آیا شکست نظام در مبارزه با شیوع کرونا ثبات حکومت را متزلزل خواهد کرد؟
در هفته های اخیر، ایران در کنار اسپانیا و ایتالیا بیشترین تعداد جان‌باختگان بر اثر ابتلا به کرونا را داشته اشت. با شروع اپریل حتی بر اساس آمار اغماض شده دولت تعداد افراد جان‌باخته به بیش از۳۰۰۰ نفر رسیده است.
بنا به سخنان ایمن آبادی، نماینده رشت در مجلس:”آمار خیلی بیشتر از این حرف‌ها است. متاسفانه، مکررا آمار را از مردم پنهان می‌کنند و به صراحت می‌گویم که آمارهای ارائه شده تاکنون، هنوز واقعی نیست. قبرستان‌ها را که نمی‌شود پنهان کرد.” به نوشته روزنامۀ فرانسوی «وست فرانس»، شمار افراد مبتلا یافته به کرونا در ایران شاید از چین نیز بیشتر باشد، ایران در زمینۀ شیوع ویروس کرونا «بیش از ایتالیا مقامات سازمان بهداشت جهانی را نگران می‌کند».
واشنگتن پست هم گزارش‌ها و تصاویر ماهواره ایی حاکی از حفر خندق‌های بزرگ و غیرمعمول در اطراف قبرستان قم برای دفن دست جمعی قربانیان ویروس کرونا را نشان داد، در حالی که حاکمیت قصد پنهان آن از مردم را دارد.
علاوه بر اینکه، جمهوری اسلامی به دلایلی مانند جلوگیری از وحشت مردم، به اقداماتی که می تواند از شیوع ویروس کمک کند خودداری کرده است. برای مثال، گذرگاه های مرزی یا فرودگاه ها برای هفته ها بدون کنترل دقیقی باز بود و هواپیمایی ماهان ده ها بار به چین پرواز داشت. حکومت حتی از اعمال قرنطینه در مناطقی مانند قم که بیشترین درصد مبتلایان را شامل می شود خودداری کرده است. اهمال حاکمیت منجر به شیوع بیشتر این ویروس توسط مسافران از ایران در کشورهای عربی و اروپا شده است.
با وجود تلاشهای نظام در هفته های اول برای کنترل امور، و اطمینان به مردم مبنی بر اینکه کرونا هرگز به ایران نرسیده است، و حتی در صورت رسیدن بیماری به کشور، نماز جماعت و شهرهای مقدسی مثل قم تاثیری در شیوع ویروس ندارند، اما این دروغ ها و تکذیب شیوع کرونا نتیجه معکوس در بدبینی مردم نسبت به حاکمیت داشته است. اغلب مردم از حمل و نقل عمومی و مناطق پر ازدحام دوری می کنند و بسیاری ترجیح می دهند در خانه بمانند. مدارس تعطیل گشته اند؛ ماسک و دستکش همچنان کمیاب است، حتی آمار مخدوش دولتی اذعان دارد ایران رتبه اول نسبت جان باختگان به مبتلایان کرونا در دنیا ( ۸ درصد) را داشته است.
شرایط مذکور و سابقه عدم صداقت نظام در ماههای اخیر در مورد اصابت موشک به هواپیما مسافربری تهران به مقصد کیف و سانسور کشته های معترضین به افزایش ۲۰۰ درصدی قیمت سوخت در نوامبر ۲۰۱۹، باعث شده که مردم ایران کلامی به رسانه های حکومتی اعتماد نداشته و برای اخبار کرونا روبه شبکه های اجتماعی اینترنتی (فیسبوک، اینستاگرام و توییتر) آورند.
شیوع کرونا تاثیر چشمگیری در خدمات درمانی داشته است خطر ابتلا به ویروس امنیت شغلی کادر درمانی بیمارستان ها را به خطر انداخته است. [محمد شریفی، دبیر کل خانه پرستار به روزنامه رسالت گفته است “در خصوص آمار پرستاران مبتلا نمی‌توانیم رقمی را اعلام کنیم. آمارها کاملا امنیتی هستند”.]
با وجود اهدا ۱۰۰،۰۰۰ کیت تست کرونا توسط سازمان بهداشت جهانی، بسته ۵ میلیون یورویی فرانسه، انگلستان و آلمان ،کمکهای مالی دارویی کشورهای دیگر و پزشکان بدون مرز، کمبود عمده خدمات پزشکی و کیت های تست شرایط را برای گسترش ویروس و رشد مرگ و میر ایجاد کرده است.
در حالی که مردم ایران بدون کمک از سوی حکومت فراموش شده اند مقامات نظام به راحتی دسترسی اختصاصی به کیت های تشخیص کرونا و کادر پزشکی خصوصی دارند و در منازل لوکس خود با تمسخر به مردم اعلام می کنند جای نگرانی وجود ندارد. با وجود امکانات ویژه و رانت پزشکی که مقام حکومتی دارا هستند، بیماری کرونا باعث مرگ تعداد قابل توجهی از مقامات دولت روحانی، نمایندگان مجلس، معممین حکومتی و سرداران سپاه پاسداران شده است.
بخشی از حاکمیت با توسل به خرافات مذهبی از قبیل خواندن دعا و توسل به حرم شرفین برای شفا بیماران قصد اغفال مردم را دارد؛ اما این اعمال مردم ایران را علیه نظام خشمگین کرده است.
مردم اطمینان پیدا کرده اند که نظام کنترل اوضاع را از دست داده است و دیگر قادر به اقدامات موثر برای معالجه بیماران و محدود کردن شیوع بیماری نیست. دولت قصد قرنطینه را ندارد یا قادر هم نیست همین امر منحنی واقعی رشد بیماری را هر روز بالاتر می برد.
رسانه های حکومتی اذعان دارند که ویروس کرونا در کل کشور شیوع پیدا کرده است، حکومت با دو معضل بزرگ مواجه است:
۱ـ عدم توانایی در مهار شیوع کرونا و روند مرگ و میر آن در ایران
۲ـ مشکلاتی که اپیدمی بر اقتصاد بیمار و غیرکارآمد کشور تحمیل می کند؛ که در واقع ریشه در اقتصاد رانتی، فساد آقازاده های نظام و خروج سرمایه های کشور دارد. و این در حالی ست که رسانه های حکومتی و مقامات دولت ناکارآمد نظام اقتصاد بیمار کشور را تنها به تحریمهای آمریکا ربط می دهند.
اما مهم ترین مشکل پیش روی حاکمیت ارتباط مستقیمی با ویروس کرونا ندارد: در واقع پرسش اصلی این است که عدم موفقیت نظام در مقابله با کرونا تا چه حدی موقعیت نظام را تضعیف می کند؟ واکنشها در فضای مجازی نشان از بی اعتمادی و دلسردی مردم از این نظام است به طوری که حتی سلبریتی های طرفدار حکومت هم به تمسخر بالاترین مقامات نظام روی آورده اند، و یا فوت مقامات نظام که با استقبال بسیاری در فضای مجازی مواجه می شود.
برخی از تحلیلگران ویروس کرونا را با اپیدمی در قرون وسطی که باعث تضعیف حاکمیت و خرافات مذهبی شد مقایسه می کنند، و برخی دیگر کرونا را با فاجعه چرنوبیل و بدبینی مردم نسبت به پروپاگاندای حکومتی به علاوه شرایط بد اقتصادی زمینه انقراض حکومتهای توتالیتر می دانند. گذشت زمان این معما را حل خواهد کرد.
شاهین امانی محقق دانشگاه و تحلیلگر اجتماعی و تاریخی در خصوص ایران و خاورمیانه
