای نیمه فروریخته یا ماشین های اوراق شده بالا بروند. در تصاویر دیگری بچه ها در کنار ساختمان عظیم تخریب شده بازی می کنند که به تعبیر من همه آنها در ضمیر ناخوداگاهشان تصویر جنگ را به بزرگی این ساختمان ثبت می کنند و با آن بزرگ می شوند.
در تصویر دیگری که بیشتر این منظور را می رساند سایه کودکی که با اسلحه اسباب بازی، دیگری را نشانه گرفته، بزرگتر و نزدیکتر از کودکانی است که با هم بازی می کنند.
مشخصه دیگر این مجموعه، وارد شدن جنسیت است؛ به طوری که در چند عکس به طور مشخص مرد یا زن افغانستانی، مورد نظر عکاس بوده و برای این منظور از نشانه های معمول و کلاسیک استفاده کرده است.
تصویر زنی با برقع سفید که از کنار دیوار سیاه عبور می کند، تغییری در تصویری است که ما از زنان سنت گرا و محجبه افغانستان داریم؛ معمولا زنان افغانستان با برقع های آبی کبود در ذهن تداعی می شوند، اما سفیدی چادر زن، مقابل دیوار تیره، مانند نوری است که به تیرگی دیوار غالب شده است.
هرچند که زن در جهت نوشته دیوار حرکت می کند، اما تاثیر سفیدی برقع، بیشتر به چشم می خورد و تداعی کننده استعاره های کلاسیک از زن است برای بیان جنسیت.
البته در این مجموعه نیز ردی از علاقه قدیمی عکاس به زندگی مردم فقیر افغانستان دیده می شود و چند عکس به طور کل، فضای مجموعه قبلی را حفظ کرده است.
همچنین تصاویر زیبایی از آسمان و زمین، یکنواختی عکسها را از بین برده و مجموعه زیبا و جذابی را تشکیل داده است.
نکته متفاوت دیگر مجموعه اخیر سعیدی، استفاده از دوربین موبایل برای عکاسی است که طبیعتا امکان بیشتری به وی داده است تا به سوژه هایش مثل یک فرد معمولی نزدیک شود.
اما تغییری که در زاویه دید این هنرمند، از زندگی مردم افغانستان به نمایش گذاشته شده است، بسیار مهم و تاثیرگذارتر است و این اهمیت زمانی خود را نشان می دهد که در نظر بگیریم که جامعه جنگ زده افغانستان در حال گذر است و هیچ کس به اندازه یک هنرمند نمی تواند این گذر را به تصویر بکشد.
آنچه که ویژگی عکسهای سعیدی محسوب می شود، این است که وی هم سطح تفکر و توقع مخاطب خود پیش نمی رود و در مقام هنرمند یک گام جلوتر از مخاطب حرکت می کند.
به اعتقاد من مجموعه جدید عکس های وی این پیام را می دهد که دیگر زمان به تصویر کشیدن جنگ با اتفاقات روزمره اش در زندگی افغانستانی ها تمام شده است.
