نخست وزیر ترکیه در سخنانی غافلگیرکننده اعلام کرد که از نظر آنکارا، بشار اسد می تواند تا تشکیل یک دولت انتقالی موقت در مقام رئیس جمهور سوریه باقی بماند. پوتین که تهدید کرده بود به خاطر سرنگون کردن جنگنده خود انتقام سختی از ترکیه خواهد گرفت در چرخش سیاست آنکارا چه نقشی دارد؟
در ماه جولای امسال برخی رسانه های عربی گزارش دادند که الجزایر برای نزدیکی رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و بشار اسد همتای سوری او میانجی گری آغاز کرده است.
در چهار سال گذشته اردوغان ابتدا به عنوان نخست وزیر و سپس به عنوان رئیس جمهور ترکیه همواره برکناری بشار اسد را تنها راه استقرار صلح در سوریه می دانست. با توجه به این پیشینه، خبر میانجی گری الجزایر میان اردوغان و بشار اسد به یک شوخی بیشتر می مانست. اما زمان زیادی لازم نبود تا روشن شود که این یک واقعیت محض است.
روز شنبه ۲۰ آگوست بن علی یلدریم نخست وزیر جدید ترکیه در استانبول خطوط کلی سیاست خارجی دولت ترکیه را برای خبرنگاران تشریح کرد. او، به گونه ای غافلگیرکننده اعلام کرد که “بشار اسد می تواند تا زمان تشکیل یک دولت انتقالی موقت در مقام ریاست جمهوری سوریه باقی بماند”.
به این ترتیب، خبر رسانه های عربی در مورد تلاش هائی که در نهان برای نزدیک شدن اردوغان و بشار اسد صورت می گیرد، رسما مورد تایید قرار گرفت.
در همان ایامی که از میانجی گری الجزایر میان اردوغان و اسد خبر می رسید، اردوغان با عذرخواهی از ولادیمیر پوتین و دیداری دوستانه با او کوشید یکی دیگر از بحران های خارجی خود را حل کند.
مناسبات مسکو و آنکارا از روز ۲۴ نوامبر سال ۲۰۱۵ به خاطر سرنگون ساختن یک جنگنده روسی به وسیله نیروی هوائی ترکیه، به شدت تیره شده بود. پوتین تهدید کرده بود که آنکارا بابت این کار خود به سختی مجازات خواهد شد.
۳ سال بحرانی، سرکوب، کودتا، ترور
ترکیه در حال حاضر سومین سال یک بحران بزرگ داخلی را سپری می کند.
این بحران، در ماه مه سال ۲۰۱۳ با تظاهرات اعتراضی مردم استانبول علیه طرح دولت برای تبدیل پارک گزی به یک مجموعه تجاری آغاز شد. معترضان در داخل پارک گزی تحصن و اعلام کردند که تا دولت ترکیه تصمیم خود را لغو نکند، به تحصن ادامه خواهند داد.
رجب طیب اردوغان به جای گوش دادن به صدای مردم دستور سرکوب تظاهرکنندگان را صادر کرد. در جریان سرکوب معترضان، تصویرهائی در سطح جهان پخش شد که نشان می داد در پس نقاب به ظاهر آرام مردی که ادعا می کرد می خواهد از ترکیه یک کشور مدرن و دموکراتیک بسازد، چه گرگ هاری پنهان شده است.
اردوغان و حزب عدالت و توسعه او تا آن زمان به خاطر موفقیت های اقتصادی، مهار تورم، رونق بخشیدن به بازار کار و ایجاد ثبات سیاسی در ترکیه محبوبیتی نسبی کسب کرده بود، اما سرکوب خشن مردم در پارک گزی از این محبوبیت به شدت کاست.
ضربه دوم هنگامی فرود آمد که در دسامبر همان سال اسناد مربوط به فساد مالی بزرگ در دولت ترکیه برملا شد. این اسناد نشان می داد که پسر اردوغان نیز در فساد گسترده دست داشته است. اما اردوغان با این ادعا که این پرونده سازی حاصل توطئه رقیب او فتح الله گولن روحانی ساکن آمریکا است، هزاران مامور پلیس و قاضی و دادستان را با این برچسب که از گولن دستور گرفته اند، از کار برکنار یا تبعید کرد.
اولین شکست انتخاباتی اردوغان
به موازات کاهش محبوبیت اردوغان، که ریاست حزب اسلامگرای عدالت و توسعه را نیز برعهده دارد، از نفوذ سیاسی و اجتماعی این حزب نیز به شدت کاسته شد، تا آنجا که در انتخابات ژوئن سال ۲۰۱۵ این حزب اکثریت مطلق را از دست داد و برخلاف ۱۳ سال گذشته دیگر نمی توانست به تنهائی دولت را تشکیل دهد.
احمد داوود اوغلو یار نزدیک ارودغان، به جای آن که با یک یا چند حزب مخالف دولتی ائتلافی تشکیل دهد، آنقدر با زمان بازی کرد که بر پایه قانون اساسی ترکیه، برگزاری یک انتخابات جدید الزامی شد. اردوغان و حزب او، از همان فردای شکست تلاش های گسترده ای را برای جلب آرای بیشتر در انتخاباتی که نوامبر همان سال برگزار شد، آغاز کردند.
