احمد داووداوغلو دست راست اردوغان با کناره گیری از مقام ریاست حزب عدالت و توسعه و نخست وزیری، عملا راه را برای تبدیل “جمهوری تشریفاتی” ترکیه به “جمهوری اجرائی” هموار می کند. کتک کاری شدید نمایندگان مجلس ترکیه هم نشان داد که این مجلس دستخوش هرج و مرج شدید است و به سادگی ابزار دست اردوغان و طرفداران تمرکز قدرت او خواهد شد. سال۲۰۱۷ احتمالا سال چرخش بزرگ ترکیه به سمت خودکامگی کامل است
رجب طیب اردوغان از زمانی که دومین دوره نخست وزیری خود را به پایان می برد، رویای تبدیل شدن به یک رئیس جمهور مقتدر را در سر می پروراند. رئیس جمهوری که تمام اختیارات سرزمین آتاتورک را در دست داشته باشد. روند امور ترکیه در ماه های اخیر نشان می دهد که نه تنها شخص اردوغان، بلکه حزب اسلامی عدالت و توسعه و همه یاران اردوغان در این حزب، در جهت نزدیک تر کردن تحقق این رویا می کوشند.
کناره گیری احمد داوود اوغلو نخست وزیر و رئیس حزب عدالت و توسعه از مقام ریاست حزب، تازه ترین گام در این راه است. او کنگره حزب حاکم ترکیه را به تشکیل نشستی فوق العاده در روز یکشنبه ۲۲ می فراخوانده و اعلام کرده که در این نشست دیگر برای ریاست حزب نامزد نخواهد شد.
بر پایه اساسنامه حزب عدالت و توسعه، اگر داوود اوغلو از مقام ریاست حزب کناره گیری کند، خود به خود مقام نخست وزیری را نیز از دست خواهد داد.
داوود اوغلو هنگام اعلام تصمیم خود به کناره گیری از ریاست حزب و نخست وزیری اعلام کرد که کرسی نمایندگی خود را در پارلمان ترکیه حفظ خواهد کرد. او همچنین بر وفاداری بی چون و چرای خود به اردوغان تاکید ورزید و گفت: رابطه خانوادگی من با اردوغان به قوت خود باقی است. خانواده من خانواده او و خانواده او خانواده من است.
از همان زمانی که در سال ۲۰۱۴ با انتخاب اردوغان به عنوان رئیس جمهور ترکیه داوود اوغلو پست های ریاست حزب و نخست وزیری را به عهده گرفت، ناظران امور ترکیه از او به عنوان دست نشانده بی چون و چرای اردوغان نام می بردند.
چه این نظر درست باشد و چه نباشد، اکنون یک نکته روشن است: اردوغان و داوود اوغلو با روشی دوگانه اما شانه به شانه هم برای تبدیل ترکیه به نظامی که در آن ریاست جمهوری همه اختیارات اجرائی را دارد، گام برمی دارند. در حال حاضر رئیس جمهور در ترکیه مقامی تشریفاتی است و قدرت اجرائی را نخست وزیر و هیئت دولت او در دست دارند.
برای تبدیل ترکیه به نظامی متکی بر قدرت اجرائی رئیس جمهور (مثل آمریکا)، باید در این کشور یک رفراندوم برگزار شود. طرح برگزاری رفراندوم تنها زمانی قابل اجرا است که ۶۰ درصد نمایندگان مجلس به آن رای داده باشند.
حزب عدالت و توسعه در حال حاضر برای تصویب این طرح ۱۳ کرسی نمایندگی کم دارد. برخی ناظران پیش بینی می کنند که با تضعیف احزاب چپ، مثل حزب دموکراتیک خلق ها، در مجلس، حزب عدالت و توسعه می تواند با امتیاز دادن به یکی از احزاب راست و تمرکز طلب، آرای موافق رفراندوم را به ۶۰ درصد مورد نیاز برساند و رفراندوم را برگزار کند.
با توجه به اسلامیزه شدن جامعه ترکیه در سال های اقتدار حزب عدالت و توسعه، نتیجه چنین رفراندومی نسبتا قابل پیش بینی است: اکثریت مردم ترکیه یک رئیس جمهور مقتدر را ترجیح خواهند داد. استقبال از سریال هایی که جلال و شکوه دوران عثمانی را بازسازی می کنند نشان می دهد که ترک ها چقدر مجذوب قدرت های خودکامه هستند.
کناره گیری داووداوغلو از مقام نخست وزیری ترکیه، می تواند سلسله بحران هایی را در اداره دولت ایجاد کند که اردوغان و حزب او می توانند با سوءاستفاده از آن مردم را به سمت شرکت در رفراندومی به نفع اجرائی شدن مقام ریاست جمهوری هدایت کنند.
کافی است پس از داووداوغلو کسانی مسئولیت مقام نخست وزیری را به عهده بگیرند که سیاست هاشان مثل داووداوغلو کاملا همسو با اردوغان نباشد. این ناهماهنگی میان رئیس جمهور و نخست وزیر، تنش هایی خواهد آفرید که بی گمان به نفع اردوغان تمام خواهد شد. اردوغان در ۱۳ سال گذشته نشان داده است که برای از میان برداشتن مخالفان خود از هیچ ترفندی کوتاهی نمی کند.
رفراندوم تبدیل ریاست جمهوری تشریفاتی ترکیه به ریاست جمهوری اجرائی و مقتدر احتمالا در سال ۲۰۱۷ میلادی برگزار می شود. هفت سال بعد از آن، صدمین سالگرد تاسیس ترکیه به وسیله آتاتورک است. اردوغان بسیار مایل است که در آن سال از او به عنوان جانشین شایسته آتاتورک یاد شود. با این تفاوت که آتاتورک میراث مترقی سکولاریسم را برای ترکیه نوین برجای گذاشت، اما اردوغان و دار و دسته فکل کراواتی او در حزب عدالت و توسعه، این کشور را به سمت اسلامگرایی ارتجاعی هدایت کرده اند.
به تازگی رئیس مجلس ترکیه با طرح این نظریه که ترکیه به عنوان یک کشور اسلامی نیازمند یک قانون اساسی اسلامی است، جنجال بزرگی برانگیخت. چند روز بعد، مجلس تحت ریاست او بر سر “مصونیت پارلمانی نمایندگان” صحنه زد و خورد شدید نمایندگانی بود که با رفتار وحشیانه با مخالفان خود نشان می دادند در هریک از آن ها یک اردوغان دیگر خانه کرده است.
آیا چنین مجلس آماده تنش و تشنجی به راحتی امکان سوءاستفاده را به قدرت حاکم نخواهد داد؟
*جواد طالعی، شاعر، نویسنده و روزنامه نگار آزاد با بیش از ۴۰ سال سابقه روزنامه نگاری حرفه ای از سال ۲۰۰۰ میلادی به این سو مسئولیت دفتر اروپائی شهروند را به عهده دارد. او همزمان با رسانه های فارسی زبان دیگر مثل بی بی سی، رادیو فرانسه، دویچه وله و سایت های اینترنتی متعدد همکاری داشته است.
