گزارش دو بنیاد اروپایی: بخش‌هایی از ایران غیرقابل سکونت می‌شود
دو بنیاد “هاینریش بل” و “اسمال مدیا” در آلمان و انگلستان با انتشار یک گزارش مشترک ١۶٠ صفحه ای هشدار دادند که بحران آب همواره مناطق بیشتری از ایران را غیرقابل سکونت می‌کند. در این گزارش، ریشه‌های بحران زیست محیطی ایران، نتایج آن در آینده و استراتژی لازم برای مقابله با آن بررسی شده است.
گزارش ٢ بنیاد روز چهارشنبه ٢۵ ژانویه در نشستی که به ابتکار بنیاد “هاینریش بل” در برلین برگزار شد، مورد بررسی قرار گرفت. در این نشست ٣٠ نفر از دانشگاهیان و کارشناسان محیط زیست آلمان و چند کارشناس ایرانی حضور داشتند.
گزارش دو بنیاد اروپای با این عبارت آغاز می شود که «همواره دریاچه‌ها و رودخانه‌های ایرانیِ بیشتری تهدید به خشکی می‌شوند. همچنین به گونه ای فزاینده از عمق آب‌های زیرزمینی این کشور کاسته می شود.»
در بخش دیگری از این گزارش اعلام شده که دریاچه ارومیه، به عنوان بزرگ ترین دریاچه خاورمیانه، در سال های اخیر ١٢ درصد مساحت خود را از دست داده که با مساحت Bodensee در جنوب آلمان برابر است؛ سواحل این دریاچه با محیط ٢۴٠ کیلومتر، میان ٣ کشور آلمان، سوئیس و اتریش تقسیم شده است.
ریشه های بحران آب کجا است؟
گزارش مفصل بنیاد “هاینریش بل” و “اسمال مدیا”، آن طور که نویسندگان آن اعلام کرده اند از طریق نظرسنجی‌ها و مصاحبه‌های متعدد با مسئولان ایرانی، فعالان و کارشناسان حوزه محیط زیست، تهیه و تدوین شده است. این گزارش نشان می دهد که بحران زیست محیطی فعلی ایران، ساخته دست انسان ها است. نویسندگان گزارش، سکوت مسئولان در برابر بهره برداری نادرست از ذخائر آب به ویژه در بخش کشاورزی را دلیل اصلی بحران فعلی می‌دانند. آن‌ها می‌نویسند: «نزدیک به ٩٠ درصد آب ایران را بخش کشاورزی مصرف می کند. مسئولان ایرانی با دادن یارانه انرژِی و آب به کشاورزان و تحمل حفاری‌های غیرقانونی، بخش کشاورزی را به هدر دادن منابع آب تشویق کرده‌اند. علاوه بر این، تکنولوژی آبیاری در ایران نیز بسیار عقب‌مانده است. اکنون اما خود کشاورزان و دهقانان فقیر بیش از همه از کمبود آب رنج می برند.»
“بنیاد هاینریش بل” و “اسمال مدیا” در ادامه گزارش خود از این که مسئولان ایرانی به تازگی متوجه ابعاد خطرناک کمبود آب کشور شده اند ابراز خرسندی می کنند، اما تأکید می ورزند که هنوز هم آن‌ها به استراتژی‌های مناسب برای مقابله با این کمبود دست نیافته اند. از دید تهیه کنندگان گزارش، مشکل از یک سو به نامشخص بودن حوزه مسئولیت‌ها در سه وزارتخانه کشاورزی، آب و برق و محیط زیست مربوط است، اما هنوز روشن نیست که با «بهره‌برداری هدفمند»، بحران آب تا چه حد کاهش خواهد یافت؟ کارشناسان راه حل پایدار را در کاهش شدید مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی می دانند. اما چنین راه حلی به ویژه در روستاها با مخالفت دهقانان خرده پا روبرو خواهد شد.
افزایش آگاهی نسبت به اهمیت محیط زیست نظرسنجی‌هایی که برای تهیه گزارش دو بنیاد مهم آلمان و انگلستان انجام شده در عین حال این روند مثبت را تأیید می‌کند که آگاهی مردم ایران نسبت به محیط زیست در سال های اخیر بسیار بیشتر شده است. حدود ٧٠ درصد ایرانی ها تأیید می کنند که نگران وضعیت بد محیط زیست در ایران هستند.
در نظرسنجی سال ٢٠٠۴ اکثریت مردم ایران برنامه های اقتصادی را بر چالش های زیست محیطی مقدم می شمردند، اما امروز همین اکثریت دست کم اقتصاد و محیط زیست را دارای ارزشی برابر می شناسد.
در بخشی از گزارش، با تأکید بر افزایش پایدار فعالیت‌های مدنی برای برخورد مسئولانه مردم با منابع آب آمده است: «این فعالیت‌ها به ویژه در فضای آنلاین بسیار تقویت شده است. در “فیس بوک”، “تلگرام” و “اینستاگرام”، فعالان زن و مرد زیادی جنبشی را علیه آلودگی محیط زیست، نابودی جنگل ها و انواع حیوانات کمیاب، به راه انداخته اند؛ اعتراض به غارت ذخائر آب زیرزمینی نیز بخش مهمی از این جنبش را تشکیل می دهد.»
کمپین “یک قطره آب” یک نمونه خوب در گزارش بنیادهای “هاینریش بل” و “اسمال مدیا”، از جنبش آنلاین “یک قطره آب” به عنوان یک نمونه خوب از فعالیت های مدنی یاد شده است؛ مبتکران این جنبش، بدون وابستگی ارگانیک یک نهاد خاص، می کوشند مردم ایران را با بحران شدید آب آشنا کنند و حساسیت آن ها را نسبت به نتایج نهایی این بحران برانگیزند؛ آن ها از پیام های کوتاه، عکس ها و نمودارهای بسیار گویایی استفاده می کنند که بسیار اثرگذار است.
تهیه کنندگان گزارش روی این نکته انگشت گذاشته اند که فعالان حوزه محیط زیست در فضای مجاری، به عمد هویت خود را پنهان می کنند، زیرا در این عرصه نیز سرکوب وجود دارد.
نویسندگان آلمانی و انگلیسی معتقدند «پنهان بودن هویت فعالان فضای آنلاین سبب می شود که بر سیاست های زیست محیطی کشور در فضای واقعی کمتر تأثیر بگذارند، با این همه، روزنامه ها و چهره های سرشناس ایران، هر روز به چنین فعالیت‌هایی علاقمندتر می شوند.»
گزارشگران دو بنیاد اروپایی ابراز امیدواری می کنند که جنبش حفاظت از محیط زیست در ایران بر سیاست‌گذاری های نهادهای اجرایی نیز تأثیر بگذارد؛ از جمله به این نکته اشاره می شود که محیط زیست در مبارزات انتخاباتی مجلس شورای اسلامی در سال ٢٠١۶ نقشی پررنگ یافت.
در پایان این گزارش، برای تثبیت سطح آب های زیرزمینی، نجات دریاچه ارومیه و سایر منابع آب داخلی ایران، تقویت نهادهای دولتی حوزه محیط زیست و همکاری بهتر دولت و جامعه مدنی توصیه شده است. همچنین آمده است که در هر دو حوزه باید بخش کارشناسی علمی به شدت تقویت شود.
