* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
ویروس ابولا ویروسی است از خانواده ی فیلوویروس که تولید تب شدید می کند و به بیماری ابولا معروف است. این بیماری خیلی خطرناک است و باعث مرگ ۲۵ تا ۹۰ درصد مبتلایان می شود (بستگی به اپیدمی دارد).
در اپیدمی ۲۰۱۴ طبق آمار سازمان بهداشت جهانی حدود ۵۴ درصد بیماران می میرند.
تب خونریزی دهنده بر اثر ویروس ابولا یک بیماری بسیار خطرناک، مسری و کشنده است و سازمان بهداشت جهانی آن را به عنوان یکی از کشنده ترین بیماری های دنیا می شناسد.
هنوز نه درمانی برای آن وجود دارد و نه واکسن مطمئن برای پیشگیری از بیماری تب خونریزی کننده ابولا. درمان های به کار رفته برای مقابله با سیمپتوم های تولید شده توسط بیماری و کمک به بیمار است که بر اثر عفونت نمیرد. بر اثر درمان با دارویی که هنوز اجازه استفاده از آن صادر نشده چند نفری معالجه شده اند و افرادی که معالجه می شوند تا ۷ هفته پس از درمان می توانند باعث سرایت بیماری به دیگران بشوند. همین طور اجساد بیماران نیز مسری هستند و می توانند دیگران را بیمار کنند.
منبع ویروس خفاش ها هستند که می توانند حیوانات دیگر را بیمار کنند مثل میمون ها، انسان ها نیز در تماس با خون و یا خوردن گوشت و … این حیوانات بیمار شوند و سپس در یک اپیدمی انسان ها همدیگر را بیمار می کنند.
منشاء اصلی اپیدمی در آفریقاست. ویروس ابولا در سال ۱۹۷۶ کشف شد در ساحل رودخانه ای به همین نام در کشور زئیر (جمهوری دموکراتیک کنگو). ۵ نوع ویروس ابولا وجود دارد از جمله ویروس ساحل عاج، سودان و زئیر که اپیدمی که فعلاً در آفریقا شیوع دارد از نوع اخیر است.
اولین اپیدمی در سال ۱۹۷۶ باعث مرگ ۴۳۱ نفر شد و بعد اپیدمی های دیگری پیش آمد. به نظر می رسد که اپیدمی ۲۰۱۴ خطرناک تر از همه است که در فوریه گذشته شروع شد و گویا تا به حال بیش از چهار هزار نفر را کشته است.
تشخیص
تشخیص تب خونریزی دهنده ویروسی مشکل است، زیرا در مرحله اول سیمپتوم های اولیه شبیه سیمپتوم های اولیه سایر بیماری ها مثل مالاریا، وبا و مسمومیت های غذایی است و سپس تقریباً غیرممکن است که در کشورهایی که الان بیماری بیداد می کند بتوان آزمایش های تشخیص خون را انجام داد، زیرا آزمایشگاه هایی که بتوانند از انتشار ویروس جلوگیری کنند وجود ندارد. برای اثبات وجود ویروس از خون آزمایش های مختلفی را باید انجام داد مثل آزمایش Elisa . بسیار مهم است که بدانیم که شخص مورد نظر در عرض سه هفته گذشته با یک بیمار ابولائی در تماس بوده و یا در سه هفته گذشته در مراسم خاک سپاری یک ابولائی شرکت کرده است.
دانشمندان ژاپنی اخیراً یک آزمایش تشخیصی ابداع کرده اند که ارزان تر و سریع تر است و در عرض نیم ساعت تشخیص ابولا ممکن می شود ولی متاسفانه هنوز در دسترس نیست.
ویروس ابولا باعث تب بیمار می شود که می تواند پیشرفت کرده و باعث هپاتیت، هذیان، غش کردن، خونریزی شدید و کما بشود.
شخصی که از بیماری نجات یافته با این که کاملاً خوب شده ولی تا چند هفته می تواند حامل ویروس باشد و دیگران را مبتلا کند و همین طور شخص بیمار هر چه بیماری اش شدیدتر بشود مسری بودن بیماری بیشتر می شود.
علل
ویروس بیماری ابولا به طور طبیعی در بدن بعضی از انواع خفاش ها وجود دارد. از طریق خفاش ها بعضی از حیوانات مثل میمون و شامپانزه مبتلا می شوند و این ها هم می توانند توسط مایعات بدنشان انسان ها را آلوده کنند مثلاً هنگام کشتن حیوان و بعد ویروس از انسان به انسان بر اثر تماس با آب دهان، خون، ادرار، مدفوع، اسپرم، استفراغ و لباس های آلوده مرطوب و یا بر اثر سوزن آلوده هنگام درمان های پزشکی بیماری منتقل می شود. این بیماری از طریق هوا منتقل نمی شود.
اشخاص آلوده تا قبل از ظهور اولین سیمپتوم ها مسری نیستند، زیرا ویروس در بدن تا اولین علائم بیماری بین ۲ تا ۲۱ روز مخفی است.
بعد از بهبودی شخص تا مدت ۷ هفته می تواند دیگران را آلوده کند. جسد شخص بیمار هم هنوز مسری است و آلوده شدن دیگران هنگام مراسم کفن و دفن بسیار زیاد دیده شده است.
پرسنل درمانگر اگر وسائل محافظتی مناسب مثل دستکش، بلوز، چکمه، ماسک و عینک های مورد لزوم نداشته باشند نیز در خطر هستند.
