* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی. هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
بخش دوم و پایانی
پیشگیری
کسانی که هیچ وقت دچار سنگ های صفراوی نشده اند می توانند امکان دچار شدن را با داشتن عادات زندگی سالم کمتر کنند مخصوصاً اگر از چاق شدن جلوگیری می کنند.
زمانی که سنگ تولید شد، با عادات زندگی سالم از بین نمی رود و اگر تولید مشکلی کرد باید درمان شود ولی داشتن عادات سالم زندگی و جلوگیری از داشتن اضافه وزن باعث پیشگیری از امکان تولید سنگ های بعدی می شود.
چند راهنمایی برای پیشگیری
داشتن وزن طبیعی ـ کسانی که می خواهند وزن کم کنند باید به تدریج این کار را بکنند. متخصصان پیشنهاد می کنند که از نیم پاند تا دو پاند در هفته بیشتر نباشد. بهتر است مقدار کمی وزن از دست بدهید تا بتوانید کاهش وزن را حفظ کنید.
ورزش مرتب ـ سی دقیقه ورزش مرتب ۵ بار در هفته امکان تولید سنگ های صفراوی و تولید مشکلات بعدی را کم می کند و از اضافه وزن هم جلوگیری می کند. این پیشگیری در خانم ها و آقایان یکسان می باشد.
چربی های خوب مصرف کنید ـ طبق نتایج مطالعات انجام شده توسط Health Professionals Study یک مطالعه بزرگ اپیدمیولوژیک در مدت ۱۴ سال در دانشکده پزشکی هاروارد افرادی که روغن های پولی انساتوره و مونوانساتوره مصرف می کنند کمتر دچار سنگ های صفراوی شده اند. بهترین منابع این روغن ها، روغن های گیاهی، روغن آجیل ها و دانه هاست. همین مطالعه نشان داده که افرادی که از روغن های ترانس مانند روغن های گیاهی هیدروژنه مثل مارگارین و شورتنینگ استفاده کرده اند بیشتر در خطر تولید سنگ های صفراوی هستند.
خوردن فیبرهای گیاهی ـ فیبرهای گیاهی خاصیت سیر کننده دارند و باعث می شوند که میزان کالری لازم به بدن برسد و از چاقی جلوگیری می کند.
کم کردن مصرف شکر ـ مخصوصاً آنهائی که اندیس گلی سمیک بالا دارند زیرا باعث بالا رفتن امکان تولید سنگ می شود.
توجه: به نظر می رسد که گیاه خواری دارای آثار پیشگیری کننده از سنگ های صفراوی است، زیرا دارای مقدار کمی چربی ساتوره، کلسترول و پروتئین حیوانی است و دارای فیبرهای لازم و قند خوب می باشد.
درمان های دارویی
بسیار مهم است افرادی که احساس می کنند از کولیک صفراوی رنج می برند این مسئله را با پزشک خود در میان بگذارند. اگر حمله بیماری ناگهانی تمام شد می شود تا ملاقات بعدی با پزشک صبر کرد تا با او مشورت کرد، اگر حمله بیماری چند ساعت طول کشید و سیمپتوم های دیگری مانند تب، زردی، استفراغ وجود داشت بلافاصله با پزشک یا بیمارستان تماس بگیرید.
اکوگرافی شکم وجود سنگ را نشان می دهد. درمان وقتی شروع می شود که سنگ های صفراوی تولید حملات کولیک های دردناک بکنند. اگر در طی آزمایش های معمولی وجود سنگ تشخیص داده بشود ولی هیچ گونه ناراحتی تولید نمی کند احتیاج به درمان ندارد.
داروها: اول از همه درد را آرام می کند، بستگی به شدت آن پزشک از داروهای ضداسپاسم، ضد درد بدون منشاء تریاک و آنتی انفلاماتوارهای غیر استروئیدی استفاده می کند. Ursodiolدارویی است که باعث حل شدن سنگ های کلسترولی می شود ولی باید حدود ۶ ماه تا دو سال مصرف شود بستگی به اندازه سنگ ها دارد. Ursodiol یک اسید صفراوی طبیعی است چون از تولید سنگ های جدید نمی تواند جلوگیری کند بیمار اغلب تا آخر عمر باید از آن استفاده کند.
جراحی: برای درمان سنگ های صفراوی مشکل ساز اغلب از برداشتن کیسه صفرا استفاده می شود که به آن cholécystectomie می گویند و تنها راه پیشگیری از تولید سنگ های جدید است. معمولاً عمل جراحی توسط لاپاراسکوپی انجام می شود و احتیاج به سه سوراخ کوچک در روی شکم دارد و دوره نقاهت آن چند روز بیشتر نیست و این عمل زیاد انجام می شود و خطرات آن کم است ولی بعضی وقت ها به علت انفلاماسیون شدید کیسه صفرا در حدود ۵ درصد مواقع جراحی شکم باز لازم می شود.
