گفت وگو با غلام رضا آل بویه مسئول جشنواره تئاتر ایرانی هایدلبرگ/ علی صدیقی

تئاتر تبعید با فراز و نشیب های زیادی روبرو بوده

همین که هرساله هنرمندان تئاتر خارج از کشور را با کمبودهای زندگی تبعید کنار هم گرد می آوریم  خود کار  بزرگی است

هشت سال قبل غلام رضا آل بویه  به همراه  چند تن از دوستان هنرمندش پایه گذار یک جشنواره تئاتر ایرانی  در شهر دانشجویی هایدلبرگ آلمان شدند. جشنواره هایدلبرگ به لحاظ قدمت دومین  جشنواره تئاتر پس از جشنواره کلن است که با همکاری مجید فلاح زاده و همسر هنرمندش بهرخ بابایی اداره می شود.

غلامرضا آل بویه مسئول جشنواره تئاتر ایرانی هایدلبرگ

 در هشتمین دوره جشنواره تئاتر هایدلبرگ که  این روزها، به روال هر ساله  در آخرین هفته ماه ژانویه  در حال برگزاری است، شش نمایش  به زبان فارسی و سه نمایش به زبان آلمانی روی صحنه است.

برای آشنایی دوستداران هنر تئاتر با جشنواره های  تئاتر ایرانی برون مرز، یک رشته گفت وگو با مسئولان  جشنواره  های تئاتر ایرانی در اروپا ترتیب داده ایم که  نخستین آن به دلیل هم زمانی با جشنواره هایدلبرگ، با غلام رضا آل بویه است. آل بویه مدیر این جشنواره و خود کارگردان تئاتر است.

امسال هشت سال است که جشنواره تئاتر ایرانی هایدلبرگ برگزار می شود. شما به عنوان مدیر و بنیانگذار این جشنواره دستاورد آن را در این هفت سال گذشته برای تئاتر خارج کشور چگونه ارزیابی می کنید؟

ـ ما در شروع کار هستیم، هر سال که می گذرد تجربه ما بیشتر می شود و تلاش داریم که بتوانیم تجربه کسب شده را در راه کیفیت بهتر جشنواره به کار گیریم. قسمتی از پیام شهردار هایدلبرگ دکتر “ورتسنربه” برای هشتمین جشنواره تئاتر به این نکته تاکید دارد:”موفقیت جشنواره تئاتر ایرانی شهر هایدلبرگ که مدتهاست در جهت حفظ حیات تئاتر تلاش می کند؛ بی دلیل نیست.

این جشنواره به عنوان یک گنجینه غنی هنری با حمایت از تئاتر و فرهنگ نمایش در تبادلات “میان فرهنگی” بین شهروندان هایدلبرگ که متشکل از صد و شصت ملیت مختلفند سهم به سزایی دارد”.

یکی از دستاوردهای جشنواره این است که توانستیم جشنواره تئاتر ایرانی را در تقویم سالیانه اداره فرهنگ هایدلبرگ به ثبت برسانیم که هرساله در آخرین هفته ژانویه برگزار می شود.

دست اندرکاران تئاتر ایرانی هایدلبرگ

هایدلبرگ شهری دانشجویی و فرهنگی است و حدود دو هزار و دویست ایرانی در آن زندگی می کنند. همین که هرساله هنرمندان تئاتر با همه کمبودها می آیند و این جشنواره برگزار می شود کاری بس بزرگ است. در این هفت سال سیزده نمایش به زبان آلمانی چهل و شش نمایش به زبان فارسی اجرا شده است که از این تعداد شش نمایش برای کودکان و نوجوانان بود. از طرفی جمهوری اسلامی در تلاش است که هر سال از طریق گروه های نمایش که از ایران و آلمان ثبت نام می کنند در جشنواره  نفوذ و حضور پیدا کند، حتی حاضرند بدون دریافت هیچ هزینه ای شرکت کنند.

برگزاری جشنواره تئاتر آن هم در کشوری که وطن دوم محسوب می شود، بی تردید دشواری های خودش را دارد. شما در برگزاری این جشنواره چه اهدافی را دنبال می کنی؟

ـ روزی که من با چند همکار تئاتر خود تصمیم گرفتیم که به خاطر پراکندگی جغرافیایی این جشنواره راه اندازی شود در آلمان فقط جشنواره تئاتر کلن بود. در جنوب آلمان (هایدلبرگ) کمبود فعالیت تئاتر وجود داشت. در نشستی که با اداره فرهنگ هایدلبرگ داشتیم برنامه و اهداف خود را برای آنها توضیح دادیم که ما از تئاتر خارج کشور (تبعید) حمایت می کنیم و گروه های شرکت کننده در خارج کشور زندگی می کنند. آنها با نظر ما موافقت کردند. با بودجه کم شروع کردیم و با همه مشکلات به جشنواره هشتم رسیدیم. در اولین جشنواره اعلام کردیم در هر راهی ممکن است یک یا چند نفر پیشگام و آغازگر باشند اما ادامه آن با همان چند نفر ناممکن است و به خیل دلسوزان و کوشندگان نیازمند است. برای مستقل و سربلند بودن می بایست همه در کنار هم باشیم، این ضرورت زندگی خلاقه به ویژه زندگی هنر تئاتر است.

کانون ما در تدارک این است که روزی ما هم بتوانیم مثل همه جشنواره های دنیا در آینده ی نزدیک رقابت و مسابقه داشته باشیم. در همین رابطه از جشنواره پنجم اهدای جایزه بهترین نمایش منتخب تماشاگران را برگزار می کنیم.

