ایرانگردی
دشت هویج، یا دشت گَرچال و یا آگِرچال، نام گستره‌ای کوچک و زیبا، بالادست روستای سرسبز افجه، در نزدیکی لواسان است. با یک تا یک و نیم ساعت پیاده روی از روستای افجه به سمت شمال (در امتداد رودخانه و در مسیر مال‌رو) می‌توان به این دشت زیبا و مرتفع رسید. این دشت، سرزمین آتش ایزدی بوده است. همان دشتی در البرز کوه که فَرانَک، گریزان از ستم ضحاک ماردوش و سوگوار همسر جوانش آبتین، فریدون خردسال را در آنجا به دشتبان سپرد. به گمان نویسنده، پدیده ابرهای یونیزه و خُردآذرخش که در این منطقه به فراوانی رخ می‌دهد، بر این اسطوره اثربخش بوده است.
به دشتی که گَرچال باشد به نام
بیامد ز پی مردم نیکنام
کمر بسته کوه‌های سِتُرگ
به آبشخورش مرغ و میش است و گرگ
این دشت از نزدیک به پنجاه سال پیش با نام دشت هویج یاد شده است. برخی به نادرستی می‌گویند که دلیل نام‌گذاری این مکان به دشت هویج این بوده که در گذشته در این دشت هویج کشت می‌شده است. هرچند که امروزه هیچ اثری از کشت هویج در آن یافت نمی‌شود.
اما نام باستانی گَرچال در گویش ایرانیان دارای معنی زیبایی است. گَر و یا آگِر در زبان پارسی به معنی آتش است و همان است که به آذر یعنی آتش ایزدی تبدیل شده است. هنوز هم واژه گُر گرفتن به معنی شعله‌ور شدن آتش در زبان فارسی به کار می‌رود. آگرنوروژی (آتش نوروزی، آتشی که به هنگام جشن نوروز افروخته می‌شود) در میان قوم ایرانی کرد جایگاه ویژه و خاص خود را دارد. با توجه به اهمیت آتش در ایران باستان و نقش آن در تاریخ تمدن می‌توان گزینش این نام پر معنی را بر این کوهستان سرد و برف‌انبار ایران‌زمین به خوبی انگاشت. همچنین گَر در پارسی میانه به معنی کوه است و با گریوه و گریبان از یک ریشه است. از این ریشه گلپایگان (گرپادگان)، گر در نزدیکی ولی‌جیای نراق، گریزه (در جاده سنندج کرمانشاه نزدیک به گردنه درکه) و گریا‌شان(چشمه‌ای در نزدیکی سنندج و اینک در مکان بیمارستان توحید) در کردستان را داریم.
در دوران ساسانیان و تا چند سده پس از آن هر یک از اسپهبدان چهار خاندان بزرگ اسپهبدان کوهستان به نام گرشاه (= ملک‌الجبال، فرمانروای کوهستان) ممتاز بوده‌اند. همچنین ذکر این نکته خالی از لطف نیست که هم اکنون نوعی دست‌بافت زیبا در منطقه آلاشت سوادکوه به نام کرچال نامیده می‌شود.
چال هم پسوند مکان به معنی جایگاه است و در بسیاری از مناطق کوهستانی ایرانی با این واژه برخورد می کنیم. از جمله کلک‌چال، کرک‌چال، پیازچال، پلنگ‌چال، نرگس‌چال، توچال و بسیاری دیگر. همچنین به شکل پیشوند در چال‌نخجیر به معنای شکارگاه که دربردارنده غاری بسیار زیبا و دیدنی در میان راه دلیجان به نراق است
.
گرچال به معنی جایگاه آتش ایزدی است. قرارگرفتن این دشت در میان کوه‌های سربه فلک کشیده برج‌ریزان(۳۶۵۰ متر)، پرسون(۳۱۰۰ متر)، آتشکوه(۳۸۵۰ متر)، مهرچال(۳۹۲۰ متر) و پیرزن کلوم (۳۸۴۰ متر) هم به آن نقشی همانند یک آتش‌دان داده است. آتش‌دانی که به مردم امکان زندگی و مبارزه با دیو سرما را داد. هنوز هم مراسمی مانند نورگون، پیروزی بر ضحاک ماردوش و به بند کشیدن او در دماوند و نوروز بَل در کوهستان البرزکوه، گرامیداشت آتش است در گرماگرم نبرد با سختی‌های زندگی.
نام کوه “پَرسون” برگرفته از ابرهای پَر مانند Cirrus clouds است که به فراوانی از فراز آن گذر می‌نمایند.
آسمانی ز ابر پر مانند
رونمایی ز پرنیان و پرند
چون شده بر فراز آن اینسان
نام آن هم نهاده شد پَرسان
راه سنگفرش پَرسون، که در میان مردم محلی به نام جاده ناصرالدین‌شاهی و همچنین راه شاه عباسی معروف است، و لواسان را به دشت پر از گل و ریحان لار پیوند می‌دهد، با روش مهندسی ساخت فن‌سالاران از دوران هخامنشی، ردپای تمدنی کهن در این منطقه است. روستای کهن نیکنام نیز در شمال این گستره قرار دارد. همچنین دشت سوئشون (= سووشون، = سیاوشان) به معنی دشت سیاووش، لبالب از انبوه درختان گیلاس، و روستای کُند، با پیشینه تاریخی سه‌هزارساله، و آثار باستانی فراوان به ویژه از فرهنگ مهر و میتراییسم، نیز در همان نزدیکی قرار دارند.
فرا کُند آمد فریدون گُرد
سروش آن زمان تاج شاهی سپرد
مهرچال که به دلیل ارتفاع بلندترش، نخستین کوه منطقه است که ستیغ آن پذیرای پرتو جانبخش خورشید است. آتشکوه نام خود را از آتشکده‌ای دارد که در روزگاران کهن بر فراز آن فروزان بوده و پرتو نیکی را به گرداگرد پیرامون خود پراکنده می‌ساخت. و از همه جالب‌تر کوه پیرزن‌کلوم، با دامنی سرسبز، ننه‌سرمایی که چشم به راه عمونوروز، آشوبگر روزهای پر ز غوغای پیش از نوروزگان است. از فراز این کوه‌ها و همچنین در بخشی از مسیر که بین قله فرعی و قله اصلی (پرسون) واقع شده و شکلی همانند زین اسب دارد، یکی از زیباترین و باشکوه‌ترین نماهای قله سر بر آسمان ساییده دماوند، این “دیو سپید پای دربند”، دیده می‌شود.
و نکته مهم این که این منطقه از جمله مناطقی است که پدیده خُردآذرخش و ابرهای یونیزه در آن رخ می‌دهند و ره‌نوردان و کوه‌پیمایان باید نسبت به این موضوع بسیار هوشیار باشند.
* جعفر سپهری مدرس کامپیوتر در دانشگاه های آزاد، جامع علمی کاربردی و پیام نور و مدرس رسمی فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی در زمینه “هواشناسی کوهستان” بوده است. او صدها مقاله در زمینه ی ایران شناسی و تاریخ علم در ایران به چاپ رسانده . سپهری از سال ۲۰۱۴ به کانادا مهاجرت کرده است.
