پنجاه سال تلاش هسته ای ایران/سخنرانی دکتر علی نیری در تورنتو

فرح طاهری 

دکتر علی نیری، فیزیکدان و استاد دانشگاه ساکن آمریکا، قرار بود در جشنواره تیرگان سخنرانی داشته باشد که به دلیل آماده نبودن سالن، سخنرانی او انجام نشد. اما علاقمندان ایشان که مایل بودند از نظرات و اطلاعات او در زمینه ی پروژه ی هسته ای ایران مطلع شوند، علیرغم کمی وقت توانستند جلسه ی سخنرانی برای او ترتیب دهند و با همکاری بنیاد پریا سه شنبه عصر ۲۵ آگوست ۲۰۱۵ این جلسه برگزار شد.

احمد تبریزی، رئیس بنیاد پریا، ضمن ابراز خوشحالی از حضور و سخنرانی دکتر علی نیری در تورنتو، خاطره هایی از دوران نوجوانی و سالها همسایگی در ایران با پدر ایشان، تیمسار حمید نیری، که در جمع حضور داشت، گفت و اینکه پس از ۴۶ سال دوباره همسایه ی قدیمی را در تورنتو پیدا کرده است.

معرفی دکتر علی نیری را دکتر خسرو اکبری، پژوهشگر و مدرس اخترفیزیک برعهده داشت.

علی نیری در سال ۱۹۷۰ در شیراز به دنیا آمد. او تحصیلات کارشناسی و کارشناسی ارشد را در دانشگاه صنعتی شریف به پایان برد. در سال ۱۹۹۶ برای تحقیقات فیزیک به هند رفت و در مرکز تحقیقات تاتا در بمبئی و سپس به مرکز آئوکا در پونا رفت. سال ۱۹۹۷ برای ادامه تحصیل به آمریکا مهاجرت کرد. پس از اخذ درجه ی دکترا در فیزیک نظری در سال ۱۹۹۹ و گذراندن دوره ی پسا دکترا در دانشکده ی فیزیک دانشگاه فنّی ماساچوست (MIT) به مدت ۲ سال، به عضویت مرکز فیزیک نظری این دانشگاه درآمد و در آنجا به تدریس و تحقیق مشغول شد و تا کنون پژوهشگر وابسته به این مرکز در آزمایشگاه علوم هسته‌ای در MIT بوده است.

او در بین سال‌های ۲۰۰۴-۲۰۰۲ به عنوان پژوهشگر و استادیار مدعو در مرکز نظریات بنیادین (IFT) در دانشگاه فلوریدا مشغول به کار بوده است. پس از آن، تا سپتامبر سال ۲۰۰۷ به عنوان عضو هیئت علمی در گروه فیزیک انرژی‌های بالا در دانشکده ی فیزیک دانشگاه هاروارد مشغول به پژوهش و تدریس بوده است.

در حال حاضر، دکتر نیّری عضو مرکز تحقیقات فیزیک نظری کاولی در دانشگاه کالیفرنیا در سانتا باربارا و استادیار فیزیک در دانشگاه چپمن و گروه فیزیک انرژی‌های بالا و کیهان شناخت دانشکده ی فیزیک و اخترشناسی دانشگاه کالیفرنیا در ارواین است.

خسرو اکبری (راست) ـ احمد تبریزی

مقالات علمی او در نشریات معتبر آمریکایی، انگلیسی، اروپایی، هلندی و روسی به چاپ رسیده است.

دکتر نیّری در میان صد دانشگر برتر آمریکایی ایرانی تبار قرار دارد. نام او در نسخه ی ۲۰۱۱- ۲۰۱۰ Who’s Who in America مارکیز آمده است. او همچنین از معدود فیزیکدانانی است که از سوی انجمن ریاضیات آمریکا برای داوری مقالات ریاضی فیزیک در نشریه ی این انجمن انتخاب شده است.

علی نیّری از بنیانگذاران گروه مطالعات ایرانی در سال ۲۰۰۲ در MIT است. او از سال ۲۰۰۴ تا سال ۲۰۰۶، دبیری مشترک کنفرانس‌های سالانه ی “دورنمای آینده ایران: گردهمایی اندیشمندان جوان ایرانی در آمریکای شمالی” در دانشگاه استنفورد را به عهده داشته است. او هم اکنون مدیر “اندیشگاه” ـ یک Think Tank ایرانی در شهر لس آنجلس ـ است.

علاوه بر این، دکتر نیّری، چند سالی است که در زمینه ی کاربرد فیزیک ناخطی و نظریه ی آشوب در جامعه‌شناسی و روانشناسی تحقیق می‌کند. در سال های اخیر تلاش های پیوسته ی ایشان پیرامون مسائل اجتماعی او را به عنوان یکی از کوشاگران در زمینه ی همگانی کردن علم و گسترش اندیشه ی سنجشگر معرفی کرده و بر همین اساس برنامه های مختلف رادیویی و تلویزیونی مانند برنامه ی مهبانگ یا بیگ بنگ داشته است.

