* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
بیماری های پریشان کننده یک سری بیماری های غیرقابل کنترل هستند که همراه با افسردگی شدید به انواع مختلفی خود را نشان می دهند، مثل یک حمله ترس و وحشت ناگهانی، ترس از یک چیز خاص مثل وحشت از عنکبوت و مشکلات نگران کننده کلی که برای آن جدول بندی خاصی وجود دارد که در ممالک مختلف با هم فرق دارند. به طور کلی در حدود ۱۵ درصد مردم در عرض یک سال و بین ۲۰ تا ۳۰ درصد در طول عمر به آن دچار می شوند و جزو مشکلات روانی هستند که زیاد دیده می شود. بین ۲ تا ۶ درصد مردم به بیماری های پریشان کننده دچار هستند. زنان کمی بیشتر از مردان به آن دچار می شوند، البته نگران بودن برای سر وقت رسیدن به یک قرار ملاقات یا انجام کاری به حد عالی طبیعی است ولی کسانی که دچار نگرانی شدید و دائمی هستند کیفیت زندگی شان به طور زیادی تحت تأثیر بیماری قرار می گیرد. تشخیص بیمار بستگی به نسبت مدت زمان وحشت، شدت آن و فرکانس آن نسبت به وضع عادی زندگی بیمار دارد و اگر سیمپتوم ها بیش از شش ماه طول بکشد، یک مشکل سلامتی روانی به شمار می رود که احتیاج به درمان پزشکی و روانی دارد.
انواع مختلف بیماری های پریشان کننده
بیماری های پریشانی به انواع مختلف دیده می شوند از حملات وحشت ناگهانی تا ترس از یک مسئله بسیار دقیق مثل ترس فقط از عنکبوت و یا یک نگرانی کلی و تقریباً دائمی که بر اثر جریانات روزمره ای زندگی نیست.
در فرانسه مقامات بهداشت عمومی جدولی تهیه کرده اند که به نام جدول اروپایی CIM–۱۰ معروف است و شامل شش بیماری پریشانی زیر است:
ـ بیماری های پریشان کننده کلی
ـ بیماری وحشت زدگی یا بدون ترس از جامعه
ـ بیماری اضطراب در جامعه
ـ ترس های مشخص مثل ترس از عنکبوت
ـ مشکلات وابستگی شدید به یک موضوع مثل خرید زیاد و بی جهت
ـ استرس های پست تروماتیک (پس از صدمات روانی مثل بازگشت از جنگ)
در جدیدترین جلد کتاب تشخیص و آمار بیماری های روانی DSM – ۵ که در سال ۲۰۱۴ چاپ شده و بسیار مورد استفاده متخصصان در آمریکای شمالی است پیشنهاد می شود که از جدول زیر استفاده شود:
ـ بیماری های مشوش کننده
ـ بیماری های وابستگی شدید و بیماری های همراه با آن
ـ بیماری های همراه با استرس و صدمات روانی
و هر یک از این ها شامل یک دوجین گروه بیماری های روانی دیگر می شوند، مثل این که بیماری های مشوش کننده شامل ترس از فضای باز، ترس از جامعه، نگرانی کلی، نگرانی تولید شده بر اثر درمان های دارویی یا مصرف مواد مخدر، ترس های مشخص (از حیوانات و …)
سیمپتوم ها
سیمپتوم ها در همه بیماران یکسان نیست و به طور کلی شامل علائم زیر می باشد:
ـ احساس ترس از نگرانی، وحشت زدگی یا بیماری
ـ ضربان شدید قلب
ـ عرق کردن (دست های مرطوب و گر گرفتگی)
ـ لرزش
ـ تنفس کوتاه و دهان خشک
ـ احساس خفگی و کم هوایی
ـ دردهای قفسه سینه
ـ تهوع
ـ سرگیجه و عدم تعادل
ـ خواب رفتن و سنگینی و بی حسی اعضا
ـ مشکلات خواب و بی خوابی
ـ سیمپتوم های مختلف فیزیکی بدن
DSM – ۵ پیشنهاد می کند که برای تشخیص بیماری های مشوش کننده از افراد سئوال های زیر پرسیده شود:
ـ در طی دو هفته گذشته آیا مشکلات زیر را داشته اید و شدت آن تا چه حد شما را ناراحت کرده:
ـ احساس عصبانیت، دلواپسی و اضطراب، وحشت و ترس، غم و غصه
ـ احساس ترس شدید و وحشت زدگی از یک موضوع
ـ مایل به فرار کردن از یک واقعه تا روبرو شدن با آن که شما را مضطرب می کند.
