* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
بخش دوم و پایانی
چه کسانی در ریسک مبتلا شدن هستند
ـ زنان: زنان چهار برابر مردها دچار فیبرومیالژی می شوند، دانشمندان فکر می کنند که هورمون های جنسی در تولید بیماری نقش بازی می کنند ولی هنوز نمی دانند چگونه و چطور و به نظر می رسد که تستوسترون باعث می شود که مردها در مقابل درد مقاومت بیشتری داشته باشند
.
ـ اشخاص ۵۰ سال به بالا، در نزد زنان بیماری بیشتر در بین ۴۰ تا ۶۰ سالگی دیده می شود و معمولاً در حوالی یائسگی، چون در یائسگی میزان هورمون های جنسی کم می شود. دانشمندان انتظار داشتند که کمبود هورمون باعث کم شدن درد در زنان بشود ولی متاسفانه برعکس شده است.
ـ اشخاصی که یکی از اعضای فامیلشان دچار فیبرومیالژی و یا دپرسیون هستند.
ـ اشخاصی که دچار مشکلات بدخوابی بر اثر اسپاسم های عضلانی شبانه و سندروم پای بی قرار هستند.
ـ اشخاصی که دچار یک صدمه مهم فیزیکی یا روانی شده اند مانند تصادف، سقوط از بلندی، تجاوز جنسی، عمل جراحی و یا زایمان سخت.
ـ اشخاصی که دچار بیماری عفونی ویروسی مهم مانند بیماری Lyme و یا ویروس HIV شده اند.
عواملی که به ریسک کمک می کنند
ـ کمبود یا زیاده روی در فعالیت های بدنی
ـ اشخاصی که شدیداً منفی باف هستند و فکرشان را متمرکز می کنند روی مشکلات دردآور زندگی.
پیشگیری
چون دلیل فیبرومیالژی مشخص نیست هیچگونه امکان جلوگیری وجود ندارد.
ولی باید در نظر داشت که وزن اضافه باعث تشدید دردهای مفصلی و عضلانی می شود.
درمان های دارویی
به علت این که عامل اصلی بیماری مشخص نیست درمان دارویی برای بیماران بر اثر تجربیات کلینیکی و دانش فیزیولوژی عصبی درد است. همچنین درمان های دارویی برای درمان علائم دیگر بیماری مانند دپرسیون و بی خوابی به کار می رود.
داروها
ـ داروهای ضد تورم غیر استروئیدی مانند ادویل و تایلنول و برای رفع درد و سختی عضلانی مورد استفاده قرار می گیرد ولی اثر آنها بر روی همه یکسان نیست و بیشتر برای بیمارانی به کار می رود که فیبرومیالژی همراه با بیماری انفلاماتوار مانند پولی آرتریت روماتوئید باشد. آسپرین و مشابه آن به ندرت مفید واقع می شود.
توجه: درمان طولانی با آسپرین و مشابه آن می تواند آثار ثانویه بسیار جدی مانند درد و خونریزی معده، زخم معده، صدمه به کلیه ها و فشار خون بالا داشته باشد.
ـ آنتی دپرسور: به مقدار کم باعث ازدیاد مقدار سروتونین در مغز می شود.کمبود سروتونین نه تنها باعث افسردگی می شود بلکه تولید میگرن، درد در سیستم گوارش، و نگرانی می کند که از علائم بیماری فیبرومیالژی هستند و بعضی از آنتی دپرسورها دارای آثار ضد درد هستند و معمولاً از آنها استفاده می شود بدون این که دپرسیون وجود داشته باشد، به عنوان مثال از ادویل برای رفع درد و همچنین خواب عمیق استفاده می شود. به نظر می رسد که آنتی دپرسورها به مدت طولانی بهترین درمان برای دردهای عضلانی فیبرومیالژی می باشد ولی بر روی همه موثر نیست.
داروهای ضد تشنج: که برای صرع به کار می روند باعث تعادل پیام های عصبی در نخاع می شوند و بعضی از این داروها باعث بهبودی خواب بیمار می شود.
ـ داروهای خواب آور که برای راحت به خواب رفتن مصرف می شوند ولی استفاده طولانی از آنها معمولاً توصیه نمی شود.
ـ داروهای شل کننده عضلات نیز می توانند آرام بخش دردها باشند، تنها داروی شل کننده موثر Flexeril می باشد.
ـ کورتیکواستروئیدها کوچکترین اثری برای درمان فیبرومیالژی ندارند.
ـ نارکوتیک ها باید به عنوان آخرین سلاح موقعی که درمان های دیگر همه بی اثر هستند به کار رود و استفاده از آن باید تحت نظر مستقیم پزشک باشد، زیرا امکان اعتیاد به آن زیاد است.
