آخرین سه شنبه هر سال، شب چهارشنبه سوری نامیده می شود که یکی از کهن ترین و زیباترین جشن های ملی ما ایرانیان محسوب می شود. جشن چهارشنبه سوری از آغاز پیدایش تاکنون در هر یک از شهرها، استان ها و نقاط مختلف در داخل و همچنین در بسیاری از کشورهای جهان در خارج از ایران با شکوهی وصف ناپذیر برگزار می شود. تمام ایرانیان و اقوامی که به فرهنگ حوزه ی جغرافیایی ایران بزرگ گذشته وابسته اند، در هندوستان، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ارمنستان، آذربایجان، ترکیه، مصر، کشورهای حوزه ی جنوبی خلیج فارس و همچنین کلیه ملیت های ایرانی از آذری، کرد، لر، عرب، بلوچ، ترکمن، گیل، پارس و … به طور کلی تمامی افرادی که در سرتاسر گیتی از لحاظ فرهنگی دارای ریشه های مشترک هستند، در برپایی و بزرگداشت آئین های فرخنده و شکوهمند عید نوروز و چهارشنبه سوری اتفاق نظر دارند و هرسال این گونه مراسم و جشن ها را با شور و اشتیاق فراوان برگزار می کنند.
چهارشنبه سوری در ایران
جشن چهارشنبه سوری یا جشن سوری بر پایه ی آتش افروزی و سوزاندن همه چیزهای اضافه، قدیمی و کهنه پایه گذاری شده است. آتش افروزی در این شب نمادی از ایجاد قدمت، امیدواری، دفع شر و بدی، پیروزی نور، سرخی و گرما بر سیاهی و سرما و دورافکندن کینه، شقاوت، دروغ و دشمنی است.
آتش در نزد ایرانیان باستان و همچنین در باورهای دینی زرتشت دارای ارج و احترام خاصی بوده است. ایرانیان به چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش توجه بسیار داشتند و آنها را می ستودند. با توجه به اینکه در دین زرتشت به عنصر آتش بیش از سه عنصر دیگر ارزش نهاده شده، در بعضی باورها آمده است که ایرانیان قدیم آتش پرست بوده اند، در حالی که چنین نبوده است و زیربنای اعتقادی ایرانیان باستان و آموزه های دین زرتشت برمبنای یکتاپرستی و اعتقاد به خدای یگانه و پروردگار عالم نهاده شده است.
چون ایرانیان از قدیم از مزایا و محاسن آتش در زندگی و مخصوصا در مقابله با سرما و پختن غذا استفاده کرده اند، بنابراین به این عنصر توجه خاصی ابراز داشته و اعتقاد ویژه پیدا کردند، به طوری که آنها می پنداشتند هرگاه آتش افروخته شود بیماری، فقر، بدبختی، ناکامی و بدی محو و ناپدید می شود. به همین علت جشن های آتش در ایران باستان و از جمله شب چهارشنبه سوری کاملا جنبه ی اعتقادی، اجتماعی و فلسفی داشته و هدف از آن ارتقاء روح و روان و همچنین شادی تن و جسم برای تلاش، کوشش و سازندگی بیشتر بوده است.
ایرانیان باستان مردمی شاد و جشن دوست بودند و آثار باقی مانده در کتیبه های داریوش، نشان از شادی و شادمانی ایرانیان دارد. به طوری که آمده است:
“خدای بزرگ است اهورامزدا که آسمان را آفرید، که این زمین را آفرید، که مردم را آفرید که شادی را برای مردم آفرید.”
در زمان ما نیز استفاده از آتش و دود کردن اسفند و دور سر گرداندن آن برای زدودن شر و بیماری و چشم زخم که رسم بازمانده از روزگار قدیم است، در میان ایرانیان رایج است. بنابراین در رابطه با چگونگی پیدایش شب چهارشنبه سوری و فلسفه و ارتباط آن با آتش می توان مناسب ترین و منطقی ترین باور را به شرح زیر پذیرفت که:
“چهارشنبه سوری یکی از جشن های مهم باقی مانده از ایران باستان است که مانند بسیاری از جشن های دیگر ایرانیان قدیم ارتباط نزدیکی با گردش طبیعت و مخصوصا ستاره شناسی، نجوم و ریاضیات دارد و مبداء آن هم به محاسبات علمی تقویمی سال در روزگاران گذشته ارتباط داشته است. به طوری که پیغمبر بزرگ ایرانی زرتشت بزرگترین عمل محاسباتی و ریاضی مربوط به گاهشماری جهان را در سال های کهن انجام داده و تعداد روزهای سال را محاسبه کرده و سال کبیسه را که در آن ۳۶۶ روز است پدید آورده و تاریخ گاهشماری کهن را نظم و انضباط بخشیده و تاریخ را اصلاح کرده است.”۱
به یادبود این کار مهم، همه ساله ایرانیان در سالگرد آن، جشن بزرگی برپا کرده و به آتش افروزی و شادی می پردازند و این کار از گذشته تا کنون به صورت مراسم باشکوه شب چهارشنبه سوری پایدار باقی مانده است.
امید است ما ایرانیان و نسل های آینده ضمن آن که به چگونگی برگزاری این مراسم توجه داریم، با بیان فلسفه و اهداف این آئین ها که در آن حکمت های فراوانی در جهت هدفمند کردن زندگی نهفته است، نیز بپردازیم و بدانیم که پدران و مادران ما برای اصول زندگی درست و زیبا، اندیشه ها و افکار بلندی در سر داشتند که اگر ما به این ارزش های معنوی و انسان ساز توجه کنیم می توانیم جامعه ای سالم و دور از هرگونه نادرستی و دروغ پروری و ظاهرسازی و ریا بنا نهیم که در یک چنین جامعه ی با سعادت و رضایت مند، انسانها به کمال مادی و معنوی خود خواهند رسید.
بنابراین برگزاری جشن زیبای چهارشنبه سوری برای ما پیام زندگی سازی دارد و آن این است که در این شب همزمان با شادی و آتش افروزی می بایست همه ی بدی ها، سیاهی ها، تنگ نظری ها و شومی ها را به دست آتش سپرد و در درون خود باورهایی از خوبی، زیبایی و شادی به وجود آورد و مجموعه ی آموزه های نیک گذشتگان را تحت عنوان پندار نیک، کردار نیک و گفتار نیک در وجود خویش زنده ساخت.
پانویس:
۱ـ فلسفه، اهداف و چگونگی برگزاری جشن های ملی ایرانیان ـ به تحقیق و نگارش: حسن گل محمدی، انتشارات مهتاب، چاپ اول، تهران، ۱۳۹۱.
