* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
زونا بیماری است که به صورت بثورات و دردهای ناگهانی پوستی در مسیر یک عصب یا گانگلیون عصبی بر اثر دوباره فعال شدن ویروس آبله مرغانVVZ یا ویروس آبله مرغان زونا است. زونا بیشتر وقت ها در قفسه صدری یا صورت دیده می شود ولی تمام اعضای بدن می تواند مبتلا شود. بعضی وقت ها درد تولید شده بر اثر زونا می تواند ماه ها و حتی سال ها پس از بثورات پوستی دیده شود.
علت بیماری
پس از مبتلا شدن به آبله به غیر از چند ویروس که سالها به حالت خاموش در گانگلیون های عصبی باقی می مانند بقیه از بین می روند. به علت بالا رفتن سن یا یک بیماری سیستم دفاعی، بدن دیگر نمی تواند ویروس ها را کنترل کند و ویروس ها فعال شده تولید یک عکس العمل انفلاماتوار در داخل گانگلیون و داخل عصب کرده تولید vésicules ، کیسه های کوچک شبیه خوشه انگور بر روی پوست می کند.
دیده شده بزرگسالانی که قبلاً به ویروس آلوده شده در تماس با کودکانی که آبله گرفته بودند مقاومت بسیار قوی در مقابل زونا دارند. دانشمندان معتقدند که تماس دوم با ویروس باعث تقویت سیستم دفاعی شده و ویروس های قبلی را در حالت خواب و بدون فعالیت نگه می دارند. در حدود ۹۰ درصد بزرگسالان در جهان قبلاً آبله مرغان گرفته اند و در بدنشان ویروس آبله مرغان ـ زونا را دارند و در حدود ۲۰ درصد آنها در طول عمرشان دچار زونا خواهند شد.
پیشرفت بیماری
اگر درمان صورت نگیرد بثورات زونا به طور متوسط حدود سه ماه طول می کشد و در بیشتر موارد یک بار حمله زونا پیش می آید، ولی امکان این که ویروس چندین بار فعال شود وجود دارد و یک درصد افراد بیش از یک بار مبتلا می شوند.
مشکلاتی که می تواند پیش بیاید
پس از خوب شدن بثورات پوستی ممکنست که درد ادامه داشته باشد که به آن نِورالژی می گویند و درد آن معادل درد سیاتیک است و شخصی که از آن رنج می برد احساس یک شوک الکتریسیته واقعی را دارد. گرما، سرما، وزش باد و حتی مالش لباس بر روی پوست می تواند غیرقابل تحمل باشد. درد می تواند هفته ها و یا ماه ها طول بکشد و حتی گاهی هرگز قطع نشود.
تا آنجایی که امکان دارد باید از این مرحله پیشگیری کرد، زیرا می تواند باعث درد و رنج جسمی و روانی زیادی شود. مصرف داروهای ضد ویروس به محض شروع زونا به پیشگیری این مرحله کمک می کند. امکان مبتلا شدن به نورالژی بعد از زونا با بالا رفتن سن شخص بیشتر می شود. طبق یک مطالعه که در ایسلند بر روی ۴۲۱ نفر انجام شده ۹ درصد اشخاص ۶۰ سال به بالا پس از اولین حمله بیماری دچار درد می شوند و افراد۷۰ سال به بالا ۱۸ درصد دچار می شوند.
این دردها بر اثر صدمه دیدن فیبرهای عصبی است که پیام های غیرقابل درک درد را برای مغز می فرستند.
مشکلات جدی سلامتی دیگر هم می تواند تولید کند که خوشبختانه به ندرت دیده می شوند مشکلاتی همچون مشکلات بینایی و نابینا شدن، فلج صورت، مننژیت غیر عفونی و انسفالیت.
مسری بودن
زونا از شخصی به شخص دیگر سرایت نمی کند ولی مایعی که در داخل وزیکول های قرمز رنگ قرار دارد که تبدیل به حمله زونا می شوند، حاوی پارتیکول های زیادی از ویروس آبله مرغان هستند و این مایع بسیار مسری است و اگر کسی دست به آن بزند اگر قبلاً آبله مرغان نگرفته می تواند به آن دچار شود. برای این که ویروس وارد بدن شود باید با مخاط تماس بگیرد مثلاً اگر شخص چشم ها را بمالد یا دست به دهان و بینی ببرد. هم چنین ممکنست که شخص مستقیماً با ویروس تماس نداشته باشد ولی با شخص آلوده به ویروس دست بدهد و ویروس را از او دریافت کند.