نقض همه توافق ها و قول و قرارهائی که با کردها و تعطیل ناگهانی مذاکرات صلحی که تا آن زمان سه سال ادامه یافته بود، از جمله مهم ترین این ترفندهای سیاسی بود. اردوغان توانست با ورود دوباره به جنگ با کردها، آرای ناسیونالیست های افراطی ترکیه را که به خون کردها تشنه اند جلب و اکثریت مطلق را در انتخابات کسب کند تا بتوانند بار دیگر حاکم مطلق باشد.
لغو مصونیت نمایندگان مجلس
اردوغان از چند سال پیش طرحی را برای تبدیل نظام پارلمانتاریستی ترکیه به نظام ریاستی تهیه کرده بود. او اکنون با کسب اکثریت مطلق در پارلمان می توانست نقشه های خود را برای تحقق این طرح اجرا کند.
نخستین قدم در این راه، سلب مصونیت پارلمانی از نمایندگان حزب دموکراتیک خلق ها بود که با روشی مسالمت جویانه از حقوق کردهای ترکیه پشتیبانی می کند. این حزب، در واقع همان نیروئی بود که در انتخابات ژوئن ۲۰۱۵ با کسب پیروزی بزرگ حزب عدالت و توسعه را از اکثریت انداخته بود و حالا باید انتقام پس می داد.
پی آیند سیاست های سلطه جویانه رجب طیب اردوغان که در کاخ هزار و یک اتاقه خود خواب بازگشت به دوران عثمانی را می دید، سلب امنیت از جامعه ترکیه بود. این کشور دست کم در یک سال گذشته صحنه یک دوجین عملیات انتحاری و تروریستی بوده که بیش از هزار کشته و هزاران زخمی داشته است.
برآیند ناامنی و ترور، کاهش شدید درآمدهای صنعت گردشگری ترکیه بود که تابستان امسال به کمتر از نصف سال گذشته رسید. کاهش درآمد گردشگری، برای کشوری که سال ها است روی این صنعت سرمایه گذاری می کند، ضربه ای جبران ناپذیر بود.
نقش احتمالی پوتین در تشدید بحران ترکیه
اما آیا به راستی عملیات انتحاری متعددی که ترکیه را در متجاوز از یک سال گذشته به خاک و خون کشیده، تنها کار داعش بوده است؟ آیا پوتین، به عنوان پشتیبان اصلی بشار اسد، در پی تهدید آشکار ترکیه به انتقامی سخت، نمی تواند تصمیم گرفته باشد که با به هم زدن توازن قوا در داخل ترکیه اردوغان را مجبور به لنگ انداختن در برابر بشار اسد کند؟
این که امروز نخست وزیر ترکیه به عنوان دست نشانده و گوش به فرمان رجب طیب اردوغان، درست برخلاف چهار سال گذشته ناگهان با ادامه ریاست جمهوری بشار اسد اعلام موافقت رسمی می کند، بی تردید ناشی از همه این فشارها است.
دولت ترکیه، با سوء استفاده از فضای ناشی از یک کودتای مشکوک و شکست خورده ده ها هزار نفر را بیکار یا زندانی کرده است. سرکوب ها بدون گذشت همچنان ادامه دارند. این سرکوب ها نمی تواند برای همیشه بی پاسخ بماند. ترکش خمپاره هائی که اردوغان به سوی مردم خود شلیک می کند بی گمان به سمت او باز خواهد گشت. در این شرایط، او دیگر در جایگاهی نیست که بتواند در خارج از ترکیه دشمنانی انتقام جو داشته باشد. بنا بر این مجبور است از پوتین دلجوئی کند و دست خونین بشار اسد را بفشارد.
هنگامی که رسانه های عربی از میانجی گری الجزایر میان اردوغان و اسد خبر دادند، در مقاله ای برای شهروند این پرسش را مطرح کردم که : آیا اردوغان به زودی دست های خونین بشار اسد را خواهد فشرد؟
اکنون می توانم با قاطعیت بگویم: بله. این کار روز شنبه این هفته با سخنان نخست وزیر ترکیه انجام شد، زیرا او تنها چیزی را بیان می کند که دستورش از سوی سلطان اردوغان صادر شده باشد.
جنگنده های روسی پس از همدان در ترکیه؟
در آخرین ساعات روز چهارشنبه ۲۴ اوت خبر رسید که میان مسکو و آنکارا مذاکراتی بر سر استقرار نیروهای روسی در یک پایگاه ترکیه در جریان است.
بعید به نظر می رسد که گزارش های مربوط به خروج جنگنده های روسی از پایگاه شاهرخی همدان درست باشد. اما شاید پس از آن که جمهوری اسلامی برای حفظ آبروی اندک خود از پوتین خواسته است نیروهای خود را از همدان بیرون ببرد، ترکیه تصمیم گرفته است با دادن اجازه استفاده از نیروگاه خود به مسکو، در مسئله سوریه به جبهه ای بپیوندد که به نظر می رسد پیروز معرکه خواهد بود: جبهه روسیه، ایران و حزب الله لبنان که برای حفظ بشار اسد می کوشند. مسئله ترکیه، بیش از هرچیز جلوگیری از قدرت یافتن یک کردستان مستقل در سوریه است. پیروزی های کردهای شمال سوریه علیه داعش ترکیه را به شدت نگران کرده است. جنگنده های ترکیه، تاکنون بارها به جای داعش کردها را در سوریه بمباران کرده اند.