دکتر نیّری به طور فعالانه با اتحادیه ی دانشگران و فدراسیون دانشگران آمریکا در زمینه ی گسترش آگاهی‌های عمومی به مسایل هسته‌ای نیز همکاری دارد.

سخنرانی ایشان با عنوان”پنجاه سال تلاش هسته ای ایران” مروری ست بر تاریخ گذار کشورمان در این زمینه تا امروز.

دکتر نیری با سپاس از دکتر اکبری، سخنانش را با چند تشکر دیگر ادامه داد. احمد تبریزی رئیس بنیاد پریا، احمد ماهرو برای طراحی پوستر، نشریه شهروند برای انتشار مصاحبه و مهدی ترابی کیا برای همراهی های همیشگی.

علی نیری

نیری سپس به موضوع سخنرانی اش پرداخت و گفت: شاخه ی تخصصی من ربطی به مسائل هسته ای ندارد. کار من بسیار انتزاعی ست و تلاش دارم بفهمم قبل از مهبانگ دنیا در چه وضعیتی بوده است.

دکتر نیری با اشاره به اینکه “موضوع هسته ای ایران بسیار مهم است” از چگونگی کشیده شدن خودش به این موضوع گفت.

در زمانی که در دانشگاه ام آی تی بوده، در گردهمایی ماهانه با استادان، از یکی از استادان معروف به نام Roman Jackiw می شنود که در سال ۱۹۷۶ شاه ایران با ام آی تی قراردادی بسته به ارزش بیست میلیون دلار که در عرض ده سال بیست متخصص علوم هسته ای تربیت شوند و اولین دانشجویان این گروه که پنج نفر بودند سال ۱۹۷۸ (پاییز ۱۳۵۷) وارد ام آی تی شدند. آنها به جای حضور در سر کلاس ها دائم در خیابان ها در تظاهرات علیه شاه بودند. بعد از انقلاب هم برگشتند به ایران. البته یک دانشجوی ایرانی در این رشته در ام آی تی درس می خواند که با بورس ام آی تی از لبنان آمده بود یعنی علی اکبر صالحی که این روزها اسمش را در مذاکرات هسته ای شنیده اید. اینکه بعد از انقلاب و گروگانگیری دولت آمریکا این بیست میلیون دلار را به نفع دانشگاه ضبط می کند.

نیری با پیگیری های بعدی به لیست افرادی که در دو طرف این قرارداد بودند دسترسی پیدا می کند که یکی از آنان دکتر علی جوان بود که احتمالا اولین ایرانی بوده که در ام آی تی درس خوانده بوده است.

نیری افزود، اینگونه من ناخواسته به مسئله ی هسته ای ایران کشیده شدم و تلاش کردم بفهمم چه مقدار پول داده شده که بعدا فهمیدم صد میلیون دلار بوده که به چهار دانشگاه دیگر هم داده شده بود و ادامه ی این کار برعهده ی یک نفر نیست و نیازمند یک خواست دولتی است و باید آن را به حساب پول هایی گذاشت که از دست ایران رفته است.

دکتر نیری در ادامه گفت: داستان کنونی هسته ای ایران از سال ۲۰۰۳ شروع شد وقتی آقای خاتمی اعلام کرد که ما می خواهیم به دنبال انرژی هسته ای برویم.

پس از انقلاب نیروگاه بوشهر به عنوان میراث طاغوت شناخته شد برای همین لوله هایی که شرکت زیمنس برای سرد کردن کوره ی اتمی بوشهر داده بود، به جهاد سازندگی داده شد برای لوله کشی به روستاها در حالی که لوله های گرانقیمتی بود برای مصرف دیگری.

دکتر نیری به خاطره ای از دوران دانشجویی در دوران هاشمی رفسنجانی در سال های ۱۹۹۲-۱۹۹۳ اشاره کرد. او گفت: دکتر جوان برای سخنرانی به ایران آمده بود و من مترجم او در سخنرانی اش به انگلیسی بودم. در همان زمان بود که ایران تصمیم گرفته بود که پروژه ی هسته ای اش را دوباره زنده کند. در آن زمان یک عده از فیزیکدان های ایرانی که عقل مدرن داشتند و تلاششون نجات ایران بود، متوجه شده بودند که این مسئله ی خطرناکی ست و می خواستند به دولت آقای رفسنجانی این ایده را بدهند که این مسیر خطرناکی ست و بهتر است در جای دیگری سرمایه گذاری شود. مثلا یکی از بزرگترین مراکز تحقیقات لیزر در خاورمیانه را در کرمان احداث کنند که هم در صنعت و هم در پزشکی و علوم کاربردی استفاده دارد که به جایی نرسید.

دکتر علی نیری سخنرانی اش را با نمایش اسلایدشو ارائه داد

به نظر می رسید که حدود ۱۸ سال ایران پروژه ی اتمی اش را مخفیانه شروع کرده بود ولی آقای خاتمی اعتراف به آن کرد. البته قبل از آن سازمان مجاهدین اطلاعاتی در زمینه ی غنی سازی اورانیوم در نطنز به غرب داده بود.

