* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
آنورکسی ذهنی از مشکلات تغذیه ای یا مشکلات روانی تغذیه ای بشمار می رود مانند بولیمی و پرخوری.
شخصی که از آنورکسی رنج می برد در حال مبارزه دائم و خطرناک در مقابل هرگونه اضافه وزن است و در حقیقت قربانی ترس های بی دلیل می شود که یک فوبی واقعی برای اضافه وزن و نخوردن غذاست و دائم می ترسد که مبادا اضافه وزن پیدا کند و چاق شود و در نتیجه در اغلب موارد وارد مرحله خطرناکی از بی غذایی می شود.
کنترلی که شخص مبتلا به آنورکسی بر روی تغذیه خودش دارد شدید و دائمی است. اشتها به غذا خوردن در بیشتر موارد وجود دارد ولی بیمار به شدت با میل خوردن مبارزه می کند که به تدریج باعث از دست دادن وزن می شود به نحوی که به اصطلاح پوست و استخوان می شود و از این وضعیت راضی است ولی این رضایت موقتی است. بیمار احساس می کند که بدنش فرم طبیعی ندارد و این احساس باعث می شود که مشکلات پزشکی کم و بیش خطرناک برایش تولید شود مثل آمنوره، حملات پنیک و ضعف که شخص را دچار انزوا می کند.
آنورکسی یا آنورکسی ذهنی
از لغت آنورکسی برای آنورکسی ذهنی هم به طور رایج زیاد استفاده می شود ولی در حقیقت آنورکسی ذهنی یک مشکل پزشکی کاملا متفاوت با آنورکسی است. آنورکسی سیمپتومی است که در اکثر بیماری ها مشاهده می شود که همراه از دست دادن اشتها است. در آنورکسی ذهنی اشتها وجود دارد ولی شخص از خوردن خودداری می کند.
علل
آنورکسی ذهنی مشکل عادت غذایی است که مطالعات زیادی درباره آن انجام شده ولی علل اصلی و دقیق به وجود آمدن این مشکل، بسیار پیچیده و اغلب ناشناخته است.
دانشمندان معتقدند که عوامل بسیاری می توانند باعث آنورکسی ذهنی بشوند مانند عوامل ژنتیک، روانی، فامیلی، عصبی ـ هورمونی و اجتماعی.
با این که تا به حال هیچ ژنی به طور دقیق برای تولید بیماری پیدا نشده ولی مطالعات نشان می دهد که یک عامل خانوادگی وجود دارد و اگر در فامیلی یک بیمار آنورکسی وجود دارد امکان وجود بیماری در سایر زنان خانواده چهار برابر بیشتر از سایرین است.
یک مطالعه که بر روی زنان دوقلو انجام شده نشان داد که اگر یکی از دوقلوهای همسان دچار آنورکسی بشود ۵۶ درصد امکان این که دیگری هم مبتلا بشود هست در صورتی که در دوقلوهای غیر همسان این امکان ۵ درصد است.
احتمال کمبود هورمونی هم از عوامل مورد مطالعه بوده است. کمبود هورمون LH- RH که در فعالیت های تخمدان ها نقش تنظیمی دارد هم وجود داشته ولی این کمبود پس از اضافه شدن وزن بیمار از بین می رود. این مشکل بیشتر به نظر می رسد که بر اثر آنورکسی تولید می شود نه این که عامل آن باشد.
سروتونین مسئول گزارش پیام های عصبی بین نرون ها در ناحیه سینابس هاست و در تقویت فعالیت های مرکز Satiete در مغز که اشتها را کنترل می کند، نقش دارد. مطالعات زیادی نشان می دهد که بنا به عللی که هنوز شناخته نشده در بیماران آنورکسی کمبود تولید سروتونین مشاهده می شود.
همچنین مطالعاتی نشان می دهد که روابطی بین وضع روانی بیمار آنورکسی ذهنی مثل خود کوچک بینی و احساس عدم اطمینان به خود و عدم لیاقت و یا برعکس احتیاج به این که در همه چیز باید در بالاترین سطح باشد، وجود دارد. در اغلب موارد چنین جوانانی از مقابله با خطرات خیلی کوچک هم خودداری می کنند و تمام فکرشان این است که دیگران درباره آنها چه فکر می کنند و به بدنشان به عنوان یک شیئی سکسی می نگرند و آن را رد می کنند. این نوجوانان به طور ناخودآگاه می خواهند که دخترکان کوچکی باقی بمانند و برای ساختن شخصیت مستقل، دچار مشکل نشوند. این افراد به علت بدی تغذیه دچار ضعف بدنی و عدم وجود پریود (آمنوره) هستند. از لحاظ شخصیتی این افراد همیشه دودل هستند، نمی توانند خودشان تصمیم بگیرند و برای انجام امورشان به دیگران وابستگی شدید دارند. ترس از دست دادن دیگران، نیاز به محافظت و حساسیت شدید از این که دیگران نظر منفی به آنها داشته باشند و یا برعکس می خواهند بهترین باشند و همه چیز را کنترل کنند، مته به خشخاش بگذارند، خرده گیر و وسواسی هستند.
بیماران انورکسیک و بولی میک دارای تفکرات ناخودآگاه منفی هستند و به اشتباه اعتقاد دارند که لاغری خوب و هرگونه اضافه شدن وزن بد و خجالت آور است. و بالاخره آنورکسی یک پاتولوژی است که بیشتر در کشورهای صنعتی دیده می شود و عوامل اجتماعی ـ فرهنگی نقش مهمی در تولید بیماری دارد. مانکن های لاغر و تقریباً بدون برآمدگی های سکسی بدن تاثیرات شدیدی بر روی نوجوانان می گذارند. رسانه ها نیز در دامن زدن به این افکار بسیار سهم دارند. مطبوعات و رادیو تلویزیون مرتباً از لاغر شدن و کنترل وزن می گویند و غذاها و داروهایی برای جلوگیری از چاقی تبلیغ می کنند. روی جلد مجلات سرگرمی را عکس هایی از مانکن های لاغراندام پوشانده و این را به زنان جوان القا می کند که الگوی زیبایی شما این ها هستند.
مشکلات سلامتی همراه با آنورکسی
مشکلات روانی زیادی همراه با آنورکسی است ولی بسیار مشکل است که تشخیص داد اول مشکل روانی بوده و باعث آنورکسی شده و یا آنورکسی باعث تولید مشکلات روانی شده است.
طبق مطالعات علمی بیشترین مشکلات روانی همراه با آنورکسی عبارتند از:
ـ مشکلات آزار دهنده شدید در نزد ۱۵ تا ۳۱ درصد بیماران آنورکسی
ـ ترس از جامعه
ـ افسردگی در ۶۰ تا ۹۶ درصد بیماران در طول بیماری
ـ روزه گرفتن های طولانی و رفتارهای غیر عادی مثل مصرف طولانی مدت مسهل که باعث مشکلات و بیماری های شدید کلیوی، قلبی عروقی، معده و روده و دندان ها می شود.
بیماری برای اولین بار توسط ریچارد مورتون در سال ۱۶۸۹ شناخته شد و تشخیص دقیق آنورکسی ذهنی در سال های ۱۹۵۰ بر اثر مطالعات مهم Hilde Bruch در این باره انجام شد.
تعداد بیماران زن ۱۰ برابر بیماران مرد است و در سطح جهانی ۳ زن در هزار زن و مرگ و میر در آنها بین ۱/۵ تا ۱۳است.
تشخیص
برای تشخیص بیماری آنورکسی ذهنی عوامل مختلفی را باید در رفتار شخص در نظر گرفت. به طور خلاصه برای تشخیص مشکل آنورکسی باید مسائل مختلفی را مطالعه کرد که مهم ترین آنها نداشتن وزن طبیعی است. معمولاً شخص آنورکسیک وزنش کمتر از ۸۵ درصد وزن طبیعی است و همین طور به شدت از این که وزنش اضافه شود می ترسد و رفتار عجیبی در مقابل مواد غذایی دارد، خوردنی ها را قایم می کند و یا دیگران را تشویق به نخوردن می کند و یا هر بار پس از خوردن می خواهد آثار آن را با ورزش های سنگین و طولانی و یا با خوردن مسهل ها برطرف کند.
به غیر از مطالعات روان شناسی باید امتحانات کامل فیزیکی نیز انجام شود.
در نزد کودکان کمتر از ۸ سال پزشک باید وقتی به انورکسی بیاندیشد که کودک رشد کافی و وزن کافی نسبت به قدش ندارد و حالت تهوع و دل دردهای بی دلیل هم وجود دارد.
در نزد نوجوانان تاخیر در بلوغ، آمنوره و فعالیت های شدید ورزشی همراه یا بدون فعالیت های شدید انتلکتوئلی مطالعه می شود.
در نزد بزرگسالان پزشک اندیس های مختلفی را در نزد بیمار مطالعه می کند که مهم ترین آنها عبارتند از: از دست دادن وزن بیشتر از ۱۵ درصد، اندیس وزن به نسبت قد خیلی ضعیف، زنی که آمنوره ثانویه دارد و مردی که میل جنسی اش به شدت کم شده و مشکل هم خوابی دارد و فعالیت های بدنی و یا فکری شدید دارد و نابارور است.
کمبود و بدی تغذیه بیمار باعث مشکلات سلامتی شدید می شود و پزشک آزمایشات کلینیکی و پارا کلینیکی مثل آزمایش های خون و غیره را برای جستجوی مشکلات زیر تجویز می کند:
ـ مشکلات قلبی مثل مشکلات ریتم ضربانات قلب
ـ مشکلات دندانی و ضعف عاج دندان ها
ـ مشکلات معده ای، روده ای مثل عدم فعالیت روده ها
ـ استخوانی، کم شدن سختی و میزان مواد معدنی استخوان ها
ـ فعالیت کلیه ها
ـ وضع پوست بیمار
آزمایشی به نام EAT-26 وجود دارد شامل ۲۶ موضوع که شخص باید به آنها جواب بدهد و متخصص آن را آنالیز کند تا تشخیص دهد آیا شخص احتمال مشکلات تغذیه ای دارد یا نه؟
بخش دوم و پایانی هفته ی آینده
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
ataansari@videotron.ca