الان دو سال است که جشنواره تئاتر فرانکفورت و یک سال هم است که جشنواره تئاتر لندن شروع به کار کرده اند این برای گروه های تئاتر خبر خوشی خواهد بود که می توانند نمایش های خود را در این شهرها به روی صحنه بیاورند.

امسال جشنواره با چه کارهایی برگزار می شود. آیا می شود گفت جشنواره به لحاظ کیفی دارد سیر صعودی می پیماید؟

ـ در جشنواره های گذشته گروه هایی بودند که هر سال در جشنواره نمایش داشتند و این برای تماشاگران یکنواخت شده بود و در جشنواره گذشته با کمبود تماشاگر روبرو بودیم. در نشستی که ما برای این مشکل در کانون خودمان داشتیم تصمیم گرفته شد که امسال (جشنواره هشتم) گروه هایی به جشنواره دعوت شوند که تا به حال حضور نداشتند. بعضی از دوستان تئاتری از تصمیم کانون ناراحت شدند ولی باید یاد بگیرند که به نظر جمع احترام بگذارند. امیدوارم که جشنواره امسال از نظر کیفی بهتر از سال های گذشته باشد. از هیجده گروه نمایش که ثبت نام کردند ۹ نمایش انتخاب شد که سه نمایش به زبان آلمانی و بقیه نمایش ها به زبان فارسی هستند و از تاریخ ٢٢ تا ٢۶ ژانویه در هایدلبرگ (تیک تئاتر) به روی صحنه می روند.

آیا جشنواره تئاتر هایدلبرگ امسال برنامه ویژه ای دارد؟

ـ از ویژگی های جشنواره امسال حضور شش کارگردان زن است و بیشتر آنها اولین بار است که از شهرهای پاریس، لندن، آمستردام، کلن، فرانکفورت و مانهایم به جشنواره می آیند. امسال اختتامیه جشنواره با کنسرت شاهین نجفی و با هنرنمایی شاهرخ مشکین قلم است.

البته شاهرخ مشکین قلم با نمایش “مرده و چیز”، نویسنده ابراهیم مکی در جشنواره حضور دارد.

جا دارد از همه هنرمندانی که ما  را در این جشنواره یاری دادند تشکر کنیم.

گروه های تئاتر برای حضور در جشنواره چه مراحلی را باید طی کنند؟ آیا جشنواره از نظر موضوع، تعداد بازیگران، مسافت و در نهایت از نظر دریافت هزینه محدودیت هایی را برای گروه ها درنظر دارد؟

ـ جشنواره هر سال از همه گروه های تئاتر که در خارج از ایران فعالیت نمایشی دارند تا پایان ماه سپتامبر دعوت می کند که خلاصه نمایش و فیلم نمایش خود را به دفتر جشنواره ارسال کنند.

از لحاظ  مشکلات مالی که ما داریم بیشتر، نمایش هایی انتخاب می شوند که هزینه کمتری برای جشنواره داشته باشند، اما هیچ محدودیتی برای موضوع نمایش وجود ندارد.

اگر بخواهیم هر فستیوال را به لحاظ محتوایی صاحب نوعی گرایش بدانیم، جشنواره شما از این نظر چه گرایشی دارد؟ مثلا شنیده می شود جشنواره شما با عنوان فستیوال هنرمندان تبعید تعریف می شود؛  بنابراین تئاتر تبعیدی برای شما چه مفهومی دارد؟ گروه های مخالف و تئاترهایی با مضامین سیاسی یا تنها این که کسانی که در خارج زندگی و فعالیت تئاتری می کنند؟

ـ وقتی بحث تبعید و هنر و هنرمند تبعیدی به میان می آید من به یاد شعری از برتولد برشت می افتم:

به ما نام مهاجر داده اند آنان

چه ربطی است این نام

مهاجر آن است، که ترک وطن گوید.

ولی ما با رضای خویش قدم در این راه ننهادیم

تا از نو میهنی جوییم

شاید هم، اگر شد تا ابد آنجا بمانیم

گریزانیم و سرگشته

ما را تاراندند از آنجا

اینجا

کجا؟

کی؟ زادگاه ما تواند گشت، هرگز

این دیاری که گیرم پذیرا گردد ما را

وقتی ما واژه تبعید را به کار می بریم خود به خود نگرش سیاسی به همراه دارد. شکل گیری جامعه تبعیدی ایرانیان و  هنرمندان ایرانی از حضور رژیم آزادی کش جمهوری اسلامی شروع شده است و بیشترین تبعیدی ها را در جهان نصیب خود کرده است.

تئاتر تبعید در دوران چندین ساله خود با فراز و نشیب های زیادی روبرو بود که برای بررسی آن به زمان دیگری نیاز است. به این نکته باید اشاره کرد که رژیم جمهوری اسلامی در همه دوران تلاش کرد که واژه دردسرساز تبعید از ذهن ها دور و واژه مهاجر را که بار  سیاسی ندارد جانشین اش کند که این در خصلت رژیم های خودکامه است. این طوری نیست که هر گروهی چون خارج نشین است نمایشش انتخاب می شود. ما به نمایش هایی که از کیفیت بالا و متن قوی برخوردار هستند اولویت می دهیم.

البته ممکن است که ما در هفت سال گذشته در انتخاب نمایش اشتباه کرده باشیم، اما در هر کاری در این سطح آن هم در تبعید که دستمان بسته است از هر نظر اشتباهاتی هم ممکن است وجود داشته باشد.