نیری گفت: حتی در زمان شاه هم، آمریکایی ها و اسرائیلی ها و انگلیسی ها تمایلی نداشتند که ایران به سمت انرژی هسته ای برود، چون همیشه نگران این بودند که ایران به دنبال سلاح های هسته ای برود.

او با اشاره به فجایعی که سلاح هسته ای به بار آورده گفت: هفدهم آگوست ۲۰۱۵ هفتاد سال از فاجعه ی ناکازاکی و هیروشیما گذشت. من نه تنها با سلاح های هسته ای مخالفم، بلکه با انرژی هسته ای هم مخالفم و فکر می کنم انرژی هسته ای از همه ی دنیا برچیده شود. شما با فاجعه ای که در فوکوشیما و چرنوبیل اتفاق افتاد آشنا هستید. من فکر می کنم باید به دنبال انرژی هایی برویم که برایمان خطر نداشته باشد.

دکتر نیری در ادامه ی سخنانش، به صورت بسیار مقدماتی و ساده و با نمایش اسلایدهایی اتم و نحوه ی غنی سازی اورانیوم را توضیح داد و در این رابطه از نیروگاه هسته ای، آب سنگین، سانتریفیوژ و … گفت و به ادعای جمهوری اسلامی درخصوص انرژی هسته ای اشاره کرد که گفته اند “ما توانسته ایم به قله های رفیع علم و تکنولوژی برسیم”، و گفت برخلاف آن ادعا، این تکنولوژی مربوط به هشتاد سال پیش است که رسیدن به آن افتخاری ندارد.

او به زرادخانه های اتمی کشورهای جهان اشاره کرد. ۹ کشور صاحب بمب هسته ای هستند. روسیه، آمریکا، فرانسه، چین، انگلستان، اسرائیل، پاکستان، هندوستان، کره شمالی و افزود، با این مقدار سلاح هسته ای که در جهان وجود دارد ما می توانیم هشتاد بار کره ی زمین را زیر و رو کنیم.

دکتر نیری از شروع پروژه ی هسته ای در زمان شاه گفت و اینکه هیچگاه در این زمینه در ایران کار کارشناسی نشده است.

در بخش دوم برنامه، دکتر نیری به پرسش های حاضران پاسخ داد.

در پاسخ به پرسشی گفت: چه در زمان شاه چه در حال حاضر قرار بود صنایع اتمی ایران برای منافع ملی مان مورد استفاده قرار گیرد ما کاملا برعکس عمل کردیم، منافع ملی مان را صرف صنایع هسته ای کردیم.

من فکر نمی کنم منافع ملی ما با سلاح نظامی تأمین می شود.

در پاسخی دیگر گفت: در بهترین حالت اگر نیروگاه اتمی بوشهر راه بیفتد، کمتر از یک پنجاهم برق مورد نیاز کشور را تأمین می کند. آیا در عقل هیچ خردمندی این قابل توجیه است که ما چنین هزینه ی گزافی را برای رسیدن به انرژی اتمی بکنیم، چه هزینه های مستقیم و چه غیرمستقیم. هیچ اقتصاددانی به دلیل نداشتن اطلاعات در این زمینه نمی تواند هزینه های غیرمستقیم پروژه ی هسته ای را تعیین کند.

در پاسخ به پرسشی دیگر به تلاش کشورها در کاستن از وابستگی به انرژی هسته ای و کاهش نیروگاه های اتمی گفت، اما به این نکته نیز اشاره کرد که آنها نمی دانند با بمب های هسته ای کهنه شان چه باید بکنند و این نشان از آن دارد که آنها هم اشتباهات فاحش و بزرگی داشته اند.

شرکت کننده ای نظر او را در مورد توافق هسته ای پرسید، و دکتر نیری پاسخ داد: من صددرصد موافق توافق هستم. با توجه به شرایط موجود این بهترین گزینه است. اگر کسی هست در جمع که بگوید چه گزینه ی دیگری به غیر از تحریم های بیشتر و به غیر از جنگ وجود دارد. دوستانی که از ایران می آیند می گویند که جامعه ی ما در آستانه ی فروپاشی اجتماعی است. این مسئله اگر ادامه پیدا کند می تواند جنگ های داخلی بدتر از سوریه و عراق در ایران شکل بگیرد. بنابراین من فکر می کنم در حال حاضر این توافق بهترین راه حل است. منطقه در شرایط حساسی ست. من در سال ۲۰۰۲ با عباس میلانی ملاقاتی داشتیم با نوام چامسکی و او آن زمان به ما گفت که من می دانم پروژه هایی در سیاCIA هست برای تجزیه ی ایران. و از ما پرسید آیا فعالیت های تجزیه طلبانه ای در ایران شروع شده، در حالی که آن زمان مثل الان نبود. قضیه تجزیه ی ایران بسیار بسیار جدی ست. و اینها مسائلی ست که باید به آن توجه کرد.

ویدیوی سخنرانی و پرسش و پاسخ ها را اینجا ببینید.

از سایت دکتر علی نیری دیدن کنید