تنها صداست که می ماند
“It is Only Sound that Remains”
شهرزاد مجاب (راست) شهرزاد ارشدی
دانشگاه تورنتو میزبان بزرگترین کنفرانس زنان و تاریخ در ماه مه بود. در روزهای ۲۵ ـ ۲۲ ماه مه بیش از سه هزار پژوهشگر، استاد، دانشجو، فعالان سیاسی و اجتماعی و هنرمندان از خاورمیانه، آمریکای لاتین، جزایر کارائیب، آسیا، اروپا و آمریکا گرد هم آمدند تا در مورد زنان و تاریخ و مفاهیمی از قبیل سلطه، در حاشیه بودن (marginality)، تحول
(transformation)، بومی گرایی (indignity) و دیاسپورا به بحث و گفتگو بنشینند و به تماشای کارهای هنری که در طی کنفرانس به نمایش گذاشته شده بود، بپردازند.
این کنفرانس که به نام “کنفرانس برکشیار تاریخ زنان” (Berkshire Conference on the History of Women) شناخته شده است از سال ۱۹۳۰ به ابتکار مورخین زن و به اعتراض به تسلط دیدگاه مردانه در تاریخ نگاری و پژوهش های تاریخی در آمریکا آغاز به کار کرد. برگزاری این کنفرانس در دانشگاه تورنتو از اهمیت ویژه ای برخوردار بود: اولین بار بود که این کنفرانس خارج از آمریکا برگزار می شد و در طی سه سال برنامه ریزی برای تعیین تم های کنفرانس تلاش شد تا محتوای آن جهانی تر شده و از محدوده آمریکا (غرب)-محوری بیرون آید و به مسائلی چون تاریخ نگاری زنان بومی، برده داری، نژادپرستی و دیاسپورا خارج از محدوده جغرافیای آمریکای شمالی و اروپا بپردازد.
در این کنفرانس دو برنامه مربوط به زنان ایران اجرا شد. اولی کارگاهی (workshop) بود به نام “زنان، زندان و مجرمیّت (criminalization)” که بر اساس پروژه من، “زنان، زندان و هنر مقاومت”، و پروژه ی دیگری به ابتکار پژوهشگران دانشگاه ویلفرد لوریه (Wilfrid Laurier) به نام “دیوارها به پل ها” انجام گرفت. در این برنامه سه زن زندانی سیاسی سابق از تجربه اسارت در زندان های جمهوری اسلامی و سه زن کانادایی از تجربه کنونی خود از زندان Grand Valley انتاریو صحبت کردند. در کنار هم قرار دادن این تجارب متفاوت، از زمینه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تاریخی گرفته تا تفاوت های طبقاتی، نژادی و مخصوصاً با تاکید بر تجربه زنان بومی و سیاه، درس های مهمی برای اتحاد و همبستگی علیه پدیده زندان و بویژه تلاش برای لغو اعدام و شکنجه می دهد.
یکی از ابتکارات خوب کنفرانس برگزاری یک سری برنامه های هنری مهم از قبیل فیلم، تئاتر و نمایشگاه بود. این برنامه ها در فضاهای مختلف دانشگاه تورنتو و گالری هنر انتاریو (Art Gallery of Ontario-AGO) برگزار شد. یکی از کارهای هنری که بسیار مورد استقبال قرار گرفت تئاتر “تنها صداست که می ماند” (It is Only Sound that Remains) به کارگردانی و نوشته شهرزاد ارشدی بود. این تئاتر روایتی صوتی است از پیوند دو زن، شهرزاد و زیبا. زیبا کاظمی عکاس ـ روزنامه نگار ایرانی تبار کانادایی ساکن مونترال که در تیرماه ۱۳۸۲ در دوران اعتراضات دانشجویی به اتهام عکس گرفتن در مقابل زندان اوین بازداشت شد و در زندان به دست ماموران جمهوری اسلامی به قتل رسید. تنها پس از مرگ زیبا کاظمی بود که شهرزاد او را شناخت و این تئاتر بازگوی مهر و ارتباط این دو زن است. در این تئاتر صوتی، زیبا کاظمی زنده است و از طریق نوآوری دلنشین شهرزاد ارشدی با ما به صحبت می نشیند.
برگزارکنندگان کنفرانس از شهرزاد ارشدی دعوت کردند تا این کار مبتکرانه را در “شب هنر” به اجرا درآورد. شرکت کنندگان بسیار تحت تاثیر اجرای موثر این تئاتر صوتی قرار گرفته بودند. ساختن این اثر هنری را شهرزاد در پی دوران همکاریش با پروژه “داستان های زندگی مونترال”(Montreal Life Stories) شروع کرد. او یکی از هنرمندان این پروژه بود (Artist-in-Residence). کمیته برگزیننده ی پروژه “داستان های زندگی مونترال” در مورد کار شهرزاد ارشدی می گوید که کار او “حساسیت های شخصی را در مورد لحظه ای مهم از تاریخ سرکوب شده، عمومی می کند. با استفاده از کلام و صدای زیبای کاظمی، این پروژه ی صدا مبتکرانه بدون شرح بحث هایی ملی و بین المللی در مورد مرگ دردناک و نابهنگام زیبای کاظمی و نقض حقوق بشر به راه می اندازد.” این تئاتر تا کنون چهار بار در مونترال اجرا شده است و مورد توجه مطبوعات و منتقدان قرار گرفته است و یکی از کارهای هنری است که در کتاب مهم استیون های (Steven High)، استاد دانشگاه کنکوردیا و مسئول پروژه “داستان های زندگی مونترال”، به نام Oral History at the Crossroads: Sharing Life Stories of Survival and Displacement (نشر دانشگاه بریتیش کلمبیا ـ ۲۰۱۴) بحث می شود.
به امید بازگشت دوباره ی این اثر هنری به تورنتو و درکی عمیق تر از محتوای آن.
گفت و گوی شهروند با شهرزاد ارشدی را در پیوند با تئاتر “تنها صداست که می ماند اینجا بخوانید.