ورزش های اروبیک
ورزش باعث می شود که بدن آندورفین تولید کند که هورمون هایی هستند که احساس آرامش و راحتی می دهند. یک سری مطالعات در سال ۲۰۰۲ نشان می دهد که تمرین های اروبیک تحت نظر متخصص علائم بیماری را کم کرده و حرکات و وضع بدنی را بهتر می کند. نرمش ها هم برای بعضی علائم مفیدند. مطالعات دیگری در سال های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ نیز به این نتیجه رسیده است. حرکات اروبیک در استخر آب گرم بهترین برنامه برای شروع آن است. دو مطالعه سال ۲۰۰۶ نشان می دهد که راه رفتن یا دویدن در آب برای رفع دردهای تولید شده بر اثر فیبرومیالژی و بهتر شدن حال بیمار موثر است.
انجمن پزشکی کانادا برای رفع علائم پیشنهادات زیر را مفید می داند:
ـ محدود کردن زمان استرس زیرا علائم بیماری با استرس تشدید می شود.
ـ برنامه خواب مرتب داشته باشید.
ـ نرمش و ورزش های اروبیک
ـ کمپرس گرم بر روی نقاط دردناک
ـ ماساژهای سبک
تعداد کمی از بیماران خوب می شوند و این نشان دهنده این است که بیماری درمان پذیر است و تعداد زیادی از درمان شدگان تغییرات وسیعی در وضع روانی خود داشته اند، یک نوع نگاه جدید به زندگی بر اثر روان درمانی و یا درمان روحانی باعث دید جدیدی از زندگی شده است.
درمان های تکمیلی
طبق یک مقاله که نتیجه ۴۹ مطالعه را نشان می دهد درمان خوب کننده فیبرومیالژی از نوع دارویی نیست، بلکه شامل حرکات ورزشی و متدهای آگاهی دهنده است. داروها فقط می توانند درد را کم کرده و به خواب عمیق کمک کنند. اخیراً در برنامه های درسی دوره های توان بخشی این روش ها را برای درمان افراد مبتلا به فیبرومیالژی تدریس می کنند.
پیشرفت بیماری (پیش آگهی)
فیبرومیالژی بیماری خطرناکی نیست و باعث مشکلات مهمی در سلامتی بیمار نمی شود ولی بیماری دردناکی است و باعث ناتوانی شخص می شود. دردها مزمن هستند و اغلب به داروهای ضد درد جواب نمی دهند و همین طور به سایر داروهای بدنی و روانی مقاوم می شوند ولی به هر حال پیشرفت نمی کنند و در دراز مدت ثابت می مانند یا کم می شوند ولی معمولاً شدیدتر از آنچه که هستند نمی شوند.
شدت درد و خستگی روزانه باعث محدود شدن فعالیت های روزانه شده و گاهی روی فعالیت های شغلی شخص اثر می گذارد ولی نگهداری فعالیت های شغلی هم از نظر فیزیکی و هم از نظر روانی برای بیمار بسیار مهم است و این را یک مطالعه در سال ۲۰۰۵ در کشور سوئد ثابت کرده است. تنظیم ساعات کار و یا پست شغلی بیمار در مواقعی که دردها بسیار شدید است ممکن است لازم بشود.
روش بدنی ـ روانی Mind Body
ـ در بین روش های درمانی مکمل روش بدنی روانی و هیپوتراپی بیش از همه برای درمان فیبرومیالژی به کار رفته، بیشتر از طب سوزنی و ماساژ درمانی و کایروپراتیک. طبق نظر پیروان این سیستم بدن و روان از هم جدا شدنی نیستند.
ـ Bio feedback هدف این سیستم این است که به بیمار یاد بدهند چگونه فشارهای عضلانی و یا فاصله بین دو نفس کشیدن را به کمک دستگاه هایی که این پارامترهای فیزیولوژیک را نشان می دهند کنترل کنند. مطالعات نشان می دهند که این سیستم درمانی نتایج مثبت دارد و آنهایی که حرکات بدنی را زیاد می کنند و باعث توان بخشی به عضلات و کم شدن سختی آنها در صبح و کم شدن درد در نقاط دردناک و استرس های روانی می شوند.
ـ هیپنوتراپی: مطالعات نشان می دهد که اثر درمانی هیپنوتراپی با مقایسه با ماساژ درمانی که همراه با یاد دادن تکنیک های آرامش دهنده عضلانی بوده بیشتر است و وضع عمومی بیمار خیلی بهتر شده مخصوصاً خستگی صبحگاهی و دردهای عضلانی و کیفیت خواب خوب می شود.
ـ روان درمانی برای تغییر دادن زندگی شخص که به بیمار یاد می دهد بیماری خود را بشناسد و بفهمد چگونه با نگرانی ها و احساسات و دردهای خود کنار بیاید و افکار منفی را که باعث تشدید عوارض بیماری می شود با افکار مثبت عوض کند و این باعث تغییر وضع کیفیت زندگی بیمار شده و نتایج مثبتی داشته است.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
