در “سردرد کشنده” آمیب به مغز می رسد و در حقیقت آمیب مغز را می خورد. آمیب در آب زندگی می کند و از راه بینی به مغز شناگران می رسد و مغز آنان را می خورد و موجب مرگ آنها می شود. فرانسیس کابرال از دانشگاه “سلامت عمومی ریچموند” می گوید، آمیب ها این وسیله ی خوردن را در سطح خود دارند و شبیه مکنده های غول پیکر هستند. در عین این که خودشان تک یاخته میکروسکپی هستند، به محض رسیدن به مغز شروع به خوردن آن می کنند.

اخیرا محققان مکانیسم این خوردن را کشف کرده اند. این مکانیسم و شناخت آن به درمان این بیماری کشنده و پیدا کردن راه نجات بیماران کمک می کند. عامل این بیماری آمیب نگلریا فولری است که در آب های تازه و حتی در آب استخرهایی که به طور صحیح کلر زده نشده اند زندگی می کند و با شنا در هوای بهاری از راه بینی وارد مغز شناگر می شود. در آمریکا در سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ سی و پنج مورد مشاهده شده است که تنها دو مورد آن تشخیص قطعی داده شده است. در سپتامبر ۲۰۱۶ در مریلند یک خانم ۱۹ ساله با این بیماری فوت کرد.

با ورود آمیب به مغز که به طور مستقیم صورت می گیرد اولین قسمتی که تخریب می شود ناحیه بویایی(Olfactory) و قطعه پیشانی مغز (Frontal lobe) است.

بخش فرونتال کنترل رفتار ما را همراه ناحیه بویایی به عهده دارد. همچنین هرگونه شناخت به عهده این قسمت های مغز است. این که چرا مغز هدف اختصاصی آمیب است یک راز است.

عبدالمنان از دانشگاه آقاخان کراچی پاکستان تصور می کند که شاید آمیب جذب یک ماده شیمیایی به نام استیل کولین می شود که این ماده به مقدار زیاد در مغز وجود دارد و به وسیله سلول های بخش قدامی مغز ترشح می شود. قبلا مشخص شده بود که استیل کولین مقابل برخی سلول های ایمنی و نورون های رشته عصبی مانند یک مغناطیس عمل می کند. برای بررسی و اثبات این تئوری، منان متوجه وجود گیرنده های خاصی روی پیکر آمیب شد که ممکن است به استیل کولین بچسبند. منان و همکارانش بررسی و اثبات این نظریه را روی اکانتامبا که یک جنس مشابه نگلریا فولری است شروع کردند. اکانتامبا موجب ایجاد عفونت و زخم های پوستی می شود. این گروه محققان ۱۲۶ پروتئین از آمیب جدا کردند و فکر کردند که پروتئین های دیگری نیز با ترکیب و ساختمان مشابه باید وجود داشته باشند که مصمم به شناخت آنها شدند. یکی از این پروتئین های شناخته شده موجود روی پیکر آمیب ساختمانی مشابه گیرنده های انسانی به استیل کولین داشت. گروه محققان مجله  Journal of  Receptors & Signal در یک تحقیق منتشر نشده کارهای خود را روی نگلریا تکرار کردند و پروتئین مشابهی پیدا کردند. این یافته آنها نشان داد آمیب ها گیرنده های خاصی برای استیل کولین دارند و نظریه منان به اثبات رسید. بنابراین ثابت شد که آمیب جذب استیل کولین می شود و سریعا و مستقیم به طرف مغز که استیل کولین فراوان دارد می رود.

کابرال که در این طرح حضور نداشت موافق بود که استیل کولین می تواند عامل جذب آمیب به مغز باشد، گو این که هنوز عقیده داشت باید بررسی های بیشتری صورت گیرد. او در بررسی های خودش مشاهده کرد که چگونه آمیب ها برای رسیدن به مغز مسابقه دارند و سریعا به طرف مغز می روند و این بررسی را در ظرف مخصوص آزمایشگاهی انجام داد و عقیده پیدا کرد که عامل این سرعت و رقابت می تواند استیل کولین مترشحه از مغز باشد. با این کشف جالب منان امید دارد که داروهای متوقف کننده عمل گیرنده ها می توانند عفونت را درمان کنند. چنین داروهایی از قبل وجود داشته اند و در درمان سندروم روده تحریک پذیر مورد استفاده بوده اند و در درمان ضربان قلب نیز به کار می رفته اند.

در حال حاضر منان این داروها را روی موش های آزمایشگاهی که با آمیب آلوده شده اند  امتحان می کند. روی کاغذ درمان بیماری پیدا شده است، ولی در عمل و روی بیماران مانع و مشکل بزرگ این است که این داروها چگونه وارد مغز شوند و جلوی ورود آمیب را سد کنند؟ صحیح تر  این که داروها چگونه گیرنده های آمیب برای استیل کولین را از کار بیندازند؟

اگر این مانع حل شود سریعا این دسته از داروها برای درمان مبتلایان به کار گرفته خواهد شد. متأسفانه  تشخیص بیماری بسیار مشکل است. سردرد شدید نشانه این بیماری است که منجر به مرگ می شود و این در حالی است که آمیب در مغز وجود دارد. خانم کابرال عقیده دارد قبل از هر چیز برای تشخیص قطعی و مطمئن این بیماری به روشی اختصاصی نیاز مبرم داریم و در صورت تشخیص دقیق و قطعی با توجه به نتایج تحقیقات درمان آن ممکن خواهد شد. متأسفانه فعلا این سردرد بسیار شدید که به هیچ دارویی جواب نمی دهد، منجر به مرگ بیماران می شود.

*دکتر خسرو نیستانی متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی