* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
انگشت چکشی یک تغییر شکل انگشت پاست که اولین و دومین مفصل انگشت را مبتلا می سازد و انتهای انگشت به سمت پایین خمیده و باعث فشار بر روی پا و مشکلاتی در پوشیدن کفش و راه رفتن می شود. این عارضه در اوائل خفیف است و مفصل حرکت دارد و در درازمدت بدتر شده و مفصل خشک می شود و معمولاً در دومین انگشت پا تولید می شود.
علل تولید انگشت چکشی یا پنجولی
ـ عامل اصلی تولید انگشت چکشی کفش کوتاه تر از پا که انگشت ها به اندازه کافی جا ندارند و کفش های تنگ و نوک تیز هستند که انگشت را خمیده و عضلات و تاندون ها را تحت فشار قرار داده و آنها را سفت تر و کوچک تر از معمول می کنند. کفش های پاشنه بلند باعث بدتر شدن وضع می شود، زیرا مرتباً انگشت ها را به جلو رانده و تا می کنند و به آن فشار وارد می آورند.
ـ انگشت چکشی می تواند یک عامل ارثی هم داشته باشد و یا در طول زمان تولید شود.
ـ قوس زیاد کف پا هم یکی از عوامل وجود انگشتان چکشی است.
ـ عدم تعادل قدرت عضلات در انگشتان و وجود ضعف یکی از عضلات و یا صدمه های عصبی بر اثر یک بیماری مثل دیابت یا الکلیسم که باعث ضعف عضلات پا می شوند.
ـ بزرگتر بودن انگشت دوم و عدم جای کافی در کفش برای آن باعث تا شدن آن می شود.
ـ پیری هم می تواند باعث عدم تعادل بین عضلات شده و تولید انگشت چکشی بکند.
ـ بعضی مواقع به علت مشکلاتی در اعصاب پا و یا طناب نخاعی تمام انگشتان پا چکشی می شوند.
سیمپتوم ها
ـ مفصل میانی خمیده می شود.
ـ انتهایی ترین قسمت انگشت به طرف پایین آمده و بر اثر تماس زیادی با کفش در دراز مدت در نوک انگشتان تولید پینه می کند.
ـ در ابتدا می توانید انگشت خمیده را با دست حرکت داده و صاف کنید در دراز مدت مفصل خشک شده و حرکت نمی کند.
ـ در بالاترین قسمت انگشت تا شده بر اثر فشار و اصطحکاک با کفش میخچه تولید می شود که نیمه نرم و یا سخت هستند (بعضی وقت ها مثل استخوان می شوند).
ـ در این حالت ورم، قرمزی و سوزش ممکن است تولید شود.
ـ در کف پنجه پا پینه تولید می شود.
ـ راه رفتن با کفش راحت نیست و ممکن است دردناک هم باشد.
درمان
ـ انتخاب کفش های عمیق تر و پنجه پهن برای این که فشار وارد نکند، کفش های مخصوصی هم هستند که به جای چرم رویه آن حالت کشی یا ارتجاعی دارد و فشار وارد نمی کند. پاشنه کفش خانم ها نباید بیشتر از ۵ سانتی متر باشد.
ـ از بالشک های بدون دارو برای محافظت استفاده کنید، از بالشک های سوزاننده میخچه استفاده نکنید، زیرا بجای پوست مرده پوست زنده را می سوزانند و وضعیت را بدتر می کنند، اگر خواستید استفاده کنید دستورالعمل آن را به دقت بخوانید و اجرا کنید.
ـ اورتوپلاستی یک ماده خمیری شکل که با داروی دیگری در عرض چند دقیقه تبدیل به پلاستیک می شود و انگشت را صاف نگه می دارد، در مواقعی که مفصل متحرک است مفید واقع می شود و ضمناً می تواند از فشار وارده بر میخچه هم جلوگیری کند و مخصوصاً برای کودکان و نوجوانان بسیار مفید است.
ـ کفی پزشکی و بالشک های زیر پنجه پا هم می توانند مفید واقع شوند مخصوصاً کفی که مشکلات دیگری را هم تسکین می دهد و به تعادل تاندون ها و عضلات کمک می کند.
ـ تزریق کورتیکواستروئیدها برای کاهش درد و التهاب مفید است.
ـ برای کاهش درد و التهاب در مفصل از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی می شود استفاده کرد (ادویل ـ موترن)
عمل جراحی
در مواردی که مفصل خشک شده و درد شدید وجود دارد یا زخم باز تولید شده فرد نیاز به عمل جراحی دارد. اورتوپدیست تاندون ها و لیگامان های سخت شده را قطع می کند و انگشت به حالت طبیعی در می آید. در این حالت عمل جراحی در این جا تمام می شود ولی اگر انگشت هنوز خمیده بود و صاف نشد اورتوپدیست استخوان را قطع کرده و استخوان ها را در محور درست قرار داده و میله ای به آن فرو می کند تا صاف باقی بمانند. جراح سن بیمار، تغییر شکل پا، تعداد انگشتان مبتلا، میزان فعالیت های کاری و بدنی شخص را برای نوع جراحی در نظر می گیرد.
انگشت چکشی در دست
هر انگشت از سه بند تشکیل شده و در سطح پشتی هر انگشت تاندون اکستانسور وجود دارد که باعث باز شدن انگشت می شود و به بند میانی و انتهایی انگشت چسبیده است.
علل تولید
هر ضربه یا صدمه ای که باعث خم شدن ناگهانی بند انتهایی بشود باعث می شود که تاندون در محل چسبندگی به استخوان پاره شود و گاهی تکه ای از استخوان را هم با خود از جا در بیاورد و محور تاندون ـ استخوان را بهم زده و سه انگشت به پائین خم شود، شایع ترین علت ایجاد این صدمه برخورد توپ با سر انگشتان می باشد.
تشخیص
معاینه و شرح حال بیمار تشخیص را کامل می کند ولی یک عکسبرداری ساده از انگشت لازم است تا نشان دهد که آیا تکه ای از استخوان کنده شده یا نه.
درمان
در هر دو حالت درمان بی حرکتی مفصل بین بند اول و دوم است که باید کاملاً مستقیم بماند آتل های آلومینیومی یا پلاستیکی برای آن وجود دارند. آن چه که مسلم است بند سوم باید کاملاً حرکت داشته باشد و خم و راست بشود، زیرا اولاً به عدم حرکت آن احتیاجی نیست و ثانیاً اگر حرکت نکند می تواند باعث خشکی مفصل بشود.
اگر کنده شدن قسمتی از استخوان وجود داشته باشد ۶ هفته و اگر فقط پارگی تاندون وجود دارد ۸ هفته بی حرکتی مفصل لازم است. این آتل باید تحت نظر پزشک باشد تا بیمار دچار عوارض دیگری مثل زخم شدن محل فشار آتل نشود.
اگر زخم تولید شد و یا یک نیمه دررفتگی مفصلی وجود داشت عمل جراحی ترمیمی لازم می شود.
در سنین بالا آرتروز و آرتریت رماتوئید می توانند انگشت چکشی در دست تولید کنند.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
