تهیه و تنظیم گزارش: انجمن زنان ایرانی مونترال
متن سخنرانی الهه امانی، به مناسبت روز جهانی زن، در مونترال
به مناسبت روز جهانی زن، روز اول مارس ۲۰۱۴، جلسه ای به دعوت انجمن زنان ایرانی مونترال در دانشگاه کنکوردیا مونترال برگزار شد. سخنران اصلی این برنامه، الهه امانی، فعال حقوق بشر و زنان و پژوهشگر از دانشگاه فلرتون کالیفرنیا بود. امانی تجربیات خود را از کنفرانس های بین المللی زنان بیان کرد و به نقش این مجامع، تاثیر آن ها در جهان و نقش ایران در این مجامع اشاره کرد. متن سخنرانی ایشان را در زیر می خوانید:
کمیسیون مقام زن در سازمان ملل با هدف دفاع از حقوق زنان، تامین امنیت و بهبود موقعیت زنان در سال ۱۹۴۶ تاسیس شد. این کمیسیون تا سال ۱۹۷۵ مانند سایر کمیسیون های سازمان ملل فعالیت می کرد. در سال ۱۹۷۵ برای اولین بار سازمان ملل کنفرانس زنان را در مکزیکوسیتی تشکیل داد و آن سال را “سال زن “نامید. کنفرانس اول در مکزیکوسیتی، دومین کنفرانس در کپنهاگ در سال ۱۹۸۰ و سومین کنفرانس در سال ۱۹۸۵ در نایروبی برگزار شد. در دو کنفرانس اول و دوم عمدتا نمایندگان دولت ها شرکت کرده و سازمان های غیر دولتی حضور چشمگیری نداشتند، ولی از همان اولین کنفرانس فعالان جنبش زنان در پیرامون این کنفرانس ها گرد هم می آمدند و بحث و گفتگو می کردند. در اولین کنفرانس در مکزیکوسیتی اخبار مربوط به حضور اجتماع زنان آمریکای لاتین در مطبوعات آمریکای لاتین انعکاس یافت ولی در مطبوعات انگلیسی زبان کمتر منعکس شد. در کنفرانس کپنهاگ نیز فعالان زنان و فمینیست ها پیرامون این کنفرانس گرد هم آمدند. در سومین کنفرانس زنان سازمان ملل در نایروبی بود که اخبار مربوط به اینکه سازمان ملل کوشش هایی در جهت رفع تبعیض جنسیتی انجام می دهد در جهان منتشر شد و فعالان زنان و حقوق بشر و فمینیست ها توجه بیشتری به آن پیدا کردند. در کنفرانس نایروبی تعداد زیادی از سازمان های غیر دولتی زنان شرکت کردند و یک فروم غیر دولتی NGO forum در کنار کنفرانس نایروبی برگزار شد. کنفرانس نایروبی با موضوع “استراتژی های آینده نگر برای برابری جنسیتی” نگاهی به آینده داشت.
کنفرانس بعدی در پکن در سال ۱۹۹۵ برگزار شد. دوره ی ۱۰ ساله مربوط به این دو کنفرانس ـ کنفرانس نایروبی و پکن ـ اوج گفتمان پیرامون چالش های زنان در سطح جهان بود چرا که در کنار چالش های زنان بر اساس مختصات محلی، ملی و قومی خطوط مشترکی بین زنان در سطح جهان وجود دارد به این معنی که با چالش های مشابهی مواجه هستند. در کنفرانس پکن حدود ۳۵۰۰۰ زن و ۱۲۰۰ مرد شرکت کردند. متجاوز از ۳۰ نفر از زنان فعال حوزه زنان از خارج از کشور در برابر بیش از ۳۰۰ نفر از طرف دولت ایران در این کنفرانس شرکت کردند. در کنفرانس پکن رژیم ایران بسیار متشکل شرکت کرده بود. بیش از سیصد نفر از طرف دولت ایران و از سازمان های غیردولتی ـ که یا مستقل نبودند و یا سیاست هایشان بسیار به قدرت حاکم نزدیک بود ـ شرکت کردند(سازمان هایی که در اصلاح بین المللی NGO یا سازمان های غیر انتفاعی که از طرف دولت حمایت می شوند).