شستشوی دست ها می تواند از آلودگی به ویروس جلوگیری کند و بهتر است که از تماس فیزیکی با شخص مبتلا هنگامی که وزیکول ها ترشح دارند خودداری شود و اشخاصی که قبلاً دچار آبله مرغان نشده اند ممکن است دچار عوارض شدید بیماری بشوند. این اشخاص باید خیلی بیشتر مواظب باشند مانند خانم های باردار زیرا عفونت برای جنین می تواند خطرناک باشد. همین طور اشخاصی که سیستم دفاعی ضعیف دارند و نوزادان.
علائم و سیمپتوم های زونا
ـ شخص مبتلا به زونا دچار احساس سوزش، خارش و حساس بودن شدید پوست در مسیر عصب صدمه دیده دارد و معمولاً در یک طرف بدن دیده می شود. اگر بر روی قفسه سینه تولید شود می تواند به صورت افقی تقریباً شبیه یک کمربند باشد. به زبان لاتین زونا معنی کمربند را می دهد.
ـ یک تا سه روز بعد یک قرمزی بر روی ناحیه مبتلا دیده می شود، و بعد تعداد زیادی وزیکول قرمز پر از مایع که شبیه جوش های آبله مرغان هستند ظاهر می شوند و تولید خارش می کنند و در عرض ۷ تا ۱۰ روز خشک می شوند و بعد از حدود ۲ تا ۳ هفته از بین می روند. بعضی وقت ها بیشتر از سه هفته طول می کشد.
ـ ۶۰ تا ۹۰ درصد بیماران مبتلا به زونا در محل زونا احساس درد شدید می کنند که شدت و مدت آن متناوب است. این درد شبیه درد سوختگی و یا شوک الکتریکی است با شدت زیاد و به قدری شدید است که ممکن است با یک حمله قلبی یا آپاندیسیت و یا سیاتیک اشتباه شود.
ـ بعضی از بیماران دچار تب و سردرد می شوند.
چه کسانی ممکن است دچار زونا بشوند
زونا بیشتر در افراد ۶۰ سال به بالا دیده می شود، زیرا سیستم دفاعی بر اثر سن ضعیف شده در نتیجه ویروس ها می توانند به راحتی تولید مثل بکنند.
مشکلات سلامتی سالمندان و مصرف داروهای مختلف به علت آثار آنها بر روی سیستم دفاعی و ضعیف کردن آن باعث می شود که امکان مبتلا شدن به زونا زیاد بشود. بیماری هایی مانند سرطان و دیابت و داروهای حاوی کورتیکو استروئیدها و داروهای ضعیف کننده سیستم دفاعی، ولی این مسائل را فقط می توان بر روی ۴ درصد افراد مبتلا یافت و هیچ عاملی که بتواند امکان مبتلا شدن را زیاد کند هنوز پیدا نشده است. دانشمندان فکر می کنند که امکان رابطه بین مبتلا شدن به زونا و زندگی در استرس مزمن وجود دارد.
یک مطالعه علمی در کارولینای جنوبی نشان می دهد که در معرض مواد شیمیایی قرار گرفتن می تواند امکان مبتلا شدن به زونا را زیاد کند. این مطالعه بر روی ۹۰۰ شرکت کننده که بین ۱۸ تا ۴۰ سال داشتند و در ۵/۲ مایلی محل دفن زباله های مواد شیمیایی زندگی می کردند با مقایسه با ۷۴۲ نفر که در همان استان ولی خیلی دورتر از آن محل زندگی می کردند نشان داده که گروه اول ۲ برابر گروه دوم به این بیماری دچار شده اند و طبق مطالعات دیگر مواد شیمیایی باعث ضعیف شدن سیستم دفاعی می شود.
پیشگیری
بهترین وسیله برای پیشگیری اینست که با ویروس تماس نداشته باشیم ولی کار ساده ای نیست، زیرا این ویروس به راحتی در بین کودکان پخش می شود. امکان این که واکسن ضد آبله مرغان از مبتلا شدن به زونا حفاظت کند، زیاد است، ولی مشکل این جاست که در کانادا از ۱۹۹۸ این واکسن تجویز نمی شود.
ـ تقویت سیستم دفاعی: برای این که ویروس ها نتوانند فعال شوند باید سیستم دفاعی را تقویت کرد، برای این کار باید یک رژیم غذایی سالم داشت و نوعی ورزش مطابق با سن و وضع بدنی را به طور مرتب انجام داد و خواب و استراحت کافی داشت. یک مطالعه کوچک بر روی ۳۶ نفر که ۶۰ سال به بالا داشتند نشان داده که انجام مرتب tai – chi باعث تقویت سیستم دفاعی علیه ویروس زونا می شود. همین طور باعث پیشگیری از فعالیت ویروس آبله مرغان برای تولید زونا شده است. مطالعه دیگری بر روی ۱۱۲ نفر که سن آنها بین ۵۹ تا ۸۶ سال داشتند و واکسن آبله مرغان را قبلاً دریافت کرده بودند tai – chi باعث تقویت سیستم دفاعی شده است.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