سیمپتوم های ابولا
بعد از این که ویروس وارد بدن شخص شد، مدتی شخص آلوده به ویروس ابولا هیچ سیمپتومی ندارد که به آن دوران سکوت بیماری می گوییم و ممکن است بین ۲ تا ۲۱ روز طول بکشد و در این مدت غیرممکن است که ویروس را در خون بیمار پیدا کرد، زیرا تعدادشان بسیار کم است و در این مدت هم نمی شود شخص را درمان کرد. بعد اولین سیمپتوم های مهم بیماری تولید شده توسط ویروس ابولا خود را نشان می دهند و علامت های مهم بیماری عبارتند از:
شروع ناگهانی تب شدید همراه با لرز، شکم روش، استفراغ، بی اشتهایی شدید (انورکسی)
علائم دیگری که ممکن است دیده شوند:
سردرد، دردهای عضلانی، ضعف، التهاب گلو، دردهای شکمی.
پس از شدت گرفتن بیماری:
سرفه، بثورات پوستی، دردهای قفسه سینه، چشمان قرمز شده، کم کاری های کلیوی و کبدی و خونریزی های داخلی و خارجی
چه کسانی در خطر هستند
ـ افراد نزدیک به شخص بیمار
ـ پرسنل درمان کننده بیماران مبتلا به ابولا
ـ اشخاصی که با گوشت آلوده حیوانات جنگلی در تماس بوده اند مثل شکارچی، قصاب، فروشنده و آشپز
پیشگیری از ابولا
مهم ترین عامل پیشگیری عدم تماس با ویروس ابولا است و پیشنهاد می شود که به شهرهایی که در آن اپیدمی وجود دارد نروید، و برای اشخاصی که در محل اپیدمی هستند بعضی از پیشنهادات عبارتند از:
ـ شستن مرتب دست ها با آب و صابون
ـ عدم تماس با شخص آلوده که باید در قرنطینه قرار بگیرد. نباید به بیمار دست زد یا او را بغل کرد و حتی نباید او را شست و شو داد.
درمان گران باید از لباس، دستکش، ماسک و عینک مخصوص استفاده کنند و از سرنگ های تزریقی یکبار مصرف استفاده کنند.
دقت بسیار در مراسم خاکسپاری زیرا جسد شخص بیمار حامل ویروس است و می تواند مسری باشد.
دانشمندان در تلاش تهیه واکسن برای ویروس ابولا هستند ولی هنوز تا تهیه واکسن عمومی راه زیادی در پیش است. دانشمندان انگلیسی تا قبل از ۲۰۱۶ قادر به تهیه واکسن موفق نیستند و دانشمندان کانادایی ۸۰۰ واحد برای سازمان بهداشت جهانی فرستاده اند تا موفقیت آن را مطالعه کنند. به هر حال تا تهیه واکسن برای جمعیت سال ها طول خواهد کشید.
درمان های دارویی
هنوز هیچ دارویی برای درمان قطعی تب ابولا وجود ندارد. درمان هایی که برای شخص مبتلا به کار می رود برای آرامش سیمپتوم ها و زیاد کردن شانس زنده ماندن شخص بیمار است که به آن درمان سیمپتوماتیک می گویند یعنی: نگه داشتن فشار خون سرخرگی در حد طبیعی، مقابله با خون ریزی های بیمار، دادن اکسیژن لازم، نگهداشتن مایعات و املاح در سطح مورد لزوم بیمار که اغلب دچار کم آبی هستند و احتیاج دارند که مایعات و املاح مورد لزوم مرتب به آنها برسد.
چند نفر به طور استثنایی با داروهای تجربی معالجه شده اند مثل یک نفر انگلیسی که در سیرالئون آلوده شده بود و در لندن با Zmapp، دارویی که در دست تهیه است، پس از ده روز درمان معالجه شد. همین طور دو آمریکایی با این دارو درمان شدند. متاسفانه این دارو هنوز برای مردمانی که در محل های اپیدمی بیمار می شوند در دسترس نیست. خانمی هم در آمریکا با آنتی کور خون یک بیمار شفا یافته در حال بهبودی است.
در اوایل سپتامبر ۲۰۱۴ سازمان بهداشت جهانی لیست ۸ نوع درمان و ۲ واکسن را به دانشمندان داد تا آن ها را مورد مطالعه قرار دهند. آزمایشات اولیه برای یکی از واکسن ها بر روی انسان انجام شده و یک مطالعه که اخیراً در مجله Nature Medicine چاپ شده موثر بودن واکسن تجربی بر روی میمون ها را نشان داد.
به طور کلی ویروس ابولا وحشت انگیز است، زیرا تولید اپیدمی هایی می کند که قابل انتشار است و کنترل آن بسیار سخت است زیرا در محل های اپیدمی مردم اطلاعات کافی برای محافظت از خود ندارند و سیستم های درمانی قوی نیستند.
خوشبختانه ویروس ابولا توسط هوا منتشر نمی شود و احتیاج به تماس مستقیم دارد. امکان این که ویروس در کشورهای شمالی اپیدمی پیدا کند کم است، زیرا به سرعت جلوی انتشار ویروس گرفته می شود.
آب ژاول ۲۵/۵ درصد که ده درصد رقیق شده در مدت ۱۰ دقیقه اماکن آلوده را ضدعفونی می کند، ولی نباید روی پوست مالیده شود. گرمای ۶۰ درجه در مدت سی تا شصت دقیقه و آب جوش در حال جوشیدن در مدت ۵ دقیقه باعث نابودی ویروس می شود.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است