(در آن کنفرانس خانم امانی کارگاهی درباره مبحث چالش برانگیز حقوق بشر- حقوق زنان و اسلام داشتند. بررسی اینکه در کجاها این مقوله ها با هم در تناقض هستند و در کجا می توانند کنار هم قرار بگیرند.)
جشن روز زن در انجمن زنان ایرانی مونترال
از کنفرانس نایروبی به بعد همیشه در کنفرانس ها و کمیسیون های سازمان ملل دو جریان حضور دارند؛ یکی فعالان وکنشگران، فمینیست ها و مدافعان حقوق بشر و استادان و همه ی کسانی که به برابری جنسیتی اعتقاد دارند و کار می کنند و می خواهند در جهت رفع تبعیض از زنان گام بردارند و یک کنفرانس هم کنفرانس دولتی هاست.
این اجتماع غیردولتی ها NGO Forum در واقع روح جنبش زنان در جهان است. بحث هایی که در آن مطرح می شود از ریشه و پایه جنبش زنان بالا می آید، البته در کنفرانس دولتی هم بحث های دولت ها است.
هدف دولت ایران این بود که نشان دهند در ایران زنان از موقعیت مناسبی برخوردار هستند در حالی که فعالان جنبش زنان سعی داشتند نشان دهند که موقعیت لرزان و کمرنگی که زنان در زمان پهلوی داشتند هم عقب تر رفته و زن ها به خانه ها رانده شده اند.
در تمام کنفرانس ها از جمله کنفرانس پکن همیشه واتیکان به عنوان “Holy see” (در قالب نهادی که حق رای ندارد در تمام جلسات به عنوان ناظر شرکت می کند) و ایران در جبهه ی مخالف بحث ها قرار دارند البته کشورهای دیگری نیز هستند که گاه به عنوان مخالف در بحث ها شرکت می کنند، ولی ایران و واتیکان همواره در موضوعات مربوط به بهداشت و سلامت زنان، حق زنان بر بدن خود، تنوع جنسیتی و غیره در بحث ها موضع مخالف دارند.
سند نهایی کنفرانس پکن در ۱۳۱ صفحه مهمترین و مترقی ترین سندی است که تا به امروز در دنیا به صورت رسمی وجود دارد. کنفرانس پکن کنفرانسی پر تنش بود به طوری که ایران و واتیکان در چند موضوع شدیدا موضع مخالف داشتند. موضوعاتی چون کاربرد واژه ی “جنسیت” در مقابل “جنس” gender vs sex (چون اساسا نگاه مذهبی مفهوم جنسیت را قبول ندارد). دوم واژه ی “برابری جنسیت”Gender equality بود که ایران به جای تساوی بر واژه ی “عدالت” Gender equality تاکید داشت.
برابری جنسیتی امری قابل اندازه گیری است در حالی که مفهوم عدالت امری کیفی است و هر کشوری می تواند بنا به خواست خود آن را تعریف کند. برای مثال بر اساس تفکر حاکم در ایران ممکن است ازدواج یک دختر ۱۲ ساله که فقیر است و نیاز به سرپرست دارد عادلانه به نظر برسد در حالی که بر اساس نگرش تساوی جنسیتی چنین عملی مورد قبول نیست. تنش میان پذیرش تساوی جنسیتی در برابر عدالت جنسیتی بیشتر در میان کشورهای جنوب (آسیا آفریقا و آمریکای لاتین) وجود دارد یعنی کشورهایی که در آنها برابری قانونی وجود ندارد. در دنیای غرب حداقل برابری قانونی تا حدودی وجود دارد گرچه در هیچ کشوری در دنیا به طور کامل برابری جنسیتی وجود ندارد ولی حداقل در غرب از نظر قانون در بسیاری از کشورها زن و مرد با هم برابرند.