ـ مشکل وحشت زدگی یا حمله وحشت زدگی با حملات ناگهانی وحشت زدگی تکراری که در طی آن شخص دچار تنگی نفس و احساس ترس شدید، عدم کنترل خود می شود و سایر سیمپتوم ها مثل تهوع و ضربانات سریع قلب
ـ مشکل نگرانی کلی (عمومی) همان طور که اسمش مشخص می کند احساس نگرانی غیر قابل کنترل و دائمی
ـ ترس از جامعه، وحشت زدگی از مسائل مختلفی که در جامعه ممکن است پیش بیاید و باعث خجالت زدگی شخص بشود و یا خودش را کوچک تر و حقیرتر از دیگران احساس کند.
ـ ترس مشخص می تواند همراه شرایط مختلفی باشد مثل ترس از یک شیئی یا حیوان که باعث یک ترس شدید بی دلیل است مثل ترس از عنکبوت یا سگ، ترس از آسانسور، یا وسائل نقلیه عمومی.
ـ وابستگی شدید به یک موضوع یک نوع نگرانی است که به صورت احساس احتیاج به تمیز بودن زیادی و یا کنترل دائمی این که هر چیزی در محل خودش باشد که به فارسی عمومی به آن وسواس می گوییم.
ـ وابستگی شدید به جمع کردن زیادی، اخیراً وارد جمع بیماری های مشوش شده مثل جمع کردن غیرقابل کنترل اشیا مثل بروشورها (فلایرها)، اشیایی که در خیابان افتاده و امثالهم.
ـ و بالاخره سندروم استرس پست تروماتیک (پس از ضربه های روانی) که یک ناخوشی بسیار عمیق است، یک نوع ترس است که پس از واقعه ای صدمه زننده به روان بیمار تولید شده که ممکن است ماه ها پس از واقعه خودش را نشان دهد.
به طور کلی ترس های مشخص خیلی زود، از کودکی یا نوجوانی، خودش را نشان می دهد. در صورتی که سایر بیماری های دیگر مثل وحشت زدگی و سندروم پست تروماتیک معمولاً در بین سنین ۲۴ تا ۵۰ سالگی دیده می شوند.
بسیار مهم است که در نظر داشته باشیم بیماری های مشوش کننده در بعضی ها شدید و در برخی خفیف هستند. بعضی از بیماران قادر به داشتن یک زندگی طبیعی نیستند مثل کسانی که قادر به استفاده از وسایل نقلیه عمومی نیستند و کسانی که دچار مشکل دیگری هستند و دچار حملات گاه گاه بیماری می شوند. بعضی از حوادث زندگی باعث شدت سیمپتوم ها و بازگشت بعضی از عوامل تشویش می شوند. باید دانست که بسیار از افرادی که دچار بیماری های تشویشی و اضطرابی هستند تشخیص داده نمی شوند و در نتیجه تحت درمان پزشکی قرار نمی گیرند.
در تمام این مشکلات گفته شده درمان های پزشکی و روانی کمک موثری در کیفیت زندگی بیمار دارد.
علل بیماری و عوامل در خطر بیمار شدن
قبل از هر چیز باید یادآوری کنم که وقتی در حالت تهدید یا خطر قرار می گیریم نگرانی یک احساس طبیعی است، این مسئله وقتی مشکل ساز و بد می شود که به صورت شدید در مقابل تهدید به وجود آید و طولانی شود و در فعالیت ها و مشاغل روزانه دخالت و آنها را از مسیر واقعی خود خارج کند.
علل تولید این بیماری ها به طور دقیق شناخته نشده و عوامل ژنتیکی و روانی و محیط زیستی در آن موثرند.
همین طور می دانیم که اگر شخصی در خانواده اش یک بیمار وجود داشته باشد، بیشتر از سایرین در خطر ابتلا به بیماری های تشویشی است و زن بودن یکی از عوامل شناخته شده در معرض بیماری بودن است.
شاهد حوادث تولیدکننده استرس و صدمات روانی مخصوصاً در کودکی و یا وجود یک بیماری دیگر روانی مثل دو قطبی بودن می تواند نقش داشته باشد.
و بالاخره می دانیم که یکی از عوامل مهم که باعث بیماری های مشوش کننده می شود، ناهنجاری های فیزیولوژیکی مغز مخصوصاً در سطح بعضی از پیام آورنده های عصبی هستند؛ موادی که باعث رد و بدل کردن پیام های دریافتی عصبی از یک نرون به نرون دیگر می شوند. به طور دقیق تر GABA مهم ترین کنترل کننده عکس العمل های شدید نرون ها و نروآدرنالین و سروتونین جزو این مواد هستند. درمان های دارویی بیماری های تشویشی بر تنظیم این پیام آورنده ها تمرکز دارد. کورتیزول که هورمون استرس است هم نقشی در این میان بازی می کند.
پیشگیری
چون علت تولید بیماری های اضطراب آور مشخص نیست، پیشگیری از امکان آن هم بسیار مشکل است ولی باید بدون تأخیر نسبت به دریافت روان درمانی بعد از وقوع بعضی از حوادث نگران کننده، اضطراب آور و استرس زا اقدام کرد، مخصوصاً برای کودکان، تا از تبعات آن جلوگیری شود.
داشتن عادات خوب در زندگی برای کم کردن نگرانی ها مفید هستند مثل:
ـ داشتن ریتم منظم خواب و داشتن خواب کافی
ـ انجام مرتب ورزش
ـ عدم استفاده از مواد هیجان آور، کانابیس، الکل و سایر مواد مخدر
ـ در حالت نگرانی های بسیار شدید بیمار احتیاج به همراه و کمک او دارد.
درمان های دارویی
درمان بیماری های مضطرب کننده به درمان های دارویی و روانی توام متناسب با وضع بیمار و سیمپتوم هایش و هم چنین موقعیت فامیلی و اجتماعی او، نیاز دارد.
روان درمانی
تمام بیماری های مضطرب کننده، نیاز به روان درمانی دارد که ممکن است به تنهایی یا همراه درمان دارویی طبق شدت بیماری و وضعیت بیمار انجام شود.
درمان ها بر روی عواملی که باعث تولید بیماری شده انجام می شوند و به بیمار وسائلی می دهند که بتواند علت بیماری را فهمیده و بیماری را کنترل کند. این نوع درمان معمولاً برای دراز مدت مفید هستند و معمولاً شامل ۱۲ تا ۲۵ جلسه ۴۵ دقیقه ای می باشد و به اندازه ی درمان های دارویی موثر است.
روان درمانی آنالیتیک ممکن است باعث شناخت عوامل تولید کننده اضطراب و نگرانی بشود ولی تاثیر آن بر روی سیمپتوم های بیماری به آهستگی صورت می گیرد و کمتر شناخته شده است.
درمان های دارویی
اگر سیمپتوم ها بسیار شدید هستند و روان درمانی کافی نیست که بیماری را کنترل کند مثل نگرانی کلی، درمان با دارو لازم می شود.
چندین دارو وجود دارد که برای نگرانی موثر هستند مثل آنتی دپرسورها و داروهایی که روی تنظیم سروتونین و نرو آدرنالین موثرند. این داروها می توانند در شروع درمان باعث تشدید نگرانی و اضطراب بشوند بنابراین باید تحت نظر مستقیم پزشک مورد استفاده قرار بگیرند.
این داروها می توانند تولید اعتیاد بکنند بنابراین نباید بیشتر از ۲ تا ۳ هفته مصرف شوند و شروع و پایان درمان نیز باید تحت نظر مستقیم یک پزشک باشد.
طب مکمل
اخطار: بیماری های مشوش کننده جزو مشکلات جدی سلامتی روانی هستند که می توانند به طور جدی روی کیفیت زندگی بیمار اثر بگذارند، بنابراین بسیار مهم است که با پزشک و با سرویس های تخصصی برای یک درمان کلی مشورت شود و اگر صلاح دیدند درمان های طبیعی و مکمل را به درمان اصلی اضافه کنند.
ـ یوگا: مطالعات زیادی نشان داده که ورزش مرتب یوگا باعث کم شدن نگرانی ها می شود، همین طور باعث کم شدن سیمپتوم های استرس پست تروماتیک.
ـ تکنیک های آرام بخش: چندین مطالعه علمی موثر بودن هینوز را برای کنترل و کم کردن نگرانی ها، ترس ها (فومی ها) و حالت عمیق آرامش پس از هینوز ثابت کرده است. تکنیک های آرام بخش دیگر هم مثل بیوفیدبک می توانند آثار مفیدی برای آرامش نگرانی ها داشته باشد.
ـ Kava: کاوا گیاهی است که در جزایر پاسیفیک می روید. چندین مطالعه کلینیکی نشان داده که عصاره این گیاه برای آرامش نگرانی ها بسیار مفیدتر از دارونما (چیزی ظاهراً شبیه به دارو بدون هیچ اثر واقعی) بوده. باید دانست که عصاره کاوا که در بازار به فروش می رسد دارای کیفیت و غلظت های مختلفی است که با هم بسیار فرق دارند.
ـ طب سوزنی: مطالعات زیادی انجام گرفته که نشان می دهد طب سوزنی برای درمان نگرانی ها موثر است ولی این مطالعات از نظر اپیدمیولوژیکی دارای متدولوژی دقیق نیستند.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
Ataansari@videotron.ca
