ویدیونگاری
بخش سوم و پایانی با این وجود، شاید ارائه مثال هایی در این زمینه به روشن شدن مطلب باز هم کمک بیشتری کند. تصور کنید مشغول نوشتن تز فوق لیسانس خود درباره ی بازسازی یک بافت شهری یا هر موضوع مشابه دیگری باشیم، یا به عنوان یک پیمانکار نوسازی منازل، نیازمند آموزش سریع کار به نیروی کاری که به همکاری شان برای پیشبرد یک پروژه نیازمندیم. ممکن است ما به عنوان یک معلم نقاشی، یا خیاطی یا موسیقی نیازمند تکرار برخی آموزش های خود درباره ی شیوه ی انجام یک کار به شاگردانمان باشیم، یا به عنوان یک وبلاگ نویس، بازتاب ویدیویی برخی رویدادهای جالب و یا مهم اطرافمان را نیازی ببینیم، چرا که انعکاسشان به صورت متن یا عکس ناکافی است. اگر به این نتیجه برسیم که می توان و یا باید از ویدیونگاری برای پیشبرد هدفمان بهره بگیریم، با این سئوال مواجه می شویم که کار آموزشی را چگونه و از کجا باید آغاز کرد.
سینما و تلویزیون در طی تاریخ نه چندان طولانی خود شاخه های مختلف فیلم و ویدیو را مرحله به مرحله به وجود آورده، یا به کار گرفته و به نوبه ی خود توسعه داده اند. فیلم های داستانی، مستند، فیلم واقعیت (Film Reality Movie or Actuality)، گزارش های خبری، فیلم های آموزشی (Informative) یا تجربیExperimental))، فیلم های تبلیغاتی و غیره از جمله چنین فیلم هایی هستند. در هر یک از این رشته ها چه از دید هنری و چه از نگاه صنعت سرگرمی، دانش عظیمی گردآوری شده که سنگ پایه ی آموزش های آکادمیک در این زمینه است.
از منظر ویدیونگاری، بسته به مضمونی که در مقابل خود داریم، گستره ی وسیعی از این میراث تاریخی قابل بهره برداری است، اما آنچه بیش از همه، و سنگ پایه ی اولیه کار ما خواهد بود، فیلم مستند است. تدریس فیلمسازی مستند به صورت مستقل با تسخیر پرده ی سینما توسط فیلم هایی مانند، مارش پنگوئن ها (به کارگردانی لوک ژاکت) و فارنهایت ۹/۱۱ (به کارگردانی مایکل مور) بیش از پیش توسعه یافته است. فیلمسازی مستند در سال های دور تر اغلب به صورت جنبی و در همان مدارس فیلم (با تاکید بیشتر بر فیلم داستانی) تدریس شده است. (فیلم ایرانی تهران انار ندارد ساخته ی مسعود بخشی نیز قابلیت تجربه ی مشابه اگرچه محدودتری را برای اکران سینمایی فیلم های مستند در کشورمان نشان داد.) فیلمسازی مستند، با تحولی که انقلاب دیجیتال به وجود آورده، در حال گسترش است و هر روز تعداد بیشتری فیلمساز آماتور و نیمه حرفه ای و حرفه ای را به عرصه ی خود جذب می کند. بخشی از این فیلمسازان موفق به ساخت فیلم های کم خرج (no budget, micro budget, low budget) با کیفیت های خوب و حتی قابل پخش از شبکه های ماهواره ای شده اند.
در زمینه ی ویدیونگاری علاوه بر دانش سینمایی فیلم مستند، منابع دیگری نیز وجود دارد. ما می توانیم چنین منابعی را برای مثال در مقالات مختلفی با تیترهایی مانند: چگونه از دوربین موبایل خود بهره بگیریم، نحوه ی کار با کم کوردرها، و سایت های مربوط به شرکت های ساخت تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری فیلم که هر ساعت کالای جدیدی را وارد بازار می کنند، بیابیم. سایت های آموزشی آنلاین برای فیلمبرداری، تدوین سینمایی یا فیلم نامه نویسی و غیره و غیره نیز وجود دارند که منابع خود را، چه به صورت ویدیو و چه به صورت گرافیک و متن، با هزینه ای اندک ارائه می کنند.
البته حجم زیاد و پراکندگی حیرت انگیزی در این زمینه وجود دارد که کار خودآموزی توسط علاقمندان را دشوار می کند. مشکل دیگری نیز وجود دارد. کار آموزشی در زمینه ی فیلم (به طور کلی) و سینمای مستند (به طور خاص) چیزی نیست که شکل آموزشی مدرسی و کلاسی شیوه ای مناسب برای آن باشد. انتقادهای جدی و تامل برانگیزی به نسخه برداری از روشهای آموزش علمی برای آموزش های هنری وجود دارد که باید مورد توجه قرارگیرند. (توصیه می کنم یکی از پربیننده ترین – بیش از ده میلیون بیننده – و پر مباحثه ترین سخنرانی های ted.com یعنی سخنرانی کن رابینسون با نام Schools Kill Creativity را ببینید ـ این سخنرانی زیر نویس فارسی هم دارد.)
کنشگران اجتماعی شاید از اولین گروه هایی باشند که برای راه اندازی رسانه های مستقل خود یا بازتاب قدرتمند فعالیت هایشان به سراغ ویدیونگاری رفته اند. آن ها برای استفاده از ویدیو در فعالیت های اجتماعی (Video Activism) کانون های متمرکزی را به راه انداخته و آموزش نوعی از ویدیونگاری (البته بیشتر خبری و ژورنالیستی) را اگر چه به شکل بسیار محدود و ابتدایی، آن هم در کارگاه هایی یک روزه و به مناسبت های خاص، بر پا کرده اند. به نظر می رسد برای برپایی یک جنبش سوادآموزی عمومی در زمینه ی ویدیو نگاری، به ترکیبی از کانون های رسانه ای، گردآوری منابع موجود برای یک آموزش خلاقانه، آموزش فرد به فرد و نوعی از پویش اجتماعی نیازمند باشیم.
چالش اصلی در این مرحله از کار، البته هنوز هم گسترش اطلاع رسانی است. جا دارد علاقمندان به چنین مبحثی گرد هم آیند و با به کارگیری ویدیو در کارها، به این جنبش حرکتی تازه ببخشند.
* احمد جواهریان مستندساز و سایت او CROSSARTFILM.COM است .