یکی دیگر از موضوعات پر تنش “مسئله ی حق زن بر بدن” خود بود که در مجامع بین المللی در مبحث بهداشت زنان قرار می گیرد، البته در این مقوله دیگاه مذهبیون اعم از کاتولیک یا مسلمان در یک طیف قرار می گیرد. برخی گروه های مذهبی مثل Catholics for Choice این حق را به رسمیت می شناسند و برخی دیگر نه.
در کنفرانس پکن مقرر شد تا در کنفرانس بعدی دولت ها در مورد ۱۲ حوزه ی پر اهمیت در مورد زنان شامل: حضور زنان در رسانه ـ خشونت علیه زنان ـ حقوق بشر ـ فقر در زنان ـ زنان و تغییرات آب و هوا ـ بهداشت زنان ـ حضور زنان در ساختارهای دولتی ـ حضور زنان در آموزش ـ حضور زنان در مقام های تصمیم گیری ـ زنان و محیط زیست ـ زنان و صلح) اقدامات عملی خود را ارائه دهند.
نکته دیگر در کنفرانس پکن مطرح شدن واژه ی “دختر بچه “Girl Child برای اولین بار در مجامع بین المللی بود. علت مطرح شدن این موضوع این بود که در مصائب مربوط به کودکان در دنیا مانند تغذیه ناسالم و آب آشامیدنی ناسالم و دسترسی به آموزش ابتدایی همیشه آمار در دختران چندین برابر بیشتر از پسران است، گرچه عمق و میزان این نابرابری در زمینه ی شرایط دختر بچه ها و پسربچه ها در کشور های مختلف متفاوت است.
در سال ۲۰۰۰ در کنفرانس پکن+۵ کمیسیون سازمان ملل که به بررسی و ارزیابی اقدامات عملی کشورها در حوزه های مطرح شده در کنفرانس قبلی اختصاص داشت، ایران گزارش مفصلی ارائه کرد. در آن گزارش تاکید بیشتر ایران بر آموزش بود که البته باید گفت ایران برای رفع خلاء آموزش ابتدایی اقداماتی انجام داده ولی اساسا کشورها در انجام اقدامات عملی کار خاصی انجام نداده بودند و به اهداف و پیشرفت هایی که در مورد بهبود شرایط زنان متعهد شده بودند، نائل نگردیده بودند. در آن زمان بحث بر این بود که کنفرانس پنجم در سال ۲۰۰۵ انجام شود، ولی تمام فعالان و کنشگران و فمینیست ها با این کار مخالف بودند و معتقد بودند اگر جامعه ی جهانی دوباره در کنار هم جمع شوند و بخواهند سندی تدوین کنند به طور حتم دستاوردهای کنفرانس پکن از بین می رود و عقب گرد خواهند داشت و علت آن هم اینست که در تمام مذاهب در سطح جهان بنیادگرایی مذهبی رشد کرده است. اگر چه کنفرانس پکن +۵ و پکن +۱۰ و پکن +۱۵ تشکیل شده ولی تا امروز کنفرانس پنجم زنان سازمان ملل تشکیل نشده است.
کمیسیون مقام زن سازمان ملل هر ساله اجلاس دارد و امسال نیز ۵۸ امین اجلاس آن برگزار خواهد شد. در سال گذشته ۶۰۰۰ سازمان غیردولتی در نیویورک در این اجلاس شرکت کردند و البته ۴۵ عضو رسمی آن از جمله ایران (که از سال ۲۰۱۰ صاحب کرسی شده است) نیز شرکت داشتند. متاسفانه فعالان حوزه ی زنان در خارج از کشور حضور منسجمی در این اجلاس ندارند، در حالیکه پتانسیل آن وجود دارد. هماهنگی و برنامه ریزی دقیق تر می تواند باعث حضور پر رنگتر سازمان های غیردولتی که در خارج از ایران در حوزه ی زنان فعالیت می کنند شود.
نقش اصلی سازمان های غیردولتی در این اجلاس تهیه و ارائه ی “گزارش سایه” shadow report در برابر گزارش دولت هاست به طوری که این گزارشات که توسط سازمان های غیردولتی تهیه می شود، شرایط واقعی کشورها را در حوزه ی زنان، در برابر گزارشات دولت ها مطرح می کند. جا دارد تا سازمان های غیر دولتی فعال زنان نیز در مورد ایران گزارشات سایه تهیه کنند تا در سایت سازمان ملل در کنار گزارشات ارسالی دولت ایران قرار بگیرد و جامعه ی جهانی با واقعیت های مسایل زنان در ایران آشنا شوند.
سال ۲۰۱۲ پر تنش ترین سال بود. موضوع این اجلاس خشونت علیه زنان بود و مخالفت ایران و واتیکان و چند کشور در موضوعاتی از جمله ازدواج کودکان، به این اجلاس اجازه نداد تا در لحظات پایانی سندی تهیه و به توافق برسد. شاید این اجلاس یکی از کلیدی ترین اجلاس ها بود که از سال ۱۹۴۶ تا سال ۲۰۱۲ برگزار شده است.
نکته قابل توجه این است که دولت ایران در این اجلاس و در کنفرانس ها بسیار برنامه ریزی شده شرکت می کند. دولت ایران به عنوان مبلغ فلسفه ی حکومت اسلامی و با نگاه صادر کردن انقلاب مدل ایران که آن را مدلی رهایی بخش برای دنیا معرفی می کند، در برخی موارد با زیرکی سعی می کند نگاه واپسگرایانه ی خود را به دنیا القاء کند. حکومت ایران همیشه نقش بازدارنده و منفی در این اجلاس ها و کنفرانس ها بازی می کند. بنابراین کنشگران حوزه ی زنان نباید حکومت ایران را دست کم بگیرند و چنین بپندارند که همه از تبعیضات جنسیتی و نقض حقوق زنان در ایران آگاهند. فعالان زنان باید در این کنفرانس ها متشکل و سازمانیافته شرکت کنند.
اگرچه مصوبات این کنفرانس ها و اجلاس ها نمی تواند موجب تغییرات اساسی در کشورها شود ولی این مکانیسم جهانی می تواند موجب شود تا به تدریج کشورها در برابر عملکرد خود پاسخگو شوند. انتظار نمی رود امسال نیز با رییس جمهور جدید در برنامه ها و استراتژی شرکت کنندگان حکومت ایران همانند ۳۵ سال گذشته تغییری حاصل شده باشد.
جمع بندی
بررسی اجمالی موارد مطرح شده نشان می دهد نقش سازمان های غیر دولتی در برابر دولت ها بسیار اهمیت دارد، به طوری که حضور فعالان زن در پیرامون کنفرانس های اول و دوم سازمان ملل موجب شد تا از کنفرانس سوم سازمان های غیر دولتی نیز رسما وارد عرصه ی کنفرانس ها شوند. ارائه ی گزارشات سایه سازمان های غیر دولتی در برابر گزارشات دولتی می تواند برای دولت ها چالش برانگیز باشد و آنها را به سمت اقدامات موثر پیش ببرد.
همچنین از کنفرانس پکن به بعد از بحث پیرامون چالش ها و جامعه ی جهانی به یُمن مبارزات زنان، کشورها به سمت اقدامات عملی و جوابگو بودن در زمینه ی برابری جنسیتی پیش رانده شده اند و اگر چه اقدامات عملی ویژه ای صورت نداده اند ولی این روند می تواند ادامه یابد.
متاسفانه یکی از تهدیدهای مهم پیش روی دستاوردهای حوزه ی زنان بنیادگرایی مذهبی و جهانی شدن سرمایه است که در سراسر جهان رشد کرده که می تواند مانعی در برابر پیشبرد فعالیت های فعالان برابری جنسیتی باشد.
حکومت ایران نیز همواره در این کنفرانس ها حضور فعال و بازدارنده داشته و سعی کرده مدل ایران را برای سایر کشورها تبلیغ کند.
فعالان و کنشگران و فمینیست های ایرانی خارج از ایران می بایست با انسجام و هماهنگی و همکاری با یکدیگر در این اجلاس ها شرکت کنند و در برابر دولت ایران شرایط واقعی داخل ایران در حوزه ی زنان را به گوش جهانیان برسانند.
گفتنی است این برنامه همراه با موسیقی زنده و بخش پرسش و پاسخ برگزار شد.