وقتی که کانال کوله دوک cholédoque که کبد را به روده کوچک متصل می کند توسط یک سنگ بسته شده باشد به کمک آندوسکوپ که قادر است سنگ را گرفته و بیرون بکشد از راه دهان می توان آن را بیرون آورد. کیسه صفرا عضو مهمی نیست بنابراین برداشتن آن در درازمدت مشکلی ایجاد نمی کند. بعد از عمل جراحی کبد به ترشح صفرا ادامه می دهد که پس از عبور از کانال کله دوک وارد روده کوچک می شود. شخص به غذا خوردن طبیعی خود ادامه می دهد و صفرا بیشتر از معمول ترشح می شود و در نتیجه مدفوع بیمار نرم تر از معمول است. اگر این مسئله ادامه پیدا کند عوض کردن رژیم غذایی به درمان آن کمک می کند مانند نخوردن غذاهای چرب و ادویه دار و مصرف بیشتر فیبر، در صورت لزوم با دارویی به نام Questran که صفرا را در روده جذب می کند این مشکل بر طرف می شود.
اولتراسون: یک متد غیر جراحی است که به کمک اولتراسون با فرکانس بالا سنگ ها را در محل خود خُرد می کنند که بتواند بدون تولید خطر وارد روده بشوند. بعد از اولتراسون از داروی Ursodiol برای حل شدن خرده سنگ ها استفاده می شود. از این طریق بیشتر برای موقعی که فقط یک سنگ کوچک وجود دارد استفاده می شود، سنگ های دیگری در سال های بعد ممکن است ساخته شود.
طب مکمل
توجه: از طب مکمل در کولیک صفراوی نباید استفاده شود. وقتی که دردهای شکمی، حالت تهوع یا استفراغ وجود دارد در این مواقع فقط باید به پزشک مراجعه کرد. داروهای گیاهی ممکن است به عنوان پیشگیری استفاده شود و یا افرادی که کیسه صفرا یا کبد آنها تنبل است (مثلاً کمی درد شکم پس از خوردن غذای چرب احساس می کنند) اگر می خواهید از طب مکمل استفاده کنید با متخصص واقعی که تجربه هم دارد مشورت کنید.
ـ آرتیشو: مدت های طولانی است که از برگ های آرتیشو برای آرامش ناراحتی های گوارشی بر اثر کم کاری کیسه صفرا یا کبد استفاده می شود. چندین مطالعه بر روی افرادی که از این سیمپتوم ها رنج می برده اند نشان داده که عصاره آرتیشو دارای آثار مفید می باشد و مواد تلخ مزه موجود در آرتیشو باعث تحریک ترشح صفرا می شود.
ـ روغن عصاره ی نعنای فلفلی و روغن عصاره ی Carvi: پنج مطالعه کلینیکی بر روی ۴۸۴ بیمار که از dyspepsia یعنی کم کاری کبد و کیسه صفرا رنج می بردند نشان داد که این روغن ها موثرند.
ـ چندین گیاه که در طب های سنتی برای آرامش مشکلات گوارشی به کار می روند بعضی از آنها را کمیسیون E و سازمان بهداشت جهانی موثر می دانند مانند برگ های Boldo، دانه های شاردون ماری، زردچوبه، برگ های نعنای فلفلی و ریشه گل قاصدک. این ها هم مانند آرتیشو حاوی مواد تلخ مزه ای هستند که به آرامش عوارض بیماری کمک می کنند.
ـ عدم مصرف بعضی از غذاها: پزشک طبیعی درمانی به نام پیزورنو عقیده دارد که بعضی افراد می توانند از رژیمی که در آن اغذیه تحریک کننده عکس العمل منفی وجود ندارد استفاده کنند. طبق تجربه های او بعضی از غذاها قادرند در اشخاصی که به آن حساسیت دارند تولید کولیک صفراوی بکند.
ـ درمان با روغن زیتون: درمان با روغن زیتون یک داروی مشهور است که انواع مختلف آن را در روی اینترنت می توانید پیدا کنید. خیلی از بیماران که از این روغن استفاده کرده اند موفق شده اند که از شر سنگ ها راحت بشوند ولی دکتر پیزورنو و متخصصان کلینیک مایو که این سیستم را تجربه کرده اند معتقدند که این سیستم بی نتیجه است و مواد سبز رنگی که در مدفوع دیده می شود سنگ های صفراوی نیستند، بلکه مواد معدنی و روغن زیتون در روده ها باعث تولید آن می شوند.
این نوع درمان پیشنهاد می کند که چند روز پشت سر هم صبح ها یک فنجان روغن زیتون که در داخل آب دو لیمو ترش یا یک دارابی ریخته شده را بنوشید. بعضی فرمول های دیگر نمک های Epsom و آب سیب هم به آن اضافه می کنند.
*عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